SIMIC  NÓI  VỀ  THƠ

 

 

Charles Simic( sinh 1938 tại Belgrade) hiện nay là Poet Laureate của Hoa Kỳ.  Một gương mặt kỳ bí giữa các ḍng thơ Anh ngữ, ông say mê triết học và quan niệm thi ca có liên hệ mật thiết với triết v́ cả hai cùng chất vấn Hữu thể. Kế thừa truyền thống văn học dân gian Trung Âu (Vasko Popa là cái bóng khổng lồ trong thơ Simic), học hỏi các thi phái tiên phong Âu-Mỹ, nhất là Siêu Thực, ông cất lên tiếng thơ trữ t́nh vừa thế sự vừa siêu h́nh, pha trộn óc khôi hài dí dỏm của dân gian. Ẩn dụ với ư tượng là hai lợi khí ông vận dụng nhiều trong sáng tác, tạo nên một phong cách riêng ích lời nhưng mở ra các chiều kích bất ngờ cho suy tư và liên tưởng. Những cách ngôn trích dịch lấy từ bài

Wonderful Words, Silent Truth ,(University of Michigan Press,1990), nguyên là những ghi chép trong sổ tay của nhà thơ.

CHÂN  PHƯƠNG

 

 

 

   Mỗi vật thể là một tấm gương…

 

H́nh thức là mặt hữu h́nh của nội dung, cái cách khiến cho nội dung hiển lộ. H́nh thức: thời gian hóa làm không gian và cùng lúc không gian hóa làm thời khắc.

 

May rủi là công cụ phá vỡ những liên hệ quen thuộc của ta. Một khi chúng vỡ ra, dùng một trong các mảnh vụn mà phóng vào bất khả tri.

 

Chúng ta gọi tên sự vật này rồi sự vật khác. Thời gian bước vào thơ như thế. Mặt khác không gian hiện hữu kinh qua sự chú ư chúng ta dành cho từng chữ một. Sự chú ư càng cao không gian mở ra càng nhiều, và bên trong chữ có rất nhiều không gian.

 

Vitrac gọi may rủi là “sức mạnh trữ t́nh”. Ông hoàn toàn đúng. Do không thể biết nơi chốn ta về sẽ gây nên nỗi hứng khởi giàu ảo mộng.

 

Theo trí tưởng tượng bên trong mỗi vật thể ẩn trốn một vật thể khác. Vật bên trong hoàn toàn không giống vật bên ngoài, hoặc bên trong y hệt bên ngoài nhưng hoàn hảo hơn. Tất cả tùy vào cách nh́n siêu h́nh của một con người; chính xác mà nói tùy vào cách ta thiên về tưởng tượng hay lư tính. Có lẽ sự thật là bên ngoài với bên trong cùng lúc y hệt và khác nhau.

 

Điều tôi phàn nàn về phái Siêu thực là sự sùng bái tưởng tượng qua lối trí tuệ.

 

Bài thơ tôi muốn viết là cái khó thực hiện: tảng đá nổi trên mặt nước.

 

H́nh thức không phải là “dạng tướng” mà là “ư tượng”, là bằng cách nào thị hiện nội tâm tôi.

 

Artaud nói: “ Không ư tượng nào có thể thỏa măn tôi trừ phi cùng lúc nó cũng là tri kiến.”

 

Thời gian của bài thơ là thời gian của chờ mong, h́nh như một nhà h́nh thức luận Nga từng nói như thế.

 

Tôi ước sao chỉ cho ngưởi đọc thấy rằng các vật quen thuộc nhất quanh ta không dễ hiểu chút nào.

 

Trong bài thơ dân gian nào cũng có bản tin thời tiết. Mặt trời rực nắng, tuyết rơi, gió thổi… Thi sĩ dân gian khôn ngoan biết rằng phải thiết lập tức khắc quan hệ giữa con người và vũ trụ.

 

Giữa sự thật nghe thấy và sự thật nh́n thấy, tôi chọn sự thật lặng lẽ của cái nh́n thấy.

 

Làm thơ là phải chịu mâu thuẫn: chấp nhận sự vật như chúng vốn vậy hoặc tái tưởng tượng chúng; biểu thị hoặc tái tạo; phục tùng hay khẳng định; nhân tạo hoặc tự nhiên, vv. Như giống ḅ nhà thơ phải có nhiều hơn một dạ dày.

 

Có ba loại thi sĩ: loại làm thơ không suy tư, loại suy tư trong lúc làm thơ, và loại suy tư trước khi làm thơ.

 

Sự kinh hăi (awe), như trong thơ Dickinson, là khởi sự của siêu h́nh học. Kinh hăi trước sự vật phong phú vô vàn và kinh hăi khi ngờ thấy tính nhất thể của chúng.

 

“ Các nhà thơ thực sự muốn ǵ?”, một giáo sư triết thông minh có lần hỏi tôi như thế. Lúc ấy khuya rồi và bọn tôi đă nốc rất nhiều rượu vang nên tôi buộc miệng nói ngay ư  thứ nhất vừa hiện trong đầu: “Họ muốn t́m hiểu về các sự vật chữ nghĩa không thể nào diễn tả.”

 

Hàm hồ là t́nh trạng của thế gian. Thơ tán tỉnh sự hàm hồ. Như “một bức tranh của hiện thực” nó chân thật hơn mọi bức tranh khác. Nói thế không có nghĩa là bạn nên sáng tác những bài thơ không ai hiểu nổi.

 

Ẩn dụ tạo cơ hội cho nội tâm tôi liên hệ với thế giới bên ngoài. Vạn vật cùng liên quan với nhau và tri kiến ấy nằm trong vô thức của tôi.

 

Tôi thán phục các nhà thơ nhà văn một ḿnh một cơi. Triết học cũng vậy, lúc nào cũng một ḿnh. Thơ và triết tạo nên loại độc giả cô đơn và chậm răi.

 

Làm sao truyền đạt ư thức…khoảnh khắc hiện tại ta trải nghiệm sâu xa mà ngôn ngữ bị nhốt giam trong trật tự mang thời gian tính của câu cú không thể tái hiện?

 

Huyền thoại: t́m ra cốt truyện ẩn tàng trong một ẩn dụ. Có một tuồng tích và một vũ trụ quan trong từng ẩn dụ lớn.

 

Bài thơ: một sân khấu nơi ấy ta vừa là khán giả, sàn kịch, đạo cụ, diễn viên, tác gia, công chúng, nhà phê b́nh. Tất cả cùng một lúc!

 

(c̣n tiếp)