BÊN BỜ VỰC

 

                           

                                                   Từ Thức

                                                             

 

 

 Hai người lên tới đỉnh núi lúc trời vừa nhá nhem tối. Gă thanh niên vạm vỡ đứng ôm bụng thở dốc, mồ hôi chẩy  trên mặt như giọt mưa. Người đồng hành, một ông già râu tóc bạc phơ, y phục, phong thái  đạo sĩ, đứng ung dung ngắm cảnh, nhàn hạ như vừa xong một tuần trà.

Gă thanh niên nh́n vách núi dựng đứng, chân núi  thăm thẳm, mất hút trong mây mù, nói, hổn hển :

-Con sợ thầy thực. Leo núi suốt từ sáng mà không biết mệt. Không biết bao giờ con mới tập luyện được như vậy.

 Lăo trượng vuốt râu, cả cười :

 -Cần nhất là đừng sốt ruột. Phải tập luyện mỗi ngày, nhưng không t́m cách đốt giai đoạn. Một ông tướng nổi danh  nói với binh sỉ : hăy đi từ từ, chúng ta gấp lắm đẩy.

 

Trăng lên, sáng vằng vặc. Sâu hút dưới chân vưc là một con sông uốn éo như rắn, chan hoà ánh trăng. Một hai chiếc thuyền neo bên bờ sông, nhỏ bé xinh xắn như những chiếc thuyền giấy của trẻ con. Gă thanh niên  cất tiếng ngâm :

Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay

Lăo trượng đang nửa tỉnh, nửa thức, ngạc nhiên,  hỏi :

-Con biết tiếng Việt ?

-Thầy quên con là một chuyên viên  về cổ ngữ ?

Ông già cả cười :

-Quả thực, nhiều lúc thầy quên con đă trưởng thành, đă là một học giả có tên tuổi. Ngày nay, ít ai c̣n biết tiếng Việt

Thời gian đi vùn vụt.Trong đầu ông già, gă học tṛ vẫn c̣n là một chú nhỏ chạy lăng quăng trong sân nhà, hay ngủ gà ngủ gật giữa những buổi học kéo dài trong cái nóng nực của trưa hè.  Mới như hôm qua, cái buổi sáng người ta trao cho ông một hài nhi c̣n đỏ hỏn ai đem bỏ trước cổng nhà  từ lúc đất trời choạng vạng.

 Một lần trong một thư viện lớn, ông thấy một  nhóm sinh viên chúi đầu nghiên cứu, trên  bàn cả một đống sách dầy cộm mang tên tác giả là người học tṛ thân yêu của ḿnh. Ông vừa kiêu hănh, vừa xúc động, vừa bàng hoàng , ư thức rằng đứa học tṛ nhỏ ngày nay đă  dần dần vuột khỏi tay ḿnh, đă thành một học giả có uy tín.

Ông già nói :

-Câu thơ đẹp quá , nhất là trong cái đêm trăng như đêm nay.

Bắt chước học tṛ, ông lên tiếng ngâm, giọng sang sảng :

    Sao anh không về chơi thôn Vỹ

    Nh́n nắng hoàng hôn nắng mới lên

    Vườn ai mượt quá xanh như ngọc

    Lá trúc che ngang mặt chữ điền

    Gió lên lối gió, mây đường mây

    Ḍng nước buồn thiu, hoa bắp lay

    Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

    Có chở trăng về kịp tối nay…

 Và tiếp :

-Hồi nhỏ, có lần thầy ghé thăm cái thành phố ngày xưa tên là Huế, thăm thôn Vỹ nhưng Huế không c̣n là Huế, thôn Vỹ không c̣n là thôn Vỹ của Hàn Mặc Tử. Vườn ai mượt quá xanh như ngọc đă trở thành những cao ốc kệch cỡm, những cơ sở sản xuất giầy dép, siêu thị của người Tàu. Những cô thiếu nữ trong chiếc áo dài lả lướt ngày xưa  đă trở thành những bà vợ Tàu , vợ Đai Hàn buồn bă. Huế bây giờ mang một cái tên Tàu, giống như những thành phố khác của cái nước ngày xưa gọi là Việt nam. Những lâu đài, cung điện biến thành những khách sạn, những tiệm ăn Tầu. Nơi ḿnh đang đứng, có lẽ ít ai nhớ ngày xưa gọi là đèo Ải Vân

Trong đầu ông già, h́nh ảnh một thành phố ảm đạm. Nước sông Hương lờ đờ , nhớ những câu ḥ đối đáp. Cầu Trường Tiền lở lói, vắng những tà áo trắng, những tiếng chuyện tṛ ríu rít của đám nữ sinh.

Ông già nhiều lần nhức nhối đứng trước những tiệm, những cơ sở mậu dịch làm môi giới tuyển đàn bà cho người Tầu. Những thiếu nữ nghèo, đôi khi c̣n ở tuổi ô mai, đáng lẽ đang ép hoa, bắt bướm, đứng xếp hang chờ tới lượt cởi quần áo cho khách Tàu sờ mó, nắn bóp, coi soát từ trong ra ngoài trước khi mua. Những tấm bảng quảng cáo chữ Tầu bảo đảm hang hóa nếu không ưng ư có thể đổi hay trả lại. Người ta xuất cảng phụ nữ để lấy ngoại tệ, như người Ái Nhĩ Lan xuất cảng thịt cừu, người Argentine xuất cảng thịt ḅ. Một cái tát vào mặt mà khó dân tộc nào chấp nhận, nếu c̣n đôi chút tự trọng. Những người cầm quyền đồng lơa làm chuyện bán đàn bà, đồng bào, chị em, con cái của ḿnh để kiếm tiền, sẽ ngần ngại ǵ khi bán đảo, bán đất, bán rừng, bán nước, nếu lợi nhuận lớn hơn, mặc dù đă tham ô đầy túi .

Ông già nghĩ tới một tài liệu về người abrorigènes ở Úc Châu. Người da trắng đă tập trung hàng trăm ngàn đàn bà aborigènes, chở đi khắp xứ, cho lập gia đ́nh, hay nô lệ t́nh dục, với người da trắng. Những đứa con đẻ ra là con lai, không biết ǵ về dân tộc ḿnh, trở thành xa lạ với nguồn gốc của ḿnh đẻ trở thành công dân hạng nh́ trên đất nước của tổ tiên. Người Tầu, v́ chính sách hạn chế sinh đẻ, chỉ quư và đôi khi chỉ giữ con trai, thiếu hàng trăm triệu dàn bà. Họ nhập cảng đàn bà Việt, bắt cóc hay lấy phụ nữ Việt tại chỗ. Cả một thế hệ con lai  không biết ǵ về văn hoá Việt, sẽ gia tăng đội ngũ người Tầu vốn đă đông đảo trên đất Việt

Gă thanh niên lục trong cái túi cồng kềnh y vẫn đeo sau lưng ra một cái lều vải, lúi húi dựng lều. Ông già không cần lều ; vẫn  ngủ ngoài trời, lấy cỏ làm nệm, phiến đá làm gối. Sương, gió, nóng lạnh, ngoại vật  không ảnh hưởng ǵ tới ông

 Gă thanh niên đốt lửa , sửa soạn bữa ăn tối, đúng ra là để pha trà, v́ bữa cơm rất đơn giản : cả hai đều ăn chay trường, đă gói sẵn trong túi vải.

Một con nai ngơ ngác từ trong bụi cây bước ra, dương đôi mắt to , đen láy,  nh́n ngọn lửa, nh́n ông già, nh́n gă thanh niên , ḍ dẫm, rồi đi lại ,nằm dưới chân lăo trượng.

Ông già vẫn nói con vật, ngay cả những con dữ tợn nhất, nếu nó cảm thấy ḿnh vô hại, cảm thấy cái từ tâm của kẻ đối diện, nó trở thành thân thiện. Và cái từ tâm, nếu  chân thực, nó toát ra tự nhiên như một hương thơm, như một hơi thở, ngay cả thú vật cây cỏ cũng cảm nhận được. Cây cỏ  không biết, nhưng gă thanh niên đă thấy, nhiều lần,những con cọp, báo, gấu nằm cạnh ông già , ngoan ngoăn  như những con mèo con.

Sau bữa cơm thanh đạm, gă thanh niên đưng dậy, vươn vai, đi vài đường quyền. Ông già nh́n, hài ḷng, thấy đường vơ của học tṛ đă điêu luyện, đă uyển chuyển, không c̣n cái cứng rắn, cái cố gắng phô diễn sức mạnh của tuổi trẻ. Gă thanh niên đă biết  quên cái bản năng háo thắng, cái bản năng  chinh phục, muốn đè bẹp đối phương. Y đă quên thân thể ḿnh. Quên cái tôi. Ông vẫn nói đường vơ phải đi nhẹ nhàng , như không muốn xô đẩy  không gian chung quanh.  Phải biết kính trọng cái quân b́nh ở trong ta cũng như trong vạn vật.

Trăng lên đỉnh đầu. Ông già trầm ngâm :

-Hồi trẻ, thầy mất hàng chục năm học vẽ, mơ thành hoạ sĩ ; nhưng thấy ḿnh bất lực, không diễn tả nổi cái đẹp của thiên nhiên, cái nhiệm màu  của đời sống, thầy bỏ vẽ. Mỗi lần đứng trước cảnh đẹp như thế này, vẫn thấy đôi chút ngậm ngùi.

 Gă thanh niên  cảm động trước lời tâm sự của ông già; b́nh thường  là một người lạc quan, yêu đời, biết thưởng thức từng giây phút của đời sống. Tưới một bông hoa, tỉa một cành lan, ngắm mấy con cá vàng tung tăng trong bể cá, đọc một trang sách, đón nắng hanh vàng đầu hè hay se se người trước cơn gió lành lạnh cuối thu, mỗi hành động nhỏ bé, tầm thường ,  đối với ông là một nguồn hạnh phúc.

Ông vẫn nói với học tṛ đừng chạy đuổi, t́m kiếm hạnh phúc ; nó ở trong ta, nó ở trước mặt, trong mỗi cử chỉ, trong từng hơi thở, trong giây phút đang sống. Càng chạy càng mệt , càng đuổi theo càng mất.

 

 

Gă thanh ni ên trở lại câu chuyện thơ phú :

 -Trước  Hàn Mặc Tử  hàng trăm năm, hàng ngàn năm, đă có những người nông dân Việt  làm những câu ca dao tuyệt đẹp : Hỡi cô tát nước bên đàng. Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi ?

 Ông già mỉm cười :

 - Có người nói câu ấy, nguyên văn ‘’ Hỡi cô bán nước bên đàng, sao cô lại múc trăng vàng đổ đi ? ‘’ là thơ Bàng Bá Lân, nhưng của ai, nó cũng nói lên cái tâm hồn Việt. Có những thi sĩ như vậy, làm thơ như ca dao. Người nông dân bất cứ nươc nào, làm ruộng chỉ mong cho đươc viêc, cho chóng xong. Cái anh nông dân Việt nam, cực khổ trăm chiều, không được ngày hai bát cơm,  anh ta vẫn không quên ḿnh là thi sĩ. Cái thắc mắc của anh ta chắc chắn không có một anh nông dân nào khác trên thế giới bận tâm : sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi  

-Con nghiên cứu đă nhiều, không thấy người nông dân nước nào có cái tâm hồn ấy. Ngoài ca dao, người dân Việt c̣n một h́nh thức diễn tả rất tài t́nh là tục ngữ

 -Nươc nào chẳng có tục ngữ. Đó là cái túi khôn của người dân, những quan sát , những nhận xét về đời sống ghi lại từ đời này qua đời kia.

-Tuc ngữ Việt có hai điểm đặc biệt không đâu có : nó đầy h́nh ảnh và bao giờ cũng đầy khôi hài tính. Bao giờ cũng là những nhận xét về xă hội hết sức tinh tế, diễn tả bằng những h́nh ảnh ngộ nghĩnh : như đỉa phải vôi, theo voi ăn bă mía, nằm chờ sung rụng, ăn cơm nhà vác ngà voi,  cá nằm trên thớt , gái ngồi phải cọc, lệnh ông không bằng cồng bà, nắm thằng có tóc ai nắm thằng trọc đầu…Những tác phẩm lớn thường có hai đặc điểm : đầy h́nh ảnh và khôi hài tính . Ngoài tư tưởng, cố nhiên. Không có văn chương Anh nếu không có cái khôi hài đen. Trong văn chương Pháp, ngay cả ở Proust, nhà văn khó nhai v́ rất tỉ mỉ dài ḍng, vẫn có cái khôi hài kín đáo khiến Proust là Proust .Những bài hát của Jacques Brel, bên cạnh cái xúc động, bao giờ cũng có cái ǵ tếu tếu. Thơ không có h́nh ảnh là vè, văn không có h́nh ảnh là những bản báo cáo hành chánh , những biên bản của thừa phát lại

 

 Ông già gật gù :

 -Người Pháp nói : lời nói bay đi, h́nh ảnh lưu lại. Les paroles passent, les images restent.

 -Vâng, đúng vậy. Những người làm nghề quảng cáo thương mại, làm marketing  đều biết : một  cái spot  thành công phải có hai điều kiện : h́nh ảnh đập vào mắt , bám vào óc và một nét khôi hài khiến người ta mỉm cười. Và tất cả, trong một spot dài 30 giây. Những người nông dân Việt nam  đă hiểu điều đó trước mọi ngươi . Không có ǵ gơi h́nh và tếu hơn cái cảnh một anh đi vác ngà cho  con voi để nói đến một người làm chuyện vô bổ , lo chuyện cho thiên ha , hay cái cảnh một anh nằm dưới gốc sung chờ sung rụng để nói về một người lười biếng.Tất cả tục ngữ Việt nam đều như thế .Và trong bất cứ hoàn cảnh nào, người ta cũng kiếm được một câu nói lên cái cảnh ngộ của ḿnh , những nhận xét, phê phan về  người , về vật : cá mè một lứa, cá lớn nuốt cá bé, nó lú chú nó khôn, trứng đ̣i khôn hơn vit, theo đóm ăn tàn , ăn cỗ đi trước lội nước đi sau, đánh vơ  miệng,  ếch ngồi đáy giếng, cha ăn mặn con khát nước, con nhà lính tính nhà quan , vẽ đường cho hươu chạy.  Chỉ trong vài chữ, cả một nhân sinh quan trong một cuốn phim hoạt họa linh động,têu tếu.

 - Ít lời nhiều ư là một đặc tính của Á Đông.Thơ haiku  của Nhật…

 Gă thanh niên căi , ngạc nhiên thấy ḿnh căi lại ông thầy :

 -Thơ haiku xúc tich, it lời nhiều ư, nhưng  nghè không có chất khôi hài, không có nét châm biếm. Người Nhật nghiêm trang, ít cười cợt.  Cái khôi hài ,cái đầu óc đầy h́nh ảnh của người b́nh dân Việt nam   thật hóm hỉnh, thât bất ngờ , thật lư thú .Và thật hữu hiệu. Không có ǵ hữu hiệu hơn  khả năng khôi hài. Những người có tiếng là đào hoa đều đồng ư : một người đàn bà mỉm cười là một người đàn bà đă bị chinh phục một nửa. Tục ngữ Tây phương thỉnh thoảng cũng có câu gợi h́nh, nhưng rất hiếm, như khi họ nói ‘’ đổ nước tắm, đừng đổ cả đứa nhỏ trong chậu ‘’. Hay người Phi Châu nói ‘’ một người già chết đi là một thư viện vừa cháy, ‘’, ‘’con cừu có bốn chân nhưng vẫn không thể chạy trên hai ngả đường ‘’. Gợi h́nh, nhưng vẫn thiếu cái têu tếu.

 Ông già lợi dụng cơ hội đề cập một đề tài vẫn lẩn quẩn trong đầu từ nhiều năm nay:

-Nói tới đàn bà, thầy vẫn tự hỏi : bao giờ con nghĩ đến chuyện gia thất . Phải nhớ là thời gian qua nhanh

Gă thanh niên hơi lúng túng :

-Con chưa kiếm ra người hợp ư. Có lẽ con không có cái khiếu làm cho phái đẹp mỉm cười.

Chợt nhận ra vẻ ưu tư của ông già, y trấn an :

-Thầy đừng lo, chuyện phải đến thế nào cũng đến.Thầy vừa khuyên hăy đi từ từ.

 Ông già không ngờ cái thuyết đi từ từ  quay về ngực ḿnh  như một cái boomerang , bèn trở lại đề tài bỏ dở, thoải mái  hơn là chuyện đàn bà mà chính ông cũng lơ mơ :

-Tai sao một dân tộc như vậy lại biến mất trên bản đồ thế giới ?

-Theo con nghĩ , vận mệnh của một dân tộc, cũng như vân mệnh của một cá nhân, không bao giờ là chuyện ngẫu nhiên. Cái may rủi đối với một cá nhân, cái t́nh cờ của lich sử đối với một dân tộc  là một dữ kiện quan trọng, nhưng không bao giờ là một dữ kiện quyết định. Cái hưng vong của một quốc gia là do dân tộc ấy  tạo ra. Không  có chuyện t́nh cờ. Nói theo đức Phật, có cái nhân và cái quả.

Ông già không phải là một học giả, lại ít  t́m hiểu về đề tài đang bàn, nhưng ông vẫn nghe nói người Việt nam có nhiều đức tính : hiếu học, cần mẫn,chịu khó, tháo vát, và, như gă hoc tṛ ông vừa nói, dân tộc ấy nh́n đời với nụ cười thường trực trên môi, nụ cười khiến họ chịu đựng nổi trăm ngàn khó khăn, thử thách, như một bùa hộ mệnh. Nụ cười ấy chứng tỏ một nhân sinh quan rất quân b́nh, ít dân tộc nào đạt đươc.

 Ông cũng nghe nói đến cái hy sinh vô bờ bến của người mẹ, người vợ Việt nam, cái chịu đựng gian khổ không giới hạn của người dân Việt..Tại sao dân tộc ấy không có một đời sống mà họ đáng được hưởng ? Tại sao dân tộc ấy đi đến chỗ giải thể ?

Sương bắt đầu xuống lạnh hai bờ vai. Gă thanh niên  chất thêm củi , nướng một trái bắp non ; mùi bắp thơm thoang thoảng trong cái thanh tịnh của  đêm trăng. Con nai đă ngủ vùi , đầu gối trên đùi ông già.

Ông già nói, độ lượng :

-Dân tộc nào cũng có cái tốt, cái xấu. Cái tốt cái xấu trộn lẫn nhau, tạo ra cá tính của một  cá nhân, một cộng đồng . Phải là thánh nhân mới không có thói xấu.Và không có ǵ buồn tẻ hơn là những ông thánh

-Có những tính xấu vô hại , có tính xấu đưa đến nạn diệt vong. Cái tính xấu ghê rợn của người Việt là cái thói chia rẽ, đố kị nhau. Mỗi người Viêt  như t́m thấy

cái vui  trong cái thất bại của người đồng hương , cảm thấy cái thú trong viêc phá phách công cuộc chung. Không có hội đoàn nào tồn tại quá ba bẩy hai mươi mố ngày. Không có tổ chức nào không chia hai, chia bốn. Một hội chơi lan, đá dế cũng đánh nhau bể đầu. Trong y học, người ta nói đến trường hợp những người có khuynh hướng tự huỷ, autodestruction,  chỉ t́m thấy lẽ sống trong việc tự huỷ hoại ḿnh. Không lẽ có một dân tộc có khuynh hướng tự huỷ ? Một nhu cầu tự sát tập thể ? Như một đàn cá voi rủ nhau tự sát trên băi biển ?. Cái quốc tính lạ kỳ ấy  ăn sâu  vào mỗi người Việt , ngay cả ở tầng lớp trí thức, nhất là ở tầng lớp trí thức. Cũng lạ, với người Việt, học vấn không có ảnh hưởng ǵ đến tư cách của họ, như nước đổ đầu vịt ( gă thanh niên mỉm cười : ‘’nước đổ đầu vịt ‘’ là một câu tục ngữ Việt ) .Một quốc gia làm sao tồn tại được với một giới trí thức bệnh hoạn như vậy.

- Không phải chỉ có người Việt có cái thói phá nhau. Chẳng có người Pháp nào đồng ư với người Pháp nào về một vấn đề ǵ .Ngay cả người Do thái , chính họ tự nhận  : cứ có hai người Do thái ngồi với nhau lá có ba ư  kiến …

 -Bất đồng ư kiến không phải là điều xấu.Tranh luận đưa tới tiến  bộ. Người Việt ngồi với nhau không phải để tranh luận, nhưng để phá nhau . Không một hội đoàn Việt nam nào tồn tại vài tháng .Không có một nhóm người Việt nào làm ăn với nhau được vài năm . Ngay cả những người có cùng một lư tưởng , thiện chí cùng ḿnh , những người cơm nhà ngà voi , ngồi với nhau ba bẩy 21 ngày là cái bản năng tự huỷ ấy đùng đùng kéo đến . Abdel Nasser nói : tôi rất buồn  khi thấy một người Ả rạp nói xấu một người Ả Rạp khác. Nếu ông ta là người Việt nam,  Nasser sẽ phiền muộn dài dài. Đập phá nhau là một môn thể thao quốc gia của người Việt, toàn dân tích cực tham dự và hăng say tập luyện ; như basket ball với người Mỹ , football với ngưới Ba tây, sumo với người Nhật, taekwondo với người Cao ly.

Ông già chống chế :

 -Nhiều sách báo nói đến tính bao dung của người Việt nam, ngay cả với kẻ thù.

Gă thanh niên gậm trái bắp nướng, ăn ngon lành .Y không mời ông già,  biết ông già chỉ ăn một ngày hai lần : giữa trưa và tám giờ tối . Và cứ ba ngày là một ngày không ăn một hạt cơm , để cho thân thể nghỉ ngơi .

-Thầy nói đúng. Đó là một dân tộc rất đại lượng, rất bao dung đối với người ngoại chủng, ngay cả đối với kẻ thù. Nươc Việt một ngàn năm nô lệ giặc Tầu, một trăm năm nô lệ giằc Tây , nhưng khi một ông tướng Tầu chết, họ quên thù oán, lập đền thờ (nghĩa tử là nghĩa tận ). Khi chiến tranh Việt Pháp chấm dứt , họ hết ḷng thân thiện với người Pháp , tiếp đón kẻ thù hôm trước như anh em. Không thấy ai đi lùng giết những lính lê dương muốn ở lại . Không thấy có người Việt nào hươi đao chém cổ một người lính Mỹ trước máy truyền h́nh .  Không thấy có người Việt nào ngồi hạch tội người Nhật về những tội ác chiến tranh như bên Tàu.  Ông tổng thống nước Mỹ, đi tới nước nào cũng bị la ó , phản đối rầm rộ, không dám tḥ đầu ra ngoài đường , đến Việt nam  dân chúng hồ hởi đổ ra đường chào đón như đi trảy hội. Cả dân miền Bắc , những người đă lănh hàng triệu trái bom Mỹ trên đầu, lẫn dân miền Nam , những người đă bị  Hoa kỳ bỏ rơi không thương tiếc.

 Ông già mỉm cười , lạc quan :

 -Đó là dấu hiệu một triết lư sống rất cao. Vứt bỏ oán thù, Chúa hay Phật cũng không dạy ǵ khác

 -Phiền một nỗi là là những người đại lương  như vậy với người ngoại quốc lại đối xử với  nhau một cách cực kỳ tàn tệ, cưc kỳ  dă man. Cạn tầu ráo máng. ( Lại một câu tục ngữ Việt, gă thanh niên lẩm bẩm ). Kẻ thắng hành hạ kẻ bại như những con vật .Tôi nhốt anh để anh khỏi lộn xộn, nhưng  tôi hành hạ, nhục mạ anh, không phải v́ anh là kẻ cựu thù, mà v́ anh có cái tội là đồng bào, anh em ruột thịt.

 

Ngọn lửa lách tách nổ, thơm mùi gỗ thông cháy. Gă thanh niên pha một tách trà, đưa mời ông già. Ông già nhấp một ngụm , hơi nhau mày, nói :

-Nhớ bọc gói trà cho kỹ. Cái giống trà ngon nó khó tính lắm. Hơi một giọt mưa , hơi một ngọn  gió là nó giở chứng ngay

 Gă thanh niên không quên câu truyện đang bàn, như đă lâu lắm y mới có dịp đề cập một đề  tài vẫn luẩn quẩn trong đầu y :

-Con suy nghĩ hoài, không t́m đươc nguyên nhân cái mâu thuẫn lạ kỳ ấy .Tại sao một dân tôc đại lượng như vậy  lại thù ghét nhau đến như thế ? Tại sao những con cá voi rủ sau tự sát trên băi biển ?

 Về những con cá voi, ông già đành ngọng, nhưng về cái dân tộc kỳ quặc nọ, ông liều một  cách giải thích :

 -Có lẽ đó là  hậu quả của những cuộc chiến tranh triền miên . Chiến tranh huỷ hoại tất cả, huỷ hoại cả t́nh người . Lại thêm chính sách chia để trị của kẻ thống trị. Phải nghi kỵ để khỏi mất mạng. Biết bao nhiêu dân tộc, dưới những thử thách một trăm lần ít cay nghiêt hơn, đă biến mất trên bản đồ thế giới. Người Tầu, trong một ngàn năm đô hộ, đă t́m mọi cách chia để trị. Người Pháp khuyến khích dân Việt hút thuốc phiện, rượu chè ; chia nươc Việt ra thành ba , bày ra một trăm thứ ngạch trật, phẩm hàm trong một xă hội vốn đă cực kỳ nhiêu khê,  biến mỗi người Việt thành một ông quan, sẵn sàng căm hờn nhau, sẵn sàng giết nhau v́ một cái danh hăo, một miếng thịt chia không đều.  Bỏ được một tệ trạng đâu phải dễ . Hăy nh́n những nước hồi giáo với những hủ tục  truyên lại từ 14 thế kỷ

Gă thanh niên ngần ngừ : y ít có thói quen căi lư với ông thầy mà y kính trọng.

 

-Nhưng , y nói, người Việt nam là những người có khả năng thích ứng rất nhanh , những tục lệ cũ , nhuộm răng đen , tục đa thê vv.. chỉ vài mươi năm đă biến mất. Nhóm Tư Lực Văn Đoàn đả kích các tệ trạng xă hội An nam, cũng chỉ ít năm sau vấn đề họ nêu ra không c̣n là thời sự nữa.Thầy có nhớ cái bài thơ của Nguyễn Bính : Hôm qua em đi tỉnh về. Đợi em ở măi con đê đầu làng ..

Cái ǵ chứ thơ th́ không ai địch nổi ông già . Ông có trí nhớ của một thiếu niên 18 tuổi. Ông đọc vanh vách :

              Khăn nhung quần lĩnh rộn ràng

              Áo dài khuy bấm em làm khổ tôi

             Nào đâu cái yếm lụa sồi

             Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân

             Nào đâu cái áo tứ thân

             Cái khăn mỏ quạ cái quần nái đen ?

Gă thanh niên ngắt lời, trong khi ông già c̣n cao hứng :

-Con cháu ông Nguyễn Bính, chắc đă rất bỡ ngỡ trước cái thời trang lạ kỳ của những người chỉ cách họ môt thế hệ. Và nếu con cháu nhà thơ có bồ khăn nhung quần lĩnh rộn ràng, chắc họ cũng khổ tâm lắm, nhưng không phải khổ tâm v́  cô bạn quá tân thời mà v́ quá quê mùa, cổ hủ. Những người Việt di tản ra nước ngoài chỉ vài năm đă hội nhập với  đời sống mới. Họ biết cải tiến rất nhanh, nhưng nhất quyết giữ lại cái quốc tính  kia. Cái thói thù ghét nhau, cái thói vọng ngoại đă có từ rất lâu. Đoc sử Việt nam , không biết bao nhiêu những cuôc huynh đệ tương tàn , mỗi lần chiến trận ngă ngũ, thế nào ở trang sau cũng có cái màn cả bên thua lẫn bên thắng  chạy ra nước ngoài cầu cống . Cái anh phó thường dân Việt nam, không ai hỏi ư kiến anh ta .

 Ông già :

-Dù sao dân tộc ấy đă đương đầu với ngoại xâm hàng ngàn năm, tại sao bị giải thể  đầu thế kỷ 21 ?

-Nươc Tầu ngày xưa là một cường quốc thưc dân , nhưng trong nước cũng chia năm xẻ bẩy, thập loạn sứ quân , khó giữ vĩnh viễn một thuộc địa . Sang thế kỷ 21 , Trung Hoa trở thành một trong hai nước mạnh nhất thế giới, cả về kinh tế lẫn chính trị. Một đại cường thống nhất , vươn lên như vũ băo. Hàng hoá Tàu tràn ngập thị trường, họ làm chủ về mặt kinh tế .Về văn hoá ,sách vở Tàu tràn ngâp, trên truyền h́nh quốc gia chỉ có phim ảnh Tầu. Đàn bà , con gái Việt bị gả bán cho người Tàu để t́m đường sống, để lấy tiền đong gạo, để nuôi gia đ́nh . Nhân công Việt nam , nổi tiếng là chịu khó và không đ̣i hỏi ǵ , đi tha phương cầu thực, làm nô lệ ở những  nước  phát triển  hơn .Trungquốc cần dầu lửa, cần thị trường , cần nhiên liệu , ngang nhiên chiếm một vài ḥn đảo. Không ai phản ứng ǵ , hay phản ứng đại khái, họ lấn thêm vài cây số biên giới. Dần dần, họ chiếm trọn Việt nam  nhẹ nhàng như trở bàn tay.

-Thế giới không phản ứng ǵ ?

-Khi Trung Quốc c̣n là một nước nghèo đói, không ai  ho he ǵ khi họ chiếm

Tây tạng; ai dám lên tiếng khi họ đă trở thành một đại cường ?

 -C̣n người Việt ?

 -Họ c̣n mải chơi môn thể thao quốc gia. Vả lại, đó là một nước đă vong thân trước khi mất lănh thổ. Khi sách báo, tuyền thanh, truyền h́nh tràn đầy những sách báo, phim ảnh Tầu, Hàn, dân tộc đó đă đánh mất ḿnh, chỉ c̣n là một cái xác không hồn. Mất đảo, mất rừng, có hy vọng chiếm lại, nhưng vong thân...

- Văn hóa phải vươn ra, phải tiếp nhận, nếu không sẽ cằn cỗi.

-Thưa đúng vậy. Người ta nói văn hoá như một cái cây, phải bám chặt rễ để vươn ra thở hít thở khí trời. Nhưng khi cái rễ lung lay, hay tệ hơn, khi không c̣n rễ, càng vươn ra càng mau đổ. Xâm lăng bằng văn hoá, xă hội, cái mà người ta gọi là “ soft power ”, nó ghê rợn hơn cả xâm lăng bằng vũ lực.

 Ông già vươn vai , ngả đầu trên phiến đá ,nói với gă học tṛ, ôn tồn  như một lời an ủi :

 -Khuya rồi. Ráng ngủ một giấc.  Mai phải đi sớm.Thiên hạ chờ ḿnh đúng ngọ.

 Ông già nói xong, nhắm mắt ngủ, dễ dàng, ngon lành như một hài nhi.Gă thanh niên biết là sáng hôm sau ông sẽ thức dậy đúng sáu giờ.Muốn dậy giờ nào,ông giàkhông cần báo thức.Ong chí lẩm nhẩm vài lần trong đầu là sáng hôm sau nhỏm dậy đúng giờ,như một cái máy. 

 

 

     

     Gă thanh niên nằm thao thức.Trăng sáng ,chan hoà, phí phạm, lai láng ngập đất trời . Y không khỏi nghĩ đến cái anh nông dân thi sĩ . Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi ? Đẹp quá . Một  tâm hồn đẹp như vậy không thể tàn rụi. Cái anh nông dân ấy, từ bốn ngàn năm nay anh ta vẫn sống chết bám lấy  đất nước . Bao nhiêu người đă phản bội, anh ta vẫn kiên tŕ bám giữ ruộng đồng. Y muốn  tin rằng cái anh nông dân ấy  không biến mất, anh ta vẫn lẩn quẩn đâu đó dưới kia. Y chợp mắt, mơ màng, tưởng như nghe thấy, lẫn với tiếng dế kêu , tiếng gió xào xạc trên ngọn cây, tiếng bước chân  ai từ dưới thung lũng vọng lên, rậm rịch lên đường.

 

Từ Thức