Tiểu Tử, những giọt nước mắt, những tiếng thở dài

---------------------------------------------------------------------------Từ Thức-----

         André Gide nói ‘’ C’est avec les beaux sentiments qu’on fait de la mauvaise littérature ‘’  ( Với những t́nh cảm tốt, người ta làm văn chương dở ) (1) . Tiểu Tử là một nhà văn đă chứng minh ngược lại, có thể viết hay với những t́nh cảm tốt. Trong tác phẩm của ông, hầu như chỉ có những t́nh cảm tốt , chỉ có t́nh người. Một nhân vật nói về một nhân vật khác trong truyện ngắn ‘’Made in Vietnam’’ : người chi mà t́nh nghiă quá héng ? ‘’ . Độc giả nghĩ tới câu đó mỗi lần lại gần những nhân vật của Tiểu Tử. Người chi mà t́nh nghiă quá héng. Độc giả chai đá tới đâu , đọc Tiểu Tử cũng không cầm được nước mắt. Người ta khóc, nhưng sau đó thấy ấm ḷng, v́ thấy trong một xă hội đảo lộn, vẫn c̣n đầy t́nh người, vẫn c̣n đầy thương yêu, vẫn c̣n nghiă đồng bào vẫn c̣n những người tử tế . Và thấy đời c̣n đáng sống. Một nhà văn Pháp nói văn chương, trước hết là xúc động. Trong truyện ngắn của Tiểu Tử, sự xúc động hầu như thường trực.

 

                                                            Miệt Vườn

Tiểu Tử là một nhà văn miền Nam điển h́nh, con đường nối dài của những Hồ Biểu Chánh, B́nh Nguyên Lộc, Sơn Nam. Văn của ông là lối kể chuyện của người miền Nam, b́nh dị nhưng duyên dáng, duyên dáng bởi v́ b́nh dị, tự nhiên. Tiểu Tử không ‘’ làm văn ‘’ . Ông kể chuyện ; không có chữ thật kêu, không có những câu chải chuốt. Với cách viết, với ngôn ngữ chỉ có những tác giả miền Nam mới viết được. Không hề có cường điệu, không hề có làm dáng. Người đọc đôi khi có cảm tưởng tác giả không mấy ưu tư về kỹ thuật viết lách. Ông viết với tấm ḷng.

Ngay cả tên những nhân vật cũng đặc miền Nam, không có Lan, Cúc, Hồ Điệp , Giáng Hương như trong tiểu thuyết miền Bắc, không có Nga My, Diễm My , Công Tằng Tôn Nữ như Huế, chỉ có những con Huê, con Nhàn, con Lúa, thằng Rớt, thầy Năm Chén, thằng Lượm , bà Năm Chiên, bà Năm Cháo ḷng. Các địa danh cũng đặc Nam kỳ, không có Cổ Ngư, Vỹ Dạ, Thăng Long, chỉ có những Nhơn Hoà, Cồn Cỏ, Ḅ Keo, B́nh Quới, những tên, những địa danh rất ‘’miệt vườn’’, chỉ đọc cũng đă thấy dễ thương, lạ tai, ngồ ngộ. Âm thanh như một câu vọng cổ ai ca bên bờ rạch.

Tiểu Tử , 88 tuổi, kỹ sư dầu khí, tác giả nhiều tập truyện ngắn ( Những Mảnh Vụn, Bài ca Vọng Cổ, Chuyện Thuở Giao Thời ) học ở Marseilles, hiện sống ở ngoại ô Paris,  nhưng văn của ông không lai Tây một chút nào. Rất Việt nam, đúng ra rất Nam Việt, với lối viết như người ta kể chuyện bên ly la de, bên tô hủ tíu, với những chữ nghen, chữ héng, chữ nghe..’’ Cần ǵ cứ nói nghe cô Hai, đừng ngại. Ḿnh với nhau mà ..’’.Dưới ng̣i bút của một tác giả người Bắc, người Trung, gọi người đàn bà là con Huê, con Nhàn có vẻ hỗn, ở Tiểu Tử, nó chỉ có sự thân ái.

Hồ Biểu Chánh, B́nh Nguyên Lộc, Sơn Nam, Tiểu Tử đă chứng tỏ ngôn ngữ địa phương, cách diễn tả địa phương làm giầu cho văn hoá dân tộc. Cố gắng bắt chước lối diễn tả Hà Nội là một lầm lỗi, nó chỉ làm cái vốn văn hoá của ta nghèo đi. ( Sự thực Hà Nội ngày nay không c̣n ǵ là nơi văn vật, cái ǵ cũng ‘’ đéo ‘’. C̣n báo Nhân Dân không ? Đéo c̣n, chỉ c̣n Người Hà Lội ) 

                                           

Những giọt nước mắt

Văn chương là hư cấu, nhưng đọc Tiểu tử, người ta thấy cái chân thực, có cảm tưởng không có chi tiết nào là kết quả của tưởng tượng. Tất cả đều là những chuyện tác giả đă sống, hay đă nghe kể lại . Vả lại, ở Việt Nam, thực tế vượt xa tưởng tượng. Cái đau đớn, cái thảm kịch mỗi người Việt Nam đă, đang sống, không có người viết văn nào, giầu óc tưởng tượng tới đâu, có thể bịa ra. Trong ‘’ Thầy Năm Chén ‘’, ông thầy thuốc, suốt đời làm việc nghiă, bị cách mạnh hành hạ, chuẩn bị cho con vượt biên. Khi giă từ con, ông đưa cho con, thằng Kiệt, ‘’ một cái gói mầu đỏ đă phai màu, cột làm nhiều gút’’  , nói : ‘’cho con cái ni (ông già người gốc Huế ). Con giữ trong người để hộ thân.’’ Kiệt đến Cannada an toàn, một ngày dở cái gói của cha cho ngày vượt biển. Trong đó có … ba cái răng vàng. Thầy Năm Chén, nhờ ơn cách mạng, trở thành vô sản  đă cạy ba cái răng vàng cho con làm của hộ thân  đi t́m đường sống ở xứ người. Độc giả hiểu tại sao từ ngày con đi, ông Năm Chén chỉ húp cháo.

‘’ Chiếc Khăn Mùi Xoa ‘’ có thể coi là  điển h́nh cho truyện ngắn Tiểu Tử , trong đó có sự xúc động cao độ, đẫm nước mắt, với những nhân vật nhân hậu, giầu t́nh nghiă, những chi tiết éo le như một cuốn phim t́nh lăng mạn, nhưng đơn giản, chân thực.

Một người Việt tị nạn ở Pháp về thăm nhà, gặp những người bạn học cũ, trong đó có nhân vật chính, ‘’ con Huê ‘’, sự thực là một người đàn bà đă đứng tuổi. Ông ta kể lại :  ‘’Con Huê tiễn tao ra cổng, đứng ngập ngừng một lát rồi bỗng nói một mạch, là lạ, như tụi ḿnh trả bài thuộc ḷng thuở nhỏ : Anh qua bên Tây , gặp anh Cương nói em gởi lời thăm ảnh . Nó nói rồi bỏ chạy vội vào trong, tao thấy nó đưa tay quệt nước mắt mấy lần. Tao đứng chết trân, nhớ lại lời con Nhàn, em con Huê, nói với tao : Anh biết không, chị Huê thương anh Cương từ hồi c̣n nhỏ lận .  Người con gái ở quê ḿnh nó thật thà, trung hậu đến mức độ mà khi trót thương ai th́ thương cho đến chết. Họ coi đó là tự nhiên , phải có nước lớn nứơc ṛng ‘’.

Tiểu Tử viết chuyện t́nh âm thầm của người đàn bà từ ngày c̣n đi học, tới ngày nay đă bạc đầu, với người bạn trai ngày xưa tên là Cương, nhưng sóng gíó 75 đă khiến người đàn ông bỏ nước đi lánh nạn. Người con gái của ông Cương, đang sống ở Bruxelles, đọc truyện, cho tác giả hay bố mẹ đều đă qua đời. Trước khi chết, Cương dặn con gái : ‘’ Con ráng t́m cách về Nhơn Hoà, Cầu Cỏ, trao cái này cho cô Hai Huê, nói ba không quên ai hết ‘’. ‘’Cái này ‘’ là một bao thư, trong đó có chiếc khăn mùi xoa cô Huê đă tặng Cương thời trẻ. Người con gái thấy thương bố , thương cô Hai Huê không cùng. Cô gái đi Việt Nam, một xứ xa lạ, t́m về Nhơn Hoà, Cầu cỏ, t́m người đàn bà tên Huê để trao lại kỷ vật của người đă qua đời. Cô Hai Huê xỉu đi khi nghe tin người bạn xưa đă chết. Hai người đàn bà, một già, một trẻ ôm nhau khóc. Cô gái mang cô Hai Huê sang Bỉ, sống với nhau như mẹ con. Người chi mà…Nếu bạn là người tưởng ḿnh có tâm hồn sỏi đá v́ đă sống, đă chứng kiến đủ mọi thảm kịch của đời sống, nhất là đời sống của một người Việt Nam, bạn sẽ ngạc nhiên thấy ḿnh đang lau nước mắt.

                                     

Không Điên Cũng Khùng

Thế giới truyện ngắn của Tiểu Tử xoay quanh hai đề tài chính: những kỷ niệm về một Miền Nam hiền hoà, chất phác, nhân hậu ngày xưa, với những tṛ vui đùa, nghịch ngợm của đám bạn bè trẻ, những mối t́nh mộc mạc của những người dân quê và, sau đó,  những đảo lộn sau 75, khi tai họa trên trời giáng xuống. ‘’ Tất cả đều bị xáo trộn, bị nghịch lư đến nỗi tao sống trong đó mà lắm khi phải tự hỏi : làm sao có thể như vậy được ‘’. Một xă hội vô tư, kể cả vùng quê, trở thành địa ngục. Chỉ c̣n hận thù, phản trắc, gian sảo, cướp đoạt, dối trá.

Những nhân vật của Tiểu Tử không c̣n cười đuà, vui chơi, dễ dăi nưă. Đó là những nhân vật đầy ưu phiền như ông Tư, như bà Hai, như thầy Năm Chén, như anh Bẩy, như bà Năm Cháo ḷng. Một xă hội đổ nát, rách bươm. ‘’Những người ‘’cách mạng’’ xông vào nhà, ngang nhiên hùng hổ, như một bọn cướp. Họ ‘’bươi ‘’ từ dưới lên trên, từ trên xuống dưới, từ trước ra sau, từ sau ra trước…giống như gà bươi đống rác.Gặp ǵ kiểm tra nấy. Vậy rồi…hốt hết. ‘’

Sau 75 , người ta truyền nhau một câu ca dao mới : Thằng khôn th́ đă vượt biên. Những thằng ở lại không điên cũng khùng. Các nhân vật của Tiểu Tử, vốn là những người miền Nam hiền lành, dễ tin, yêu đời, nhiều người đă hết ḷng với ‘’kháng chiến ‘’, sau ‘’ cách mạng’’, đều bị đàn áp, gia sản bị cướp đoạt trắng trợn trong những chiến dịch ‘’ đánh tư sản mại bản ‘’ trở thành không điên cũng khùng

 

Ông Tư ( trong IM LẶNG ) là người có gia sản ở Ság̣n, đă bí mật đóng góp tài chánh cho ‘’Giải Phóng’’. Khi Cộng Sản chiếm miền Nam, không những không được trả ơn, mà bị hành hạ, gia sản bị cướp sạch. ‘’ Bỗng nhiên ông Tư nhận thức rằng tất cả những ǵ thuộc về ông bây giờ chỉ c̣n lại người vợ cuả ông đang chờ đợi ông ở nhà ‘’. Nhưng bà vợ tiếc cuả, uất hận v́ bị cách mạng lưà gạt, suốt ngày đay nghiến, trách móc chồng. Rốt cuộc hai vợ chồng t́m được cách chạy sang Pháp, nơi con trai ông đă được bố mẹ gởi đi du học, đă thành đạt, có nhà cưả sang trọng. Ông con hỏi bố ở chơi bao nhiêu ngày. Ông Tư nói ở lại luôn. Ông con nói, giọng đặc ‘’Việt kiều yêu nước’’ : ‘’ Ủa, sao lại ở luôn. Bây giờ nước nhà độc lập rồi, không c̣n thằng nào ngồi trên cổ ḿnh hết; vậy mà ba má bỏ qua đây luôn. Thiệt là vô lư ‘’. Ông Tư trở thành một người câm, không nói ǵ với ai nưă. Cho đến một hôm ông lầm lũi lội xuống biển cho nước cuốn đi. Ông Tư là một ‘’ thằng khôn’’ đă vượt biên, nhưng cái đau đớn bám ông già cho dù có trốn ở cuối chân trời, cuối cùng chỉ có nước biển mới rửa sạch.

Bà Hai ( trong Thằng Đi Mất Biệt ), con cái chết, gia t́nh tan nát, suốt ngày ngồi chờ đưá con trai c̣n lại bị đưa đi cải tạo. ‘’ Khi trời nắng ráo, bà đi tuốt ra ngoài vàm rạch, lên ngồi trên môi đất có thể nh́n thẳng qua bên kia sông. Như vậy, ‘ khi nào thằng nhỏ nó về, ḿnh thấy nó từ đằng xa, nó có đi đ̣, trong đám đông, ḿnh cũng nh́n ra đươc nó liền hà ‘’.

Thầy Năm Chén, pḥng mạch bị chiếm, con trai phải bỏ đi vượt biển. ‘’Chia tay nhau mà hai cha con không dám ôm nhau. Sợ người ta để ư. Thầy không đưa con ra cổng nghiă trang. Sợ người ta để ư. Thầy không dám để rơi một giọt nước mắt. Sợ người ta để ư. Thầy chỉ thở dài. Thời buổi bây giờ chỉ thở dài là không ai để ư. Bởi v́ ai cũng thở dài hết ‘’.

Ông già bới rác ( truyện cùng tên ) là một ông già có công với ‘’cách mạng’’, bi cách mạng cướp hết không c̣n manh giáp, trở thành khùng, suốt ngày lang thang ngoài đường bới rác, ‘’ tao bới rác để kiếm mấy thằng Việt Cộng tao đă nuôi trong nhà ‘’

 Trong Những Mảnh Vụn , người yêu ‘’ đi chui  bán chánh thức ‘’, nghiă là đi vượt biển do cán bộ tổ chức, biệt tăm, chắc mất xác v́ tầu quá cũ bị ch́m , anh Bâỷ suốt ngày, như một người mất hồn, đi qua lại tất cả những nơi ngày xưa hai người vẫn hẹn ḥ. ‘’ Bẩy không biết ḿnh đang đi lượm những những mảnh vụn của cuộc t́nh. Nếu không có cái ‘’ngày cách mạng thành công ‘’ đă thật sự thành công trong nhiệm vụ đập nát tất cả những ǵ của miền Nam, kể cả những ǵ nhỏ bé nhứt, tầm thường nhứt như t́nh yêu của chàng trai và cô gái đó ‘’.

Bà Năm cháo ḷng ‘’ vẫn bán cháo ḷng, lâu lâu vẫn chửi thằng con mà giống như bà chửi cả nước ‘’

Đọc Tiểu Tử, người ta không thể không xúc động. Nhưng văn Tiểu Tử cũng đầy nét khôi hài, những nhận xét ngộ nghĩnh. Pḥng mạch của Thầy Năm Chén ‘’bịnh nhơn cũng vắng. Làm như người ta sợ quá rồi…quên bịnh. Trái lại, bên phía chuà th́ lại đông người lui tới và ngày nào cũng có người. Làm như người ta chỉ c̣n biết …dựa vào Phật ‘’. Qua vài nét chấm phá, ông ghi lại những cảnh trái tai gai mắt, những cảnh lố bịch của những người thắng trận. Những cảnh không biết nên cười hay nên khóc diễn ra trước mắt, mỗi ngày, chỉ cần ghi lại, không cần thêm thắt, b́nh luận. André Gide : Plus un humouriste est intelligent, moins il a besoin de déformer la réalité pour le rendre significative ( Một nhà khôi hài càng thông minh, càng không cần bóp méo sự thực để làm cho nó có ư nghiă ). Tiểu Tử không cần bóp méo sự thực, chỉ việc cúi xuống lượm, ghi lại những cái lố lăng, đảo lộn luân thường diễn ra mỗi ngày, trước mắt.

Muốn hiểu lịch sử, hay xă hội trong một giai đoạn lịch sử, không ǵ hơn là đọc các nhà văn. Hơn là những sử gia, những nhà biên khảo, nhà văn, trong vài chữ, vài nét, cho thấy mặt thực của xă hội. Văn chương đi vào trái tim, trong khi biên khảo chỉ đi vào trí óc. Không có xúc động, rất khó có cảm thông, không có cảm thông, không sống với người trong cuôc, làm sao hiểu được ? Một câu danh ngôn : ‘’ một người chết là một bi kịch, một triệu người chết chỉ là một con số thống kê ‘’. Nhà văn không làm thống kê, chỉ ghi lại bi kịch của mỗi nhân vật, của tôi, của anh , của mỗi người. Mỗi câu chuyện là một bi kịch ; hay bi hài kịch - farces tragiques-của một thời đảo điên.

Truyện ngắn Tiểu Tử, với lối hành văn b́nh dị, linh động là một cuốn tự điển sống của ngôn ngữ miền Nam thời chưa loạn. Đó là kho tàng quư; trong khi ở hải ngoại, chữ Việt càng ngày càng lai Tây, lai Mỹ; trong nước càng ngày càng lai Tầu, với những chữ, những lối nói ngớ ngẩn, đôi khi kỳ quái, khiến tiếng Việt không c̣n là tiếng Việt, báo hiệu một ngày người Việt không c̣n là người Việt. Và, từ đó, nước Việt không c̣n là nước Việt. Nguyễn Văn Vĩnh : tiếng Việt c̣n, nước Việt c̣n…

Truyện ngắn Tiểu Tử là những giọt nước mắt, những tiếng thở dài, nụ cười đùa cợt trong những ngày b́nh an và ngay cả, nhất là, trong cơn đớn đau cùng cực. Ông là một nhân chứng quư báu của một giai đoạn bi thảm của một thuở giao thời. ‘’Chuy ện Thuở Giao Thời ‘’ là tựa tập truyện sau cùng của tác giả. Nhưng chữ thuở giao thời c̣n nhẹ quá. Phải nói là một cuộc đổi đời ghê rợn nhất trong lịch sử dân tộc Việt, một dân tộc vốn đă quen ăn nằm với máu và nước mắt ( 2) .

TỪ THỨC ( Paris JAN 2015 )

1 . A.Gide muốn nói muốn viết văn, phải đi vào tận cùng tâm khảm của con người. Và nếu đi tới cùng, sẽ thấy nhiều cái xấu, cái lở lói. Bản chất con người phức tạp, đời sống phức tạp, cái xấu cái tốt lẫn lộn. Văn chương phải lột trần được cái sự thực đó.

2. Trên đây là bài nói chuyện nhân dịp ra mắt sách của Tiểu Tử ở Paris, ngày 03/01 /2015 . Những đoạn văn được trích dẫn từ ba tuyển tập truyện ngắn : Những Mảnh Vụn , Tiếng Ca Vọng Cổ, ChuyệnThuở Giao Thời. Điạ chỉ e-mail liên lạc : vanvovan9@gmail.com