Nam Dao
Tôi sẽ dùng dao...
( trích chương 11 (Vị đầu lưỡi), tập 2 (Ba Đào), tiểu thuyết Bể Dâu ( Văn Mới, 2007) )
…
Chính dựng xe, nh́n số nhà rồi gơ cửa. Vợ Dần là Khuê ra mở. Chính vào, nh́n quanh. Một căn pḥng, đúng hơn là một cái nhà. Cái giường ở một góc. Góc kia, bàn và hai chiếc ghế. Ngọn đèn hoa kỳ, chiếc điếu cầy. Và đống bản thảo chồng chất dưới gầm giường. Dần ra, ngạc nhiên :
- À anh!
Dần nh́n Khuê, dặn pha trà, rồi ra ngồi trước mặt Chính. Tay ch́a cho Dần tờ Giai Phẩm Mùa Xuân, Chính nói :
- Trên ra lệnh xét kỹ lại xem có nên thu hồi tờ báo này hay không, cậu biết chưa?
Lắc đầu, Dần mỉm cười, kháy :
- V́ sao? Anh ‘’ trên’’, chắc anh biết!
- Không! Không biết chi tiết, nhưng có người nói riêng, là v́ cái bài này!
Chính lật tờ báo, chỉ tay vào bài thơ ‘’ Nhất định thắng’’. Dần nhíu mày, nét mặt căng lên, giọng thách thức :
- Anh không đồng ư ?
- Không phải là đồng ư hay không đồng ư! Bây giờ, ai đi đường ở Hà Nội cũng lẩm nhẩm ‘’ Tôi vẫn đi, không thấy phố thấy nhà. Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ...’’
Mắt Dần sáng lên :
- A, thế th́ may cho bài thơ!
Chính trầm ngâm :
- Nhưng c̣n nhà thơ?
Khuê bụng chửa vượt mặt, ra ngồi mép giường gần chiếc bàn, ư nghe ngóng. Chuyện Dần xin giải ngũ để lấy Khuê v́ bộ đội không cho phép ai cũng biết. Khuê gốc tư sản, công giáo, lại gia đ́nh đă đi Nam, thuộc diện có quan hệ xă hội phức tạp. Dần báo cơ quan là hai người ‘’chót dại’’, Khuê mang thai và quyết định cùng Khuê chung sống. Nh́n ánh mắt lo ngại của Khuê, Chính ngừng nói, tay với chén nước uống dở. Không muốn nói ǵ thêm, Chính lái chuyện:
- Độ bao giờ anh chị có tin vui? Nh́n quanh, Chính tiếp - Cái gian này bé quá, có cháu sẽ chật lắm đấy...
Khuê cười ngượng nghịu. Chính nói dăm câu qua loa cho có rồi xin kiếu, rủ Dần cùng đi với ḿnh lại nhà Văn Cao. Hiểu ư, Dần theo Chính. Hai người đạp xe, vừa đạp vừa nói chuyện.
- Tôi được báo cậu sẽ là đối tượng đấu tranh. Nghe đâu quyết định này đến từ Trung Ương...
Dần cười, cái cười ngạo nghễ. Sợ hiểu lầm, Chính tiếp :
- Không phải tôi, hay ai đó cử tôi, đến tranh thủ cậu đâu. Tôi cũng đệ đơn xin giải ngũ rồi...
Ngạc nhiên, Dần hỏi :
- V́ sao? Chuyện của tôi, th́ ai cũng rơ, tôi muốn thoát ṿng kỷ luật của bộ đội để có thể lấy Khuê. Anh thấy đấy, chúng tôi sắp có con, làm sao mà tôi làm khác đi được. Ngoài t́nh yêu trai gái, c̣n cái hạt máu trong bụng, bỏ đi th́ làm người thế nào được!
Chính chậm răi :
- Phần tôi, lư do là nay ḥa b́nh. Dẫu c̣n non trẻ, nhưng ḥa b́nh cho tôi thấy rơ những mất mát trong chiến tranh. Đó là những mất mát phải hàn gắn, và chỉ có thế, con người mới lớn lên để xây dựng một xă hội mới...
Dần ngắt :
- Tôi vừa đi thực thế Cải Cách Ruộng Đất đợt năm về. Trề môi, Dần trợn mắt - Ôi, ḥa b́nh rồi đấy chứ! Thế mà con người đang vỡ ra thành mảnh để đổi lấy ‘‘quả thực’’, ba sào ruộng chia b́nh quân...
Chính ṿng người nh́n Dần, giơ tay chặn :
- Tôi biết... và v́ thế, ta biết là ḥa b́nh c̣n non trẻ. Cái xă hội ta muốn xây dựng c̣n ở trước mặt. Nuốt nước bọt, Chính ngập ngừng... Bởi nó c̣n ở trước mặt, nên tôi vẫn hy vọng. Nay tôi về công tác ở sở Văn Hóa của thành phố, báo để cậu biết!
Hai người ngừng xe cuối phố Yết Kiên. Dần băn khoăn :
- Anh có hiểu v́ sao họ chọn tôi làm đối tượng đấu tranh không?
- Tôi đoán, cậu giải ngũ nên bên quân đội không đỡ được cho cậu nữa. Thứ là cái chuyện năm ngoái cậu tham gia vào cái ‘’ Dự thảo đề nghị cho một chính sách văn hóa’’ với Hoàng Cầm, Tử Phác, Hoàng Tích Linh... đ̣i trả quyền lănh đạo văn nghệ về tay văn nghệ sĩ . Người ta gọi các cậu là ‘’ vô chính phủ’’, là những kẻ ngóc đầu rắn tiểu tư sản ŕnh cắn vào lập trường giai cấp... Cuối cùng, chuyện này cá nhân, nhưng lại không phải là chuyện nhỏ : trong bài ‘’ Cái nh́n sự vật của nhà thơ Tố Hữu’’, cậu có quá lời, viết là Tố Hữu nh́n vấn đề ǵ, vấn đề ấy thu hẹp lại. Và yêu ai, người ấy nhỏ đi. Rồi cậu c̣n đồng ư với Hoàng Cầm và Lê Đạt, kết rằng thơ Tố Hữu là kiểu thơ tiểu tư sản chưa theo kịp Cách Mạng!
Dần bật cười :
- Đúng, đúng thế...
- ... người ta cho là cậu đánh phá lănh đạo, mục đích triệt hạ uy tín Đảng!
- Tôi là đảng viên. Tôi triệt hạ uy tín loại thơ vè th́ đúng chứ tôi triệt hạ uy tín Đảng để làm ǵ?
Chính nhấc xe đạp lên lề đường, mắt ngước nh́n tầng hai căn nhà cuối phố Yết Kiêu, miệng thủng thẳng :
- Tôi kể, để cậu sửa soạn mà đối phó. Cậu lên chỗ Văn Cao với tôi chứ ?
Dần lắc đầu. Chính lên, quay lại dặn với :
- Nhớ kín miệng hộ nhé!
*
Vũ Đ́nh Huỳnh lấy tay nhấn mạnh vào bụng, mặt nhăn nhó, không nói ǵ. Đồng chí lái xe bóp c̣i rẽ sang phố Trần Hưng Đạo. Chiếc xe Jeep chở Vương Thừa Vũ đi thẳng. Vũ ngoái cổ, giơ tay vẫy, miệng nhếch lên cười. Huỳnh khẽ rên, nhưng ḱm lại.
- Anh lên cơn đau bụng à? Chính hỏi
Huỳnh gật. Tưởng về thẳng nhà, bất ngờ Huỳnh nói đồng chí lái xe chạy thẳng lại Phủ Chủ Tịch. Tay vẫn ôm bụng, Huỳnh bảo đợi, rồi bước thấp bước cao, chống gậy đi thẳng vào.
Khi ra, Huỳnh cau có, nét mặt không vui. Rủ Chính về ăn cơm tối, Huỳnh bảo, cậu độc thân đi đâu mà chẳng được. Bước vào nhà, Chính đă thấy Đặng Kim Giang và Nguyễn Hữu Đang. Giang nắm cánh tay trái của Chính, vồn vă :
- Phục hồi được bao nhiêu phần trăm?
- Mười, mười lăm ǵ đó! Nếu tai qua mà nạn không tới may ra phục hồi được độ sáu mươi phần trăm!
Thấy mọi người ngạc nhiên nh́n ḿnh, Chính giải thích :
- Ấy, tai là bom Tây, c̣n nạn là tôi bị một cậu đội trưởng đội Cải Cách xă quật cho một hèo...
- ???
- ...ḿnh về quê, nghe là mẹ bị qui địa chủ. Nhưng vừa về đến nơi th́ bị chộp ngay. Không muốn nói ǵ thêm, Chính nói lảng - chuyện tôi th́ cũng giống chuyện Vương Thừa Vũ trưa nay, không có anh Huỳnh th́ chẳng biết chuyện ǵ sẽ xảy ra!
Huỳnh kể, sáng nay t́nh cờ một cán bộ trẻ sở Văn Hóa từ Thanh Hóa về kể việc một chiếc xe Jeep bị dân quân chặn lại bắt, trói giật cánh khuỷu một thiếu tướng mặc quân phục lẫn đồng chí lái xe và đồng chí hậu cần. Anh cán bộ này vốn là Tự Vệ Thành ngày xưa, nhận ra Vương Thừa Vũ, vội báo cho Chính. Hoảng hồn, Chính lập tức điện thoại cho Huỳnh, người trách nhiệm Đại Đoàn Cải Cách ven đô. Thế là hai người đi thẳng ra Hà Đông, ‘’giải cứu’’ cho vị tướng vừa được phong là Anh hùng Quân Đội sau chiến dịch Điện Biên Phủ. Huỳnh tiếp :
- Trăm chuyện th́ cũng v́ cái nghị quyết chỉnh đốn tổ chức. Nhân đó, lộng lên cứ muốn làm ǵ th́ làm. Mặt lại nhăn, Huỳnh tiếp - ḿnh vào gặp Ông Cụ, hỏi người ta đang giết đồng chí ḿnh mà Bác ngồi yên được sao?
Đang chen vào :
- Thế Ông Cụ nói thế nào?
Không đáp câu hỏi, Huỳnh bực bội :
- Nói th́ chỉnh đốn tổ chức cấp Xă, sau leo lên Huyện và không cản lại ngay th́ rồi sẽ Tỉnh, sẽ Trung Ương...
Giọng mỉa mai, Đang đâm ngang :
- Th́ Ông Cụ bảo, tổ chức cũ là tổ kén không nên dựa vào mà!
Giang vẫn ở trong quân đội, nay đă thăng Thiếu Tướng, từ tốn :
- Quả là sau Tổng Khởi nghĩa chỉ độ hai ba tháng, khi những Ủy Ban hành chính thường là những người đă được vận động đi đánh cướp kho gạo của Nhật th́ ... khó kiểm soát thật. Dân nhiều nơi bị các vị này sách nhiễu, từng ca thán...
- Anh đúng nếu đó là t́nh h́nh cuối năm 45, đầu 46. Khi Kháng Chiến Toàn Quốc năm 47, ta rút vào bí mật. Ở những vùng tề - ngụy th́ đám lao đao ‘’ dinh tê’’ nhiều, chỉ cán bộ trung kiên mới trụ lại. Đó là cái bây giờ người ta gọi là ‘’ tổ chức cũ’’!
Đang chép miệng, tiếp :
- Tôi không nói ai cũng tốt, nhưng cứ đổ đồng ra mà đánh toàn bộ th́ không tránh được đánh oan. Rồi chẳng biết thế nào mà hô chủ trương ‘’ sai c̣n hơn sót’’! Nhưng tránh sót một, mà sai th́ sai bao nhiêu? Nhất là những kẻ được đi đánh đều là loại mới kết nạp. Các anh biết đấy, rễ rồi chuỗi ở nông thôn bây giờ là đại đa số đảng viên. Có nơi thi đua đấu tố kết hợp với ‘’ thi đua kết nạp’’. Địa chủ, phải ‘’nống’’ lên cho đủ năm phần trăm, th́ kết nạp tất cũng năm phần trăm đảng viên. Có vùng những kẻ ‘’ lên’’ đảng làm lễ tạ ơn gia tiên, bắt cả làng đóng góp liên hoan, mổ trâu mổ lợn...
Huỳnh lại nhăn mặt, tay chặn vào bụng. Chị Huỳnh nhỏ nhẹ hỏi chồng :
- Lại đau à! Anh uống thuốc không?
Lắc đầu, Huỳnh xua tay, gượng cười, nói với bạn bè :
- Cái gan tôi ấy mà! Nó hành từ cả tháng nay...
Đang châm chọc :
- A cái thời gan không c̣n, mật cũng mất!
- Anh là chúa khiêu khích. Coi chừng, Huỳnh lại cười, có kẻ gọi anh là agent provocateur đi khiêu khích đấy!
Thật thà, Giang dặn :
- Ừ... anh Huỳnh không nói đùa đâu. Khéo mà vạ miệng!
Bấy giờ, nh́n đám đồng chí xưa đă hoạt động nội thành thời cướp chính quyền, Đang nghiêm trang :
- Sắp tới, anh em trong báo Văn Nghệ nơi tôi công tác x́ xào là cũng sẽ có đấu tố. Hiện, đă bí mật ‘’diễn tập’’ từ khi thu hồi Giai Phẩm Mùa Xuân. Anh Chính nay về sở Văn Hóa, anh có biết ǵ hơn không?
Chính cẩn thận :
- Tôi cũng nghe, nhưng chuyện đấu tố th́ chưa! Tôi biết, Trung Ương bảo phải uốn nắn, thế thôi... Quay qua Huỳnh và Giang, Chính hỏi, các anh đọc Giai Phẩm Mùa Xuân chưa?
Giang gật, lo lắng :
- Đấu tố là đấu tố thế nào? Có phải Cải Cách Ruộng Đất đâu...
- Th́ Cải Cách cái đầu. Đầu bùn có khác ǵ ruộng đất - Đang lại đâm ngang - Các anh biết chuyện Hồ Phong bên Trung Quốc năm ngoái chứ?
Huỳnh lắc đầu.
- Hồ Phong công khai tự phê. Mấy tháng sau, bị bắt đi lao cải...
Chị Huỳnh trước cùng hoạt động với chồng, nay công tác phụ nữ, xen vào, giọng có chút trách móc :
- Thôi, các anh ơi... Một đồn mười, mười đồn trăm, là rồi cứ rối tinh lên. Mới tiếp quản có già một năm, chập chững là đương nhiên, sai đâu sửa đấy!
Chính bật cười :
- Nhưng chị ạ, dân người ta có câu hỏi, sai đấy sửa đâu, th́ trả lời thế nào hả chị!
*
Hội Văn Nghệ triệu tập họp. Hội nghị gần một trăm năm mươi văn nghệ sĩ, đa số nghĩ là buổi họp đầu năm, nhắc lại nhiệm vụ, phác họa công việc... Nhưng bất ngờ, bài báo cáo của Hoài Thanh, nhà phê b́nh hàng đầu, về bài thơ ‘’ Nhất định thắng’’ là đề tài chính. Đây là một vụ xử án. Bị can là Trần Dần. Tội phạm, một bài thơ. Công tố viên, gồm Hoài Thanh và một số con rối làm c̣ mồi. Bên bị, luật sư bào chữa có dăm người bạn văn. Tất cả diễn ra trong một hội trường, tường treo trên cao một băng vải đỏ kẻ ba chữ vàng Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc. Và ngay dưới, bức ảnh Hồ Chủ Tịch miệng mỉm cười với ánh mắt hiền ḥa. Hoài Thanh đọc. Trần Dần mặt tím như đá. Không khí quạnh lại. Bản án đă gần một tiếng đồng hồ. Đọc xong, im lặng. Chợt có tiếng vỗ tay c̣ mồi. Vỗ tay cũng có lănh đạo. Thế là pháo, pháo tay, một tràng, rồi thêm một tràng, nổ đôm đốp. Có kẻ vỗ, mặt cúi xuống. Có kẻ vỗ, vênh vang ta đây. Người vỗ, lắng nghe xem kẻ bên cạnh có vỗ thật hay chỉ vỗ hờ. Số không vỗ tay, cũng có, nhưng ít, đâu độ chục người, mặt căng ra, cố giữ điềm tĩnh.
Con rối 1 : Những kẻ bỏ miền Bắc đi di cư, anh tả họ khóc và hỏi, họ có ǵ thất vọng? Nhưng câu trả lời, anh lờ đi. Anh lại viết
Trời vẫn quật mưa vào giông gió
Bắc Nam ơi đứt một chia ĺa
Tôi cúi xuống qú xin mưa băo
Chớ đổ thêm lên đầu họ, khổ nhiều rồi
Họ xấu số, chớ hành thêm họ nữa...
Ai hành hạ họ? Mưa băo nào? Chế độ ta làm mưa làm băo, có phải anh định nói thế hay không?
Bị can ( cười nhạt) : Không!
Con rối 2 : Th́ ngay sau đó, anh rên :
... không thấy phố không thấy nhà
chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ
Rồi anh kể người con gái đi xin việc :
Em đi trong mưa
Cúi đầu
Nghiêng vai
Người con gái mới mười chín tuổi
Khổ thân em mưa nắng đi về lủi thủi
Bóng chung đè lên số phận từng người
Miền Bắc xă hội chủ nghĩa là nơi không có việc, lư do để người ta đi Nam? Đó là cái bóng chung, có đúng thế không?
Bị can ( cười nhạt) : Không!
Lời bào chữa 1 : Cái kiểu trích đoạn rồi gán ghép ư đồ th́ đến thơ Tố Hữu cũng có thể muốn qui chụp ǵ cũng được. Phải đọc toàn bài, phải nh́n tổng thể!
Đám đông ( có c̣ mồi) ; Ồ, ồ... im đi!
Công tố viên ( gằn) : Trần Dần có nhận ḿnh lập lờ biểu tượng hai mặt không? Có hay không?
Bị can cười nhạt, đưa tay vuốt ria mép.
Công tố viên gằn, có hay không?
C̣ mồi 3: A... a, vô chính phủ, muốn khiêu khích quần chúng hả?
Con rối 4 : Lập trường giai cấp anh đâu ?
Bị can rút túi lấy thuốc lá châm trong tiếng a, tiếng ồ như vỡ chợ.
Lời bào chữa 2: Không có vấn đề giai cấp ở đây! Cáo buộc như vậy là chụp mũ...
Đám đông : Ô ô... ngoan cố!
Công tố viên (đứng dậy) : Phản động!
C̣ mồi 4 ( reo) : Đúng, đúng rồi! Phản động chống Đảng!
Đám đông hùa theo : Phản động, đả đảo phản động!
Công tố viên ( lớn tiếng) : Trần Dần, anh có chịu khuất phục quần chúng không?
Bị can chép miệng, thở khói thuốc thành h́nh chữ O :
- Tôi không làm cái nghề chịu khuất phục đó! Tôi làm thơ!
Đám đông : A... a... ô... ô...
Dĩ nhiên, quần chúng lại thêm một thắng lợi. Bị can thế là có tội không chịu khuất phục. Đám luật sư bào chữa tay sờ lên gáy, lủi thủi ai về nhà nấy.
*
Cùng thời điểm nhà thơ Việt Nam ương ngạch bị bắt bỏ tù th́ nổ ra một tiếng sét long trời lở đất ở Mốt-xcơ-va. Trong Đại Hội thứ XX của Đảng Cộng Sản Liên Xô, Krút-Sốp đọc báo cáo mang cái tên Về tệ Sùng Bái Cá Nhân và những Hậu Quả của nó. Đại Hội hạ bệ Stalin và phục hồi danh dự cho những người phản kháng Stalinít, những khoa học gia, văn nghệ sĩ bị giết, bị kết án và trù dập dưới một chế độ nhà tù mọc khắp miền Tây Bá Lợi Á. Phải chăng, một luồng gió mới đang cất lên từ thành tŕ vững chắc nhất của khối Xă Hội Chủ Nghĩa? Stalin độc đoán. Stalin khát máu. Chuyên chính vô sản bị đánh tráo, trở thành công cụ áp bức xă hội. Nhưng người ta chỉ lướt qua cơ chế, lờ đi nguyên nhân sâu sa đưa đến cách tổ chức một xă hội độc tài toàn trị, tất cả qui về một cá nhân Stalin, tên cai tù vĩ đại trong lịch sử nhân loại.
Cứ cho là có một làn gió mới, nó vẫn mang cái lạnh buốt đầu đông Hà Nội, vùng ngoại vi xa lắc của trung tâm quyền lực Mốt-xcơ-va. Gió thốc qua những chấn song sắt. Gió lùa vào căn pḥng bốn mét vuông trong có một cái giường gỗ mộc, trên đắp manh chiếu như đắp một cái xác người sắp bó để nhập quan. Dần châm điếu thuốc cuối cùng, ngơ ngẩn nh́n cụm khói tan ra mỏng mảnh rồi biến vào không trung lạnh tanh. A, cái giấc mơ. Mơ từ những ngày khói lửa đến một ngày ḥa b́nh để viết, viết và viết. Hết chiến tranh mới có thời giờ hiểu chiến tranh. Trong chiến tranh chỉ đánh và đánh. Không đánh th́ học và học. Hết kiểm điểm, đến đả thông. Rồi hội ư để họp. Họp tổ tam, tổ ban, tổ đảng. Rồi họp toàn ban tiểu đội, trung đội, sau họp đại đội. Chỉ họp thôi, là đă thiếu thời gian. Cho nên trong chiến tranh, thèm ḥa b́nh v́ thèm được nh́n một v́ sao.Thèm nghĩ tới quê hương và mơ có một người yêu. Cho nên, thời chiến là một thời nông, cụt, sôi nổi, nhưng chẳng ai có thể lắng ḿnh vào chiều sâu trong kích thước chính ḿnh. Cho nên, thời chiến là điều kiện cần để người ta hiểu mà trân trọng thời b́nh, thời mang ước vọng mỗi người có thể t́m lại được ḿnh, từ đó nhận ra những con người khác.
Dần mở tờ báo Văn Nghệ đầu tháng ba, liếc cái tít ‘’Vạch trần tính chất phản động trong bài thơ ‘ Nhất định thắng’ của Trần Dần’’ do Hoài Thanh chấp bút. Thế này, người ta đă công khai kết tội tên làm thơ. Thơ phản động, tất nhà thơ phải phản động. Hệ luận là bẻ găy ng̣i bút của nó, tên phản bội cách mạng, tên đầu hàng giai cấp. Nhưng như vậy, bẻ bút đồng nghĩa người ta cướp giật cuộc đời nó. Trần Dần thầm nhủ, rồi nh́n hai tay, hai chân. Mắt hoa lên, hai tay cứ cụt dần. Rồi hai chân rút lại, rút đến đầu gối. Có thể nào một con người hóa thành ra con vật bốn chân? Một thứ gia cầm? Một con chó? Như thế, sống để làm ǵ?
Đừng đặt câu hỏi đó! Thôi, Dần tự nhủ, hăy tập trung suy nghĩ về chuyện thời chiến - thời b́nh. Phải, thời chiến cũng có những rèn luyện. Biết chia xẻ với đồng đội. Hiểu rằng sinh mệnh ḿnh không chỉ tùy ḿnh mà c̣n phụ thuộc những kẻ đang cùng một chiến tuyến trước kẻ thù. Sự đoàn kết đó là điều kiện sống c̣n trước một kẻ thù chung. Toan tính ích kỷ, riêng tư, có đấy nhưng nhạt đi v́ cái bản năng sinh tồn cộng thể. Con người như cá thể mờ dần, trở nên dễ bảo, dễ dạy. Và tin vào lănh đạo, vào chỉ huy, như tin vào định mệnh, vào Thượng Đế. Quân ngũ là cái xă hội thời chiến thu nhỏ. Trước cái chết ai cũng như ai, v́ thế khi sống th́ nên sống thế nào? Một xă hội ăn, b́nh quân. Ngủ, b́nh quân. Mệnh lệnh là mệnh lệnh. Quân kỷ là tất yếu. Và sẵn sàng hy sinh, như những Thánh tử v́ đạo. Có người tự nguyện mang thân ḿnh ra nằm cản bánh xe kéo pháo tuột dốc ở Điện Biên. Có kẻ lao vào chặn lỗ châu mai, đạn xé ngực ḿnh để đồng đội xung phong. Trong lúc đạn bay bom nổ, họ đột nhiên thành anh hùng. Bản năng sống c̣n của giống ṇi đă khiến họ không sợ cái chết tư riêng. Nhưng khi trận mạc xong, họ mới lại biết sợ. Và không chết, th́ thào bảo nhau thế là số mệnh. Có ông thần chiến tranh, cho sống và bắt chết. Những kẻ c̣n sống tôn vinh người không may chết đi làm anh hùng liệt sĩ. Để giữ khả năng có những anh hùng liệt sĩ khác, nếu chiến tranh tiếp tục, và cứ thế...
Nhưng tại sao, Dần thầm hỏi. Đọc lại ‘’Người người lớp lớp’’ do chính ḿnh viết, Dần thấy nó xa lạ như người dưng. Tại sao nay ḿnh không c̣n cảm được bất cứ một cái ǵ? Có lẽ v́ cuốn tiểu thuyết ba trăm trang kia không chuyên chở hết sự thật. Có lẽ nó một chiều, nó tuyên dương. Nó đúng chính sách. V́ vậy, nó hạn hẹp? V́ vậy, nó là cái bào thai bị sẩy, là đống thịt máu c̣n bầy nhầy chưa kịp mang h́nh dạng một con người? Lần bị quân kỷ, trong ba tháng kiểm thảo, Dần được gợi ư là chỉ nên tiếp tục viết về đề tài chiến tranh. Trong chiến tranh, có khói súng trên chiến trường. Nhưng đồng thời, Dần nghĩ, cũng có khói cơm chiều bốc lên sau những mái tranh, hẹn một bữa cơm gia đ́nh với con thơ vợ trẻ. Trong chiến tranh, có những chiến sĩ, người bần cố, người con cái địa chủ. Kẻ là công nhân, kẻ con tư sản. Người đi buôn và kẻ bị buôn. Người anh hùng, kẻ nhút nhát. Có chiến sĩ cố nông xông vào lửa đạn quên ḿnh. Cũng có chiến sĩ cố nông chui sau xó bếp, rắp ranh túi áo giá cơm. Có chiến sĩ không phải cố nông nhưng cũng xông vào lửa đạn quên ḿnh. Và cũng có những kẻ không phải cố nông rắp ranh dinh tê, thập tḥ lẩn trốn. Dần tự nhủ, c̣n tiếp tục viết, tôi sẽ kể chuyện người anh hùng bỗng một hôm đâm ra hèn nhát. Và kẻ hôm qua hèn nhát trở thành anh hùng. Người bắn địch, và kẻ tự bắn ḿnh bị thương để xin về hậu tuyến... Nghĩa là tôi sẽ nói về những con người có thật. Những chiến sĩ tự giác, gian khổ hy sinh v́ quê hương đất nước. Nhưng tôi cũng sẽ nói về những chiến sĩ xông lên chỉ v́ sự lôi cuốn của một tập thể cuồng nộ ḥ hét. Sau cơn say sưa, họ nghĩ lại, thấy chính ḿnh và mới sợ, rồi kín đáo chắp tay cám ơn Trời Phật.
Vâng, tôi sẽ viết về chiến tranh nhưng với với mục đích để nói tới ḥa b́nh.
Cán bộ Quân huấn đặt vấn đề. Viết như thế để làm ǵ? Cho ai? Viết về Sự Thật! Nhưng sự thật v́ sự thật sao? Không có chủ nghĩa sự thật. Cuộc sống không chỉ ‘’là’’, nó là cái ‘’phải’’ là và nó trở thành vậy như một sự tất yếu. Văn chương hiện thực xă hội chủ nghĩa mang một sự thật, và đó là cái Cách Mạng vươn tới bồi đắp cho một tương lai của tất cả những người cùng khổ.
Đấy, quan điểm chính thống đấy, anh trả lời thế nào ? Dần gom trí nhớ. Bản kiểm thảo như hiện ra trước mắt:
‘’ ...Tôi hiểu rằng không có ǵ đẹp hơn, không có ǵ cao cả hơn, không có ǵ Cộng Sản hơn là: Sự Thật không tô điểm. Sự Thật trần truồng. Và cũng không có ǵ yếu ớt hơn, phi Cộng Sản hơn là Sự Thật tô điểm, Sự Thật mặc áo hồng, áo xanh, áo hoa. Tôi nói rằng, dù áo hoa có thích hợp, dù sự tô điểm đó là tô theo phương hướng thực của cuộc sống thực, th́ cái áo đó và sự tô điểm đó vẫn cứ không đáng tán thành... Màu da của cuộc đời trần truồng, đó là tất cả cái bộ áo của trần gian... Chính v́ vậy mà tôi muốn viết về chiến tranh telle qu’elle est. Mười cây số máu, xương phơi đầy đường. Người đáng sống th́ chết. Kẻ đáng chết th́ sống măi. Tôi tưởng rằng, nếu mà nói giáo dục, th́ không ǵ giáo dục hơn là Sự Thật. Chiến tranh cởi truồng có thể giáo dục chiến tranh, lại giáo dục cả ḥa b́nh...’’
Đọc xong bản kiểm thảo, cán bộ quân huấn vứt toạch lên bàn, lẩm bẩm nói dỗi :
- Thôi th́ đồng chí đừng viết về chiến tranh!
Được, và thế là có bài thơ ‘’Nhất định thắng’’ viết cho thời b́nh. Ít lâu sau, đích thân Trần Độ gặp Dần. Giọng nhỏ nhẹ, Độ nói:
- Quân đội chấp nhận đơn xin giải ngũ của anh. Tôi cũng được đọc cái ‘’ thu hoạch’’ mới nhất anh vừa viết.
- ...
- Trả anh về với dân sự, quân đội sẽ không c̣n trách nhiệm ǵ với anh, nghĩa là không bảo vệ được anh và ngược lại anh cũng không c̣n trách nhiệm ǵ với quân đội. Anh Nguyễn Chí Thanh bảo, đưa anh qua cho anh Tố Hữu quản lư...
- ...
- Chuyện này là t́nh riêng, tôi nói nếu anh cho phép......Anh cẩn thận. Xă hội dân sự chỉ mới manh nha trong một ḥa b́nh non trẻ, anh ạ! Phải cẩn thận. Bút sa, gà chết!
Nói xong, Độ trao trả Dần bản thảo bài thơ ‘’ Nhất định thắng’’.
Dần xoay mặt về phía ánh sáng hắt từ chấn song, vẽ lên mặt đá những cái vạch tù ngục. Mở tay nải, Dần nh́n. Dăm bao thuốc, tí đường, một lưỡi dao cạo mới. Khuê mang vào Hỏa Ḷ hôm qua, đứng nh́n nhau được mười phút. Khuê xoa bụng, giọng có nước mắt, nhưng giả vui ‘’...con so nó đạp khỏe lắm! Đêm nó đạp đến phải thức dậy, ngồi lên...’’. Dần thèm xáp lại gần, để tay lên xem con nó đạp. Nhưng giữa hai người, có một khoảng cách và hai chấn song làm bằng sắt. A, giá mà con đạp đổ được cả hai chấn song, bố sẽ ra ôm lấy mẹ, lấy con! Tội nghiệp. Mẹ lại lủi thủi đi ra. Chắc lại khóc. Thôi th́ con an ủi mẹ cho bố. Không ai chết v́ một bài thơ đâu. Dần tḥ ngón tay trỏ, chấm vài hạt đường để vào lưỡi. Cái ngọt thấm vào, có chút lai láng đầm ấm của t́nh yêu, rồi pha vị đắng, đắng dần, mỗi lúc một đắng. Một hạt đường rơi. Lát sau, dăm con kiến đen ḅ tới. Chúng nó bắt đầu khuân hạt đường, hệt như dân công quanh ṿng đai Điện Biên Phủ. Th́nh ĺnh, dăm con kiến vàng ra chặn đường. Chiến tranh giữa hai loài kiến bắt đầu. Dần tḥ tay ra gạt kiến ra như can ngăn. Đấy, hoà b́nh c̣n non trẻ, nhưng cũng là hoà b́nh. Tay Dần chạm vào lưỡi dao cạo. Thôi th́ viết về hoà b́nh. Một hoà b́nh sâu sắc gấp mười gấp trăm chiến tranh. Với những con người không c̣n chiến tuyến và kẻ thù.
Nhưng ai cho mày viết nữa? Ai cho một thằng phản động viết, hả Trần Dần? Cảm giác một tên khổng lồ giằng cướp giấy bút khiến Dần lồng lên như một con thú phát dại, tay giơ lưỡi dao cạo lên đe dọa bóng tối đang chực đổ xuống đánh úp đời ḿnh.
*
Sinh hạ xong con bé Kha được ba ngày, Khuê vào ngay Hỏa Ḷ. Nàng lấy làm lạ là đă nhờ Thúy, vợ Lê Đạt, t́m cách nhắn Dần mà bặt vô âm tín. B́nh thường, Dần thế nào mà chẳng nhắn ra cho vài chữ. Ở Hỏa Ḷ, cán bộ bảo, không có người nào tên Trần Dần. Khuê điếng người, vật nài. Sau, người ta nói anh ấy đi rồi. Đi đâu? Nhà thương. Nhà thương nào? Chúng tôi không biết!
Khuê đến thẳng Hội Nhà Văn trên phố Trần Hưng Đạo. Cán bộ trực lạnh nhạt, đánh một câu, không biết Trần Dần là ai. Khuê ấm ức, tay chùi nước mắt. Thế th́ xin ông cho gặp ông Lê Đạt. Cán bộ trực thơng : đi vắng! Thật may cho Khuê, lúc ấy Phùng Cung đang dắt xe đạp đi vào cổng. Khuê níu lấy, oà lên khóc. Nhà thương? Phùng Cung gặng. Nhưng nhà thương nào ? Phải t́m, t́m ngay. Trưa hôm đó, cả đám Hoàng Cầm, Lê Đạt, Phùng Quán, Tử Phác... nhốn nháo đi hỏi tứ phương. Đủ loại bệnh viện, dân y cũng như quân y. Đến chiều, Hoàng Cầm gặp Khuê :
- Chị đi với tôi. Anh ấy ở viện 303.
Khuê ôm con, tất tả bước theo Cầm, gọi xích lô. Bé Kha khóc oe oe, đạp tung tấm chăn len mỏng đắp bụng. Cầm đạp xe bên cạnh, không nói ǵ. Đến bệnh viện, Cầm đưa hai mẹ con Khuê đi dọc một hành lang thông thống. Gió thành luồng, thổi như cướp hơi thở, rít lên đay nghiến. Đến cửa, căn buồng đă có bốn người trong đám năm nhà thơ của cái Giai Phẩm Mùa Xuân quái ác kia đều ở đấy. Họ lách ra để Khuê nhảy xổ vào cạnh giường Dần nằm, cổ băng bó, máu vẫn hoen ra lớp băng trắng quấn quanh.
- Ối anh ơi là anh ơi! Anh làm ǵ thế! Định bỏ mẹ con em mà đi à?
Ngước mắt nh́n Khuê, Dần cố nhếch miệng, hỏi :
- Con đâu?
Khuê đưa bé Kha vào tay. Dần ôm lấy.
- Con gái anh đấy!
Dần nâng con bé lên, nh́n chằm chằm. Bé Kha giăy giụa, lại oe oe khóc, ưỡn người, chân choi choi đạp. Từ đôi mắt lúc nào cũng rừng rực lửa, nước mắt Dần ràn ra, từng giọt lăn qua những sợi râu cằm tua tủa. Bấy giờ, Dần áp bé Kha vào ngực, miệng bật một tiếng, nghẹn như có kẻ ấn tay vào chẹt cổ.
Bạn bè bỏ ra ngoài. Chỉ c̣n Khuê. Nàng ôm cả Dần lẫn con vào một ṿng tay quá hẹp. Khuê cố ḱm tiếng khóc, ấm ức nuốt nước bọt ừng ực. Giọng như vừa thoát một cơn mơ dữ, Dần thều thào :
- Anh xin lỗi em. Anh xin lỗi em...
Khuê nức lên :
- Anh đừng bao giờ bỏ mẹ con em như thế! Đừng bao giờ nữa... Sống chết có nhau.
Dần xiết lấy Khuê, đầu gật, nhưng cái đau vết cắt mạch máu cổ khiến Dần nhăn mặt. Máu lại ứa ra. Dần nhếch mép. ‘’ A cái lưỡi dao cùn, không đứt được mà đau’’, câu thơ vận ngay vào kẻ viết ra nó.
Bạn bè đưa Khuê về. Lê Đạt và Phùng Quán nán lại. Quán gằn :
- Anh đừng sợ không được viết. Chỉ sợ viết không hay mà thôi! Viết th́ bút giấy tôi ai cướp giật đi, tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá!
Lê Đạt kể lại Báo Cáo Krút-Sốp ở Đại Hội XX của Đảng Cộng Sản Liên Xô đă đưa đến một số biến động trong khối những nước xă hội chủ nghĩa. Quần chúng ở mọi nơi ngỡ ngàng. Những thảm kịch đă được che đậy nay trở thành câu chuyện đầu miệng. Không có ǵ Cách Mạng hơn Sự Thật, Dần thầm nhủ. Lê Đạt sôi nổi :
- Đang có một luồng gió mới! Để rồi xem. Chí ít, bây giờ gió xoay chiều, từ tả sang hữu, từ dối trá ḱm kẹp sang sự thật và tự do. Bọn cầm cờ, khôn th́ xoay theo rồi nương vào gió. Nếu không khôn, cũng sẽ phải nới dây, căng quá th́ đứt. Mềm nắn rắn buông mà!
Dần cố nhếch mép cười. A, Lê Đạt! Người lạc quan hồn nhiên, kẻ xưa đă từng là thư kư trợ lư cho Trường Chinh. Đạt mẫn cảm, ư thức được cái mới, cái đẹp. Và rất nhanh bắt chiều những ngọn gió để hiểu phía cờ bay. Giọng chắc chắn, Đạt tiếp :
- Đợi, và đúng lúc th́ ta lại tiếp tục. Vợ, con mày cần mày, bạn bè mày cần mày. Đừng có ngứa tay mà lại cứa cổ nữa nhé!
Dần lại nhếch mép. Lần này Dần nói. Không phải với Lê Đạt mà là với Phùng Quán :
- Cái ‘’ bút giấy cướp giật’’ và ‘’ viết văn lên đá’’ hay đấy, thành thơ th́ được lắm! Làm đi...
….