Giới thiệu
Trân Dần, nhà thơ, nhà văn.
Ông rất lớn, phủ bóng lên Thơ. Tất nhiên. Ông c̣n trùm lên Văn, thật tôi cũng chẳng ngạc nhiên. Tôi đă được đọc văn ông đầu thập niên 80.
Và hiểu tại sao ông từng nói, muốn kết ông tội ǵ cũng được, trừ tội ông không sáng tạo. Vâng, thế thật, và tất cả những sáo ngữ vinh danh ông đều thừa.
Tôi đă định viết về ‘’Những ngả tư, Những cột đèn’’ khi sách mới in. Nhưng nay không cần. Tôi chỉ xin giới thiệu 2 bài nhận định văn học, một của Phạm thị Phương, và một của Nguyễn Thành Thi, do thứ nam của ông là họa sĩ Trần Trọng Vũ gửi.
Cuối cùng, chỉ xin một lời: Thơ và Văn ở mức thật sự sáng tạo, chẳng khác nhau nhiều, trừ bề dài. C̣n bề dầy một người làm công việc chữ nghĩa , hệt như nhau. Bề dầy không đo bằng chiều dài những trang sách, hoặc số những con chữ.
Anh Dần, lại kính viếng anh, và cảm ơn anh, t́nh tri giao tri kỷ.
Nam Dao
những ngă tư, những cột đèn
Trích đoạn
(...)
IV
Tôi sang nhà Lily 7 giờ. Cô ả ngủ muộn. T́nh Bốp đang bán hàng. Hai thằng nháy nhau, là kiểu chào ngắn gọn. Tôi cất cái Stecling vào gara. Túi quần áo cũng vứt đấy. Tôi lên gác. Cửa buồng Lily đóng. Tôi cứ thế ẩy cửa vào, không cần gơ cửa. Lily rú khẽ. Lily c̣n nằm xoài trên giường, tận hưởng buổi sáng. Tôi thấy Lily ăn mặc đẹp quá. Nghĩa là Lily không mặc ǵ cả. Chỉ mỗi cây thập ác phập phồng trên ngực. Tôi đứng nh́n như thằng thộn. Rồi tôi nói: "Thi vị". Lily nói: "Bở", và quay người nằm sấp. Tôi lại gần. Lily nói: "Ǵ ḱa". Tôi không quay lại nh́n, tôi không bị lừa. Lily ù té chạy. Cây thập ác được dịp đung đưa mạnh mẽ. Tôi đuổi theo Lily vào buồng tắm bên cạnh.
Vài giờ sau, trên chiếc thuyền gỗ Hồ Tây ban ngày, Lily ngồi cạnh tôi. Lily bận chiếc quần Quan Âm, cài cúc bấm. Tôi chèo thuyền ra chỗ vắng. Hai đứa mênh mông. Trời ơi, i như trong thánh kinh, tôi nói tôi sẽ chết. V́ c̣n 2 ngày nữa, Lily đi. Lily nói: "Không chết đâu". Tôi chèo thuyền ra chỗ vắng hơn. Chỗ vắng nữa. Chỗ vắng hơn nữa. Rồi một chỗ rất vắng. Giá tôi cứ chèo thuyền măi như thế này. Chèo măi, tôi nói vậy, chèo đến một chỗ trên trời. Lily nói: "Trên trời thế nào?" Tôi nói: "Mênh mông". Trong lúc nói tay tôi cũng muốn làm cái ǵ dễ chịu. Tôi hỏi trên trời: "V́ cớ ǵ mà sinh ra con người?". Vừa hỏi xong th́ Lily hất tay tôi ra. Lily nói: "Bở". Tôi nói: "Lily làm bầu trời, nhé. Tôi làm thằng dằn di. Tôi hỏi. Lily trả lời, nhé". Lily hỏi: "Kịch à?" Tôi nói: "Kịch". Thế là hai đứa bắt đầu, như thế này. Tôi hỏi: "Trời cao ơi, v́ sao sinh con người?" Lily đáp: "Biết đâu đấy". Tôi hỏi: "Không biết sao c̣n đẻ nó ra làm ǵ?" Lily đáp: "Ái, nhẹ tay chứ. Thích đẻ th́ đẻ". Tôi hỏi: "Sao trời dại dột thế. Chỉ đẻ người tử tế, hiền lành, có hơn không? Sao lại đẻ ra cả một thế giới Tây, Tầu, linh tinh ĺnh t́nh thế này?" Lily đáp: "Phải mỗi thứ một tí, mới làm nên món Nộm đời". Tôi lại hỏi: "Thế thằng Dưỡng là cái ǵ trong món Nộm đời?" Lily đáp: "Là miếng thịt gấu". Tôi lại hỏi: "Thế cô Lily là cái ǵ trong món Nộm đời?" Lily đáp: "Là cô Quan Âm mặc xilip". Nghĩ thế nào Lily nói thêm: "Ái, ḱa. CÁ!" Rồi im bặt. Hóa ra vở kịch đă kết thúc. Tôi nh́n ra xa, thấy xa xa, một chiếc pêritxoa. Chiếc pêritxoa đi về phía chúng tôi. Tôi nh́n rơ một anh công an, vận đồng phục màu cá vàng rất đẹp, có cả phù hiệu đỏ gắn vai. Nhưng khi chiếc pêritxoa lại gần, không hiểu sao không thấy phù hiệu đỏ của anh công an đâu nữa, bộ quân phục kaki mầu cá vàng, th́ vẫn c̣n nguyên. Lily bấm tay tôi đau nhói. Lily vẫn ngồi trên ḷng tôi, im lặng. Tôi cũng không nói nữa. Anh này có cái ǵ rất đập vào mắt, mà 3 ngày sau, khi Lily đi rồi, tôi mới nhớ ra. Không phải là cái cằm, dài và nhọn, dài và nhọn như một cái đinh. Mà là cái nh́n vô cảm, không thể diễn đạt nổi. C̣n bây giờ, tôi chỉ thấy, khuôn mặt anh này hiểm ác. Anh nh́n tôi, tợ hồ chụp ảnh. Lily rên khẽ. Lily bảo tôi chèo thuyền ra chỗ khác. Lily vẫn ngồi trên đùi tôi, vạt áo che chiếc quần Quan Âm, i như trong thánh kinh. Thuyền tôi đi đâu, chiếc pêritxoa theo đó. Theo măi.
Vài giờ sau nữa. Trong rạp xinê vắng, Lily sang ngồi với tôi, trong cùng một ghế. Tôi chẳng hiểu phim ǵ, chỉ thấy rất căng thẳng. Tan buổi chiếu, tôi thấy anh công an có cái cằm dài nhọn, đứng vơ vẩn trước rạp. Lily kéo tôi đi. Hai đứa vào tiệm ăn. Lại có một chương tŕnh dưới gầm bàn. Mắt Lily có tí rượu, lóe sáng mỗi khi đánh rơi đũa xuống đất, để tôi lại chui gậm bàn nhặt. Mà Lily cứ đánh rơi đũa luôn luôn. Tôi mải nhặt đũa, nên chẳng ăn được ǵ nhiều. Cũng may là không thấy đói. Đến khi ra ngồi Bờ Hồ, nhớ lại vở kịch c̣n dở. Tôi mới hỏi Lily: "Thằng nhọn cằm là cái ǵ trong món Nộm đời?" Lily trả lời: "Biết đâu đấy". Tôi hỏi: "Sau này thằng dằn di với cô Lily, trong món Nộm đời liệu có c̣n gặp lại?" Lily đáp: "Đừng nói sau này. Chỉ biết lúc này. Lúc này được miếng nào trong đĩa Nộm đời, là hay miếng ấy". Bờ hồ đêm đă 12 giờ 30. Tôi nói: "Cô Lily đi, thằng dằn di ở lại, nhớ lắm". Lily nói: "T́nh cảm thế". Tôi nói: "T́nh cảm là ǵ? Trời cao ơi". Lily nói: "Là cái vô tích sự nhất, trong món Nộm đời". Tôi nói: "Iêu th́ sao? Không phải t́nh cảm à?" Lily nói: "Không. Iêu là xác thịt". Tôi nói: "Cô Lily đi trong món Nộm đời, sẽ không nhớ thằng dằn di". Lily nói: "Có. Thế mới khỉ. Cái vô tích sự trong món Nộm đời, có lúc lại cần hơn cái tích sự. Cho nên cô Lily cũng biết nhớ". Tôi và Lily cứ ôm gh́ nhau, suốt buổi tối Bờ Hồ, về cuối rất có tŕnh độ, khiến Lily cứ xuưt xoa, luôn miệng. Bỗng dưng, Lily thốt lên khe khẽ. Anh công an cằm nhọn, mặc thường phục, đứng ngay sau ghế đá. Lily đứng dậy, sửa quần áo, kéo tôi về.
5 giờ sáng. Tôi đứng cửa sổ buồng Lily, nh́n xuống phố sớm tinh mơ. Ngày mai Lily đi. Tôi nh́n măi xe cộ và bộ hành, long tong, trong sương sớm. Tôi bỗng giật thót ḿnh. Anh chàng cằm nhọn đang đứng, ngay dưới phố, cạnh cột đèn. Tôi thụt vào. Lily chớp mắt hỏi: "Ǵ thế?" Tôi nói: "Không". Rồi hỏi: "Mai đi thật à?" Lily nói: "Thật". Tôi nói: "Ngậm ngùi". Lily nói: "Kịch". Tôi không nói ǵ. Tôi vuốt ve Lily, được vài cái th́ Lily gạt tay tôi ra, hỏi: "Xúvơnia đâu rồi?" Tôi vận quần áo. Tôi xuống nhà t́m mua xúvơnia cho Lily.
Tôi nháy T́nh Bốp, dưới cửa hàng. Sáng sớm nên khách điểm tâm đông. Khách uống càphê, hút ba con 5, ăn bánh ḿ, jămbông, thịt gà. Tôi rỉ tai T́nh Bốp: "Xùy tao vay 10 vạn". T́nh Bốp nói: "Dữ thế". Tôi nói: "V́ cái việc nó dữ". T́nh Bốp nháy mắt, cái nháy mắt có nghĩa là chờ tí, rồi tiếp khách. Tôi ghi sổ nợ thêm một bao diêm, một điếu côtab. Tôi hút điếu thuốc buổi sáng, là điếu thuốc ngon nhất trong ngày. Hết điếu thuốc, T́nh Bốp đưa tôi số tiền, gói trong giấy nhật tŕnh. Tôi đi ngay. Tôi tạt qua nhà tôi. Em Cốm đă đi làm. Tôi mở cửa. Chợt thoáng thấy, anh chàng nhọn cằm, đă đứng trong ngơ. Tôi đoán anh này vào để gặp chị Ḥa, hoặc bác Mẫn. Tôi vào nhà. Nhà lạnh. Cửa sổ đóng. Bóng tối lờ nhờ khắp nhà. Tôi khóa trái cửa, hai ṿng. Biết nhà vắng, tôi vẫn nh́n quanh, trong mọi góc khuất. Rồi mở tủ, khe khẽ. Có tiếng chân ngoài ngơ, tôi dừng lại nghe ngóng. Rồi lục tủ. Tôi thấy dây chuyền, nhẫn vàng quà cưới của Cốm, tôi cuỗm hết. Tôi khóa tủ lại, và nh́n xung quanh, như thể có ai núp đâu đấy. 7 giờ 30 sáng, tôi phóng Stecling lên phố Hàng Bạc. Vào một tiệm bạc, định đánh một quả tim vàng, nhưng rồi tôi lại chỉ thuê đánh một cái lúc lắc. Tôi bảo bà chủ hiệu sáng mai nếu không xong, tôi sẽ đốt cửa hiệu. Bà này cười: bà này béo và xấu, nhưng cũng thích nói đùa. Tôi trả một nửa tiền, rồi lên xe phóng về nhà. Thoáng thấy có ai đi theo, tôi nghĩ chắc là thằng nhọn cằm. Về đến nhà 9 giờ sáng, tôi lại đặt gói nữ trang của Cốm vào chỗ cũ, tự nhủ may mà tôi đổi í không làm quả tim vàng, cho Lily. Tôi quay ra và phóng xe lên chợ Đồng Xuân. Tôi vào chợ, chỗ mẹ tôi đang bán hoa quả. Có xoài, măng cụt và dứa đầu mùa. Tôi lấy mỗi thứ một ít, rồi nhăn nhó: "Mẹ cho con năm vạn". Mẹ tôi nói: "Tao làm ǵ có". Tôi càng nhăn nhó: "Thôi được, lát nữa tôi đi Hải Pḥng". Mẹ tôi hết vía. Mẹ tôi hỏi: "Mày đi Hải Pḥng làm ǵ?" Tôi nói: "Đi vay tiền. Có khi vui chân, tôi tếch". Thế là mẹ tôi mở giầu tượng: chiếc giầu tượng bằng lụa, cũ kĩ, vàng khè. Bà xùy cho tôi năm vạn. Tôi về, với cái kết luận: "Có tí mẹ, tiện thật". Tôi lại nh́n thấy thằng nhọn cằm, cũng từ trong chợ đi ra.
Về đến nhà Lily, thấy buồng Lily đóng, tôi đoán là để cho những vĩnh biệt ban ngày. Tôi đập cửa. Cửa khóa trái. Tôi biết Lily không phải là loại đàn bà dành cho một người. I như trong thánh kinh: quan niệm của Lily là rộng lượng với đàn ông. Tôi huưt sáo, trước cánh cửa đóng kín. Tôi nghe thấy Lily cười ngất bên trong. Tôi muốn lấy dao dựa bổ vỡ cửa. Nhưng tôi lại tự đấm vào hàm. Tôi xuống gác. Tôi phóng Stecling đi lung tung các phố. Tôi muốn đâm vào ôtô. Nhưng tôi đă không làm như thế.
Tôi không giận được Lily lâu. Bởi v́ ngày mai Lily đi. Bởi v́ thánh kinh xui tôi quay về với Lily. Tôi phóng xe về, đến nơi là 6 giờ tối. Cửa mở. Lily vừa tắm xong. Tôi vào buồng tắm để xem Lily, có lẽ là lần cuối, bước ra từ phía sau làn hơi nước. Lily bước ra thật, đẹp như mùa hè. Vạt áo pênhoa dập dềnh theo từng bước chân, giống hệt như biển. Lily hỏi tôi: "Làm ǵ bây giờ?" Tôi nói: "Tùy". Lily nói: "Đi đớp cái đă, rồi tính sau". Nói rồi Lily vận quần áo, để tôi đứng xem. Lily vận áo dài, bên dưới là quần Quan Âm. Tôi đèo Lily, đi trong nhiều phố, rồi lên Hàng Buồm. Lily gọi một tí cá hấp nhẹ nhàng. Sau đó, Lily lại rủ tôi đi chèo thuyền đêm. Tôi lại nghĩ, là lần cuối. Mặt trăng đêm ấy bằng cái móng tay, tôi và Lily vừa mơ mộng, vừa xuồng xă. Tôi nói: "Chán quá cứ nghĩ đến ngày mai". Lily nói: "Đàn ông th́ dễ lắm. Vườn hoa thiếu ǵ. Lại c̣n em Cốm ở nhà nữa, xinh đấy". Tôi nói: "Hay anh tếch với Lily?" Lily nói: "Tôi vào Nam vơ vét, chứ anh vào làm ǵ?" Tôi nói: "Anh cũng vơ vét. Dạo trước anh ngù ngờ, bây giờ khác rồi". Lily nói: "Anh vơ vét thế nào? Đi lính chỉ đủ ăn là giỏi". Tôi nói: "Anh sẽ đi ăn cướp". Lily bĩu môi. Tôi nói: "Liều là được. Rồi anh sẽ thành triệu phú. Rồi anh với Lily hai đứa đi một chỗ thật xa. Mua một cái vila iên tĩnh". Lily bĩu môi: "Đẻ mấy đứa?" Tôi nói: "Hai. Một trai một gái". Lily lại bĩu môi: "Rồi sao?" Tôi nói: "Rồi cứ thế. Mặt trời mọc, rồi lặn. Mùa xuân năm trước, rồi mùa hè năm sau. Iên tĩnh, như thế này, đến lúc hết". Lily nói: "Kiếp sau vậy nhé". Tôi chỉ biết nói hừm. Vả lại, hừm cũng là nói, và trên kia, và dưới này, và mọi chỗ, tôi đều nói chân thành với Lily. Lời nói lúc này c̣n nghĩa lí quái ǵ. Tôi nghĩ lai láng, giá như Lily không đi, giá như Lily ở lại bán càphê, giá như Lily lấy chồng một anh Hà Nội bốn túi, để c̣n thỉnh thoảng trông thấy mặt. Như thế, có lẽ sẽ không buồn lắm. Nghĩ xong, tôi nói lại với Lily như vậy. Lily lấy tay quệt vào mắt tôi và hỏi: "Dằn di, khóc đấy à?" Tôi chơm chớp mắt, tôi nói: "Không". Nhưng cảm động, từ lâu lắm rồi tôi không cảm động. Lily ngồi vào ḷng tôi, và bắt tôi đưa thuyền ra chỗ đông người. Để có người nh́n, Lily mới thích. Trên đầu, có tí trăng bé như cái móng tay. Xung quanh, nước lấp lánh và thuyền gỗ nhiều tua tủa. Tôi bảo Lily, với tôi, gái là nhất. Lily cũng nói, rất chân thành, Lily đă là gái rồi cho nên với Lily, tiền là nhất. Tôi bèn triết lí về sự đời. Nhưng sự đời, tôi học trong ca dao, chỉ bé như cái lá đa. Cho nên triết lí vừa mới được một lúc, đă hết cái lá. Cũng là lúc tôi đèo Lily về. Dọc đường hai đứa đớp phở tái. Đường đêm vắng lặng. Sao trên trời bé li ti, trắng như gạo tám. Có người đi theo, nhưng không phải thằng nhọn cằm, tôi cũng không để í nữa. Về đến nhà, Lily đ̣i tôi bế lên gác. Tôi biết Lily không bao giờ cởi giầy. Lily hất chân, giầy văng vào đâu, vào lọ hoa hay cánh tủ, cũng được. Lần này, giầy văng lên tận trần nhà. Lúc rơi, vào ngay giữa bàn, vỡ mất hai cái cốc.
Sáng hôm sau. Tôi và Lily từ hiệu vàng ra. Lily không bằng ḷng. Lily chê ít. Mười lăm vạn c̣n chê ít. Tôi thở dài. Vả lại là cái xúvơnia, tôi nói vậy của ít ḷng nhiều. Nhưng Lily bĩu môi, v́ Lily không cần ḷng nhiều. Ḷng ít của nhiều Lily thích hơn. Tôi nói: "Chê th́ đưa đây". Lily không đưa mà bỏ xúvơnia vào túi, rồi cười: "Ít c̣n hơn không". Tôi thở dài. Ở hiệu vàng ra tôi thở dài. Không để í ǵ nữa. Lúc Lily bấm tay, tôi mới nh́n thấy thằng nhọn cằm, lưởng vưởng vỉa hè bên kia. Tự nhiên không đầu không cuối, Lily nói: "Dằn di. Sang đường cho thằng nhọn cằm một quả. Để Lily xem!" Tôi nói: "Ngại lắm. V́ nó là CÁ. Đánh nó khéo đi tù". Lily nói: "Có nghe không? Không Lily ngất cho mà xem". Tôi nói: "Ngại lắm". Lily đếm 1, 2, đến số 3 th́ Lily ngất thật, nằm sơng xoài ngay ḷng phố Hàng Đào. Giao thông v́ thế mà ùn tắc. Người qua phố xúm lại xem Lily quần áo mỏng tang mùa nực, đang nằm ngủ. Tôi gọi xiclô. Tôi bế Lily nóng hổi lên xe. Tôi biết, ngất cũng là một tṛ iêu thích của Lily, trong nhiều tṛ iêu thích khác. Tôi c̣n kịp nh́n, thoáng một cái, thấy anh chàng nhọn cằm nhếch mép cười, khó tả.
Ở nhà Lily lúc này tôi giặt. Từ 3 hôm nay, tôi toàn giặt quần áo cho Lily. Là v́ Lily muốn vậy. Cũng từ 3 hôm nay, tôi nhặt nhạnh những đồ nho nhỏ của Lily, làm lưu niệm. Ví dụ tí lọ nước hoa, tí coócsê viền trắng. Đêm nay Lily đi. Nhưng lúc này Lily ngủ. Lúc này tôi giặt. Lúc này là thế nào? Lúc này, có một trăm cái lúc này. Em Cốm lúc này gánh cát ngoài bờ sông. Mẹ tôi lúc này trên chợ Đồng Xuân, với chiếc giầu tượng vàng khè, và đống hoa quả. Những thằng xiclô lúc này đạp xiclô. Những thằng ba gác đang kéo ba gác. Những thằng khuân vác th́ đang khuân vác. Những thằng tề ngụy cũng đa số đi làm. Những thằng chứa gái đang chứa gái. Những thằng ăn cắp vẫn đang ăn cắp. Và nhất là thằng nhọn cằm, chắc chắn lúc này đang ở đâu đó bên ngoài cổng, rất gần thôi. Tôi cao 1 mét 7, nặng 60 kí, đời tôi 23 năm treo đầu sợi tóc, tôi ngồi giặt ở một chỗ vắng, trong nhà Lily. Chốc chốc, lại ngừng giặt, v́ tôi nghĩ biết đâu tên tôi đang bị thằng nhọn cằm xóa đi trên bản đồ đi lại, và làm lụng, và đớp hít của nội thành. Cũng bắt đầu từ lúc này.
Đêm nay với Lily trên sân ga. C̣i tàu giục. Tôi ôm Lily mà không kịp nghĩ đây là lần thứ mấy, có phải lần cuối cùng. Lily tiện thể cho tay vào túi quần tôi. C̣i tàu lại giục. Lily leo lên tàu. Tôi thấy thằng nhọn cằm, cũng lên tàu, cùng một toa với Lily. Vậy là anh này theo dơi Lily, chứ không phải tôi. Nhưng tôi không lí luận nữa. Bởi v́ c̣i rít, không biết là c̣i tàu, hay c̣i nhà ga. Cũng bởi v́ tàu chuyển bánh. Tôi bước những bước dài theo tàu. Lily tḥ tay qua cửa toa, vẫy vẫy. Tôi chạy vài bước, rồi đứng sững sờ. Tàu bỏ tôi vài chục mét. Tôi lại nh́n, thấy cánh tay Lily vẫy, lần này thêm chiếc mùi xoa trắng. Tôi chạy theo. Tôi gào: "Lily! Lily!" Cánh tay Lily vẫy mạnh. Tàu đă xa, để lại chiếc mùi xoa, như cánh bướm trong đêm. Mầu trăng trắng, nhạt nḥa. Tôi chạy, đuổi theo chiếc mùi xoa, trong bóng tối. Chạy măi. Thế là hết. Không bao giờ c̣n gặp Lily nữa. Không bao giờ. C̣i tàu rít, nghe xa lắm rồi. Tôi quay lại sân ga. Sân ga vắng. Tôi định bụng sẽ giữ chiếc mùi xoa rơi, giữ măi, i như nó thế này, suốt đời. Tôi không biết đi đâu. Rồi tôi cũng ra phố. Phố Hà Nội đêm trống rỗng. Một vài ánh đèn ngả trên đường nhựa. Đêm không đủ lạnh không đủ nóng. Trong tôi cũng không thấy đâu ngay cả một cơn gió ảo năo. Để mặc đôi chân, đưa đi đâu, th́ tôi theo đấy. Tôi không nghĩ ǵ, chẳng c̣n ǵ quan trọng nữa. Sao mà vô nghĩa thế. Tôi nh́n sao trời trắng lôm lốp, là sao tháng năm. Một lúc không rơ mấy giờ, tôi về đến cửa nhà T́nh Bốp, nhưng tôi không vào. Cũng không í định về nhà tôi. Nhưng rồi không hiểu sao tôi lại về nhà. Tôi mở cửa. Tôi bật đèn. Nhà lạnh tanh. Em Cốm đang nằm khóc rưng rức, ở xó giường. Tôi ngồi xuống bên Cốm, ḷng ngổn ngang. Nào tôi có muốn thế này. Cốm quay ra, mắt sưng húp. Mặt cũng sưng húp. Cốm nói: "Sao không hái mít nhà con đĩ Pḥng Nh́ đem về cho tôi?" Nói xong lại nấc lên, lại quay phắt vào tường. Cốm có mang 3 tháng, người Cốm cứ he hé như nhánh lúa con gái. Tôi nh́n ra cửa sổ, thấy mảnh vườn tháng năm, vừa quen, vừa lạ. Lá ổi chen lẫn lá nhăn, đen x́, he hé đó đây, mấy ngôi sao tháng năm. Bất chợt tôi giật thót tim. Nhô lên qua cửa sổ, là nó, thằng nhọn cằm. Rơ ràng là cái mặt nó, không thể nào lầm được. Nó cười. Nhưng không được nổi một tictăc, cái mặt đă biến mất vào đêm tối. Tôi chạy ra cửa sổ. Không có ai cả. Mảnh vườn vẫn êm ả. Vẫn mấy ngôi sao tháng năm, lẫn trong lá ổi, lá nhăn. Cốm nói: "Thôi đừng đóng kịch. Đừng này nọ đánh lừa gái này". Tôi không nói ǵ. C̣n biết nói ǵ. Trống ngực đập một ḿnh, tôi khép cửa sổ lại. Tôi tắt điện. Nhà mùa hè mà lạnh ngắt: tôi đă mất mùa hè. Tôi đă mất Lily.