GIÀ ĐẦU C̉N MÊ NHẠC SẾN

Vũ Tiến Thành

 

‪#‎sgb Lời người biên tập: Tác giả Vũ Tiến Thành tham gia viết báo cũng hơn 20 năm rồi. Ông là một trí thức được đào tạo trước năm 1975. Có thời gian dài, ông giữ một chuyên mục trên trang báo Sài G̣n Tiếp Thị (tờ này đă bị ông chính quyền buộc phải đóng cửa v́ hay móc méo “đảng và nhà nước”).

Đọc những chia sẻ của tác giả Vũ Tiến Thành, là bắt gặp cả khung trời kỷ niệm của từng kư ức, của một Sài G̣n thăng trầm…

Xin mời bạn đọc cùng lên chuyến xe kỷ niệm ở một trưa cuối tuần.

***

 

“Người từ ngàn dặm về mang nỗi sầu…” (Thu sầu- Lam Phương)

Hồi nhỏ tôi mơ làm… kép cải lương. Ước mơ “khủng” này không xuất phát từ giọng ca đầy “tiềm năng” của tôi mà đơn giản v́… tiền. Một thằng nhóc 8- 9 tuổi mơ số tiền lớn cỡ cát xê danh ca Út Trà Ôn th́ hơi không b́nh thường. Nhưng đó là nguyên nhân gần, chứ nguyên nhân sâu xa là tôi bị nhiễm cái máu giang hồ lục tỉnh.

Coi cải lương th́ tôi có cơ hội đi ”ăn theo” mấy bà chị, nhưng xem xi nê, dù xoay sở cách mấy tôi cũng đành phải coi… cọp. Tôi thường lê la ở rạp Văn Cầm gần cầu Kiệu, thấy anh chị nào quởn quởn là lẩn theo như em út vào xem ké. Giao du với đám nhóc gần đó, tôi cũng biết thêm vài mánh xem cọp, chẳng hạn chỉ cần mua một vé, một thằng vào trước, rồi lẩn ra góc rạp đưa vé đă xé cho thằng khác, có sẵn cái cùi vé vất đi, dán sơ xịa vào, rồi tỉnh bơ ch́a cho ông soát vé vào rạp, rồi lại tiếp tục tuồn vé cho thằng sau….

Trót lọt vài lần, tôi về xóm, họp bè bạn, hănh diện tuyên bố trưa chủ nhật này sẽ dẫn chúng đi xem phim Ben Hur với chiếc vé… thần. Cả bọn hào hứng, bàn tán, và ngưỡng mộ. Buồn thay! Một thằng em với điệu bộ lúng túng của kẻ phạm tội lần đầu đă làm hỏng chuyện, không qua mặt nổi ông soát vé ngờ nghệch nhất. Thế là cả lũ bị điểm mặt từng tên, thất bại ê chề…

Trưa chủ nhật nằm chèo queo trên căn gác gỗ, gặm nhấm nỗi hờn quê độ với bè bạn, ê ẩm cả người. Tôi vớ đại tờ báo “Kịch Trường” của bà chị, đọc qua loa để xua đi nỗi buồn. Mắt tôi chợt sáng lên khi đọc thấy tin Út Trà Ôn vừa kư contra ba bốn chục vạn ǵ đó với một gánh hát.

Trời đất ! Vé xi nê chỉ có 3 đồng, và như điện xẹt, tôi ư ử vài câu vọng cổ, rồi bỗng mơ mộng ḿnh thành kép hát cải lương mà không cần biết ḥ xự xang xê cống ra sao, cũng chẳng cần biết giọng ca ḿnh là cái thá ǵ. Có tiền, tôi sẽ bao cả bọn đi xem xinê, không chỉ một lần mà nhiều lần, bao cả bè bạn bà con của chúng luôn, sẽ mua đậu phộng da cá mang vào rạp ăn vặt, mua cả hạt é, xi rô đá nhận để giải khát,… Cứ thế và cứ thế tôi ch́m vào giấc ngủ trưa với giấc mơ hào hiệp.

Cải lương dính dáng với tuổi thơ tôi như vậy đó, chẳng yêu chẳng ghét. Nó như một chiếc cầu nối để tôi mơ mộng nhiều thứ.

Năm tháng trôi qua, ở cái tuổi xem xi nê không c̣n hào hứng đứng dậy vỗ tay nữa, tôi xoay qua nghe nhạc lăng mạn. Thời sinh viên ai chẳng uống cà phê nghe nhạc, mà nghe nhạc ǵ mới được. Phải là nhạc cổ điển, nhạc tiền chiến, nhạc trữ t́nh, lời lẽ ẩn dụ , êm ái như thơ,…

Cái gout nhạc ngon lành này đă vô t́nh (?) vạch ra một ranh giới mù mờ giữa cái gọi là nhạc “hàn lâm”, và phía kia là nhạc sến. Một đàng là của giới có học, thưởng thức điệu nghệ. Đàng kia của giới b́nh dân, lời lẽ giản dị, phơi bày, âm điệu dễ nghe, dễ hát, thường là điệu Bolero, Rumba, Habanera,..

Chữ “sến” hàm ư chê bai diễu cợt một h́nh thức bày tỏ nào đó: “ Thằng này ăn mặc“sến” quá !”, và người ta cũng có thể nói: “ Thằng này ăn mặc “cải lương” quá!”. Theo cách hiểu đời thường, chữ “sến” đồng nghĩa với “cải lương”. Đụng tới “cải lương” là tôi thấy… phiền, dù sao đó cũng là kư ức của một thời hào hiệp.

Nhạc sến và cải lương có quan hệ mật thiết, chẳng phải người ta nói là tân cổ giao duyên đấy sao! Tôi không yêu cũng không ghét cải lương hay nhạc sến. Nói đúng ra, hồi đó tôi mơ hồ thấy nhạc sến cũng không tệ, chỉ có điều không dám nói ra điều đó với ai.

Những năm sau 75 lắm chuyện đổi đời. Một buổi khuya lạng quạng về nhà trong cơn say, , tôi chợt nghe văng vẳng, giọng hát của ai đó:

“ … Có người con gái buông tóc thề,/ Thu về e ấp chuyện vu quy…”

Bài hát đúng là sến, giọng hát cũng sến, nhưng đă làm tôi ngẩn người… Cái âm u kinh viện của đống sách triết học, chỉ muốn với tay lên cơi trên, khiến tôi thờ ơ với chút tâm tư giản dị và hết sức đời thường của một thiếu nữ.

Chợt nhớ đến đám bạn, sau 75, bỗng nhiên ào ào lấy vợ lấy chồng để gọi là “thích nghi với t́nh thế”, hay chờ ngày ra đi. Con hẻm nhỏ ngoằn nghèo c̣n đọng những vũng nước mưa. Như vừa thấm thía ra điều ǵ đó, tôi dừng chân dựa tường nghe đến hết bản nhạc: “…Có ai ngồi đếm mùa nhung nhớ, nỗi niềm đầy lại vơi, mỗi mùa tiễn đưa một người…”. (Nỗi buồn gác trọ – Mạnh Phát (?)

“Nỗi buồn gác trọ” làm tôi liên tưởng đến một bản nhạc khác (không nhớ tựa đề), lơm bơm vài câu thế này: “… Em biết thân em phận gái nghèo hèn, mà lỡ yêu thương ai rồi, cầm bằng như áng mây trôi…”. Chuyện t́nh tan vỡ v́ thân phận giàu nghèo, giai cấp có đầy ở trong cuộc sống này, và nỗi đau được bày tỏ qua tiếng nhạc bằng ngôn ngữ đời thường dù hơi thiếu chất thơ một chút, th́ liệu có nên lănh đạm chỉ v́ nó là nhạc sến?

Nhạc Việt nhiều khi nghe hay là do ca từ. Ca từ trong nhạc Trịnh Công Sơn cứ ngắt câu chấm xuống hàng là thành bài thơ. Nhạc Việt có chất thơ, có vần có điệu, có lẽ do ảnh hưởng ca dao hay hát ả đào chăng? Vần điệu của ca từ có thể đưa đến ư, đến nhạc, để rồi vần điệu đẻ ra nỗi ḷng, chứ chưa chắc nỗi ḷng đẻ ra vần điệu. Sự trộn lẫn này khó bóc tách. Nếu nghe nhạc không lời, mà trước đó chưa hề biết lời của bản nhạc, th́ nhạc Việt nghe hơi… khó một chút. Nhạc và lời cấu thành bản nhạc khó tách rời.

Nhạc Tây h́nh như thiên về nhạc hơn lời, và không phải bản nhạc nào của Tây cũng có ca từ hay như bài Sacrifice của Elton John (lời B. Taupin) hay bản Papa của Paul Anka. Ca từ của nhạc Beatles hay Abba nếu dịch ra tiếng Việt th́ nghe chán phèo, nhưng âm điệu của nó lại nghe rất hấp dẫn, chả thế mà nó được cả triệu triệu người trên thế giới ưa chuộng, hẳn là v́ nhạc chứ không phải v́ lời.

Ca từ trong nhạc sến mộc mạc, giản dị, cũng trời trăng mây nước, nhưng không nhiều ẩn dụ, nghe là hiểu, khỏi cần suy đoán. Và trong t́nh huống cụ thể nào đó, những lời lẽ đơn sơ đó ngấm ngay vào tâm hồn người nghe, mà khỏi cần tưởng tượng hay suy diễn thêm cho phiền phức.

Tôi được mời đi dự đám cưới. Chú rể là Việt kiều, lúc đó trạc ngoài 40, không biết đă qua đ̣ lần nào chưa, không tiện hỏi. Tôi bên nhà gái, nên vào bàn tiệc kính nhi viễn chi, ăn uống từ tốn, nói năng từ tốn cho phải phép.

Tiệc cưới th́ ồn ào, tưng bừng, hát ḥ,… khỏi nói. Cô dâu chú rể lăng xăng bàn này bàn nọ. Gần cuối bữa tiệc, những người ở bàn bên cạnh, chắc đều là bạn chú rể, đứng lên, nâng ly và hát, cả cô dâu chú rể cũng hát, không đàn không trống, họ hát theo nhịp cái muỗng gơ vào ly:

“….Một mai qua cơn mê, xa cuộc đời bềnh bồng tôi lại về bên em…”

Họ hát đồng ca, nhớ ǵ hát nấy, nương lời nhau mà hát. Tôi có cảm tưởng như một người trong cặp uyên ương này, hoặc cả hai, vừa vượt qua sóng gió nào đó để đi đến ngày hôm nay. Bỗng nhiên tôi thấy hào hứng buột miệng hát theo:

“…T́nh người sau cơn mê vẫn xanh, dù bao tháng năm đau thương dập vùi…”

Một kiểu cách chúc mừng đám cưới ư nghĩa quá! Lời ca giản dị, không công thức, không sáo ngữ, không một ban nhạc hoành tráng nào, và không một siêu ca sĩ nào theo kịp…

Ngôn ngữ điêu luyện nhiều khi che đậy một cái ǵ đó không thực, không chừng gọi đó là “sến trí tuệ” cũng được.

Thú nhận ḿnh mê nhạc sến chẳng phải là chuyện dễ dàng. Cái sĩ diện (hăo) của thằng tự cho ḿnh là trí thức coi vậy chứ bự lắm. Có lần ngồi nhâm nhi cà phê với một bậc đàn anh, thuộc loại tài hoa, trí dũng song toàn, tôi buột miệng: “Khi người yêu tôi khóc” của Trần Thiện Thanh nghe cũng không đến nỗi…”. Ông huynh trưởng phán lạnh tanh: “Tớ không hiểu v́ sao Sĩ Phú lại hát bản này”. Tôi… tịt ng̣i. Miếng trầu đưa ra chưa kịp quết vôi, không có duyên để chia sẻ đề tài này. Câu chuyện cũng hơn 30 năm trôi qua rồi…

Những năm sau này đi hát karaoke với bè bạn, tôi thường chọn nhạc sến. Bọn chúng dĩ nhiên chẳng bỏ qua cơ hội để chế diễu. Tôi cũng… ngượng, mặc dù đă cố giải thích (để chữa thẹn) rằng, chẳng hạn “…Nếu v́ t́nh yêu, Lan có tội ǵ đâu, sao vướng vào sầu đau…”. là câu hay nhất của bài hát “Chuyện t́nh Lan và Điệp”.

Thời gian làm tôi chai mặt, ĺ đ̣n hơn để khẳng định rằng ḿnh thích nhạc sến, và cũng thời gian, khoảng hơn chục năm sau, tôi thấy bạn bè tôi, những kẻ từng “mỉa mai” tôi về nhạc sến, mỗi lần đi hát karaoke chúng lại chọn nhạc sến. Càng xỉn càng hát nhạc sến, hát không giấu diếm, hát say mê, hát như thể chỉ c̣n cá nhân chúng nó trên đời. H́nh như khi xỉn người ta quên mất ḿnh đang mặc áo vest đeo cà vạt.

Tôi chưa hề ngộ ra rằng nhạc sến hay. Đối với tôi, cải lương hay nhạc sến là cả một khoảng trời kư ức không thể chối bỏ, đă nằm sẵn đâu đó trong tiềm thức rồi, khỏi cần phải ngộ hay chưa ngộ.

Nhạc hiệu của chương tŕnh tuyển lựa ca sĩ mỗi sáng Chủ nhật tại rạp Quốc Thanh: “Trời hôm nay thanh thanh, gió đưa cành mơn man tà áo…”, đă lâu lắm rồi không nghe, mà sao vẫn nhớ, nhớ cả lúc đó mặc quần xà lỏn, cầm khúc bánh ḿ, vừa gặm, vừa nghe radio, vừa hát theo cơ mà… Thế th́ việc ǵ tôi phải úp úp mở mở, nửa phủ nhận, nửa thừa nhận.

Đó là hành tŕnh vượt qua nỗi… “sợ hăi”, nói thẳng ra là vượt qua cái hèn, cái thể diện dỏm của một thằng trí thức dỏm. Không dám trung thực với chính ḿnh không gọi là dỏm th́ gọi là ǵ? Vấn đề là thời gian, sớm hay muộn công khai thừa nhận giá trị vốn có của nhạc sến. Như thế tôi vẫn c̣n thua xa những người thích nhạc sến từ thưở đầu đời cho đến hết… đời.

T́nh huống dưới đây là giọt nước tràn ly khiến tôi nhảy vọt qua nỗi “sợ hăi”.

Cách nay đă lâu, tôi đi dự đám tang của người thân. Đội kèn Tây được mời đến để thổi nhạc vào lúc di quan đă chơi bài “Trở về cát bụi” của Lê Dinh. Bản này tôi đă nghe sơ xịa ở đâu đó rồi. Hôm đó ban nhạc đang chơi bỗng nhiên dừng thổi và cả chục tay nhạc công bỗng cất tiếng hát.

“… Sống trên đời này, người giàu sang cũng như người nghèo khó./ Trời đă ban cho, ta cám ơn Trời dù sống thương đau/ Mai kia chết rồi, trở về cát bụi giàu khó như nhau/ Nào ai biết trước số phận ngày sau ông trời sẽ trao…”

Giọng hát ồm ồm của mấy ông thổi kèn nghe như tiếng loa trầm rách màng, vậy mà tôi nghe như mới, nghe như nuốt từng lời, tưởng như người quá cố đang tâm t́nh với ḿnh trước giờ vĩnh biệt.

“… Người ơi xin nhớ cát bụi là ta, mai này chóng phai…”

Trịnh Công Sơn cũng có bản nhạc “Cát bụi” với lời lẽ hoa mỹ đầy tính triết học hơn nhiều, nhưng tôi phải thu hết can đảm để thú nhận rằng, bài “Trở về cát bụi” của Lê Dinh đă thấm vào người tôi nhiều hơn. Bây giờ nghe lại, vẫn thấy phê, vẫn thấy gần gũi trong từng cách ứng xử của đời người.

Người thích nhạc sến cũng nhiều, người xem thường nó cũng không ít, dù ngấm ngầm không nói thẳng ra. Nhưng cho dù thế nào, có một đề tài không ai dám cà khịa xem thường, đó là những bản nhạc nói về mẹ. Mấy bà mẹ đơn giản như ḍng sữa, là lời ru, bóng mát, là vườn rau, trái dừa,…

Nói triết lư cao siêu quá mấy bà mẹ không hiểu, mà có hiểu cũng không thấy thoải mái, v́ ḷng mẹ đầy bản năng, đơn sơ như con gà mẹ xù cánh cho lũ gà con ẩn nấp trước diều hâu. Bài “Ḷng mẹ” của Y Vân, v́ vậy vẫn được xem là bản nhạc về mẹ kinh điển được mọi người ưa thích, kể cả những… bà mẹ cũng thích bài đó, chứ chưa hẳn đă là “Huyền thoại mẹ” hay “Ca dao mẹ” của TCS.

Hăy nghe một anh chàng xa nhà, Tết không về quê được, nhớ mẹ thế này :

“…Giờ đây chắc mẹ già tóc bạc nhiều/ Sớm chiều vườn rau vườn cà,/ Mẹ biết nhờ cậy vào tay ai?…” (Mùa xuân của mẹ- Trịnh Lâm Ngân)

Nghe cái giọng rên rỉ là biết thằng con này… dóc tổ. Y mà có về được, ôm bà già một cái, tŕnh diễn cái màn quét nhà, rồi th́ mắt trước mắt sau lẻn đi chè chén với chúng bạn. Y mà có bạn gái nữa th́ coi như xong… Biền biệt! Mà bà mẹ cần ǵ điều đó, thấy thằng con về là mừng quưnh lên, rờ tay rờ chân nó, thấy c̣n lành lặn đầy đủ là thiếu điều vái Trời vái Phật rồi, trông mong ǵ thằng con rớ tới vườn rau vườn cà…

Không về được th́ thằng con hứa hẹn tiếp:

“…Dẫu ǵ rồi con cũng về/ Chỉ bên mẹ là mùa xuân thôi…”

Tâm sự của thằng con nghe thật sến, thật năo ḷng, mà sao như t́m thấy tâm trạng của chính ḿnh trong đó…

Mẹ tôi mất. Năm … là cái Tết đầu tiên không có bà. Căn nhà ở Sài G̣n quá nhiều kư ức quen thuộc làm tôi… ngại. Giao phó hết việc nhà, tôi chuồn lên nhà Đà Lạt một ḿnh. Tết nhất khỏi đi khách và cũng khỏi tiếp khách, nằm nhà đọc sách cho khỏe.

Tối giao thừa, một đĩa trái cây, vài cành hoa ngắt dưới vườn, thắp nén nhang trên bàn thờ mẹ…. Thế là đủ. Tôi mở nhạc, nhâm nhi ly rượu vang đón giao thừa. Cũng chỉ là những bản nhạc xưa thôi, có bản nghe quen, có bản lâu lắm rồi mới nghe lại, và đến bản “Đường xưa lối cũ”

“…Đường xưa lối cũ, có tiếng tiêu, tiếng tiêu ru ḷng ai…”

Bà ca sĩ Kim Anh này cũng lạ, càng già giọng hát càng ấm, càng buồn… Bài hát của Hoàng Thi Thơ có đoạn :

“… Khi tôi về, nghẹn ngào trong nắng,/ Tưởng gặp mẹ tôi rưng rưng đứng đón con về,/ Nào ngờ mẹ tôi ra đi bên kia cuộc đời/ Không lời từ ly cuối cùng trước khi phân kỳ/ Chạnh ḷng thương nhớ…”

Hai chữ “chạnh ḷng…” bỗng dưng chùng xuống, thả ra thật nhẹ, nhẹ như hơi thở… đă làm “người hùng” ngă ngựa: nước mắt rơi đêm giao thừa.

Ca sĩ Hương Lan, trong một cuộc phỏng vấn về nhạc sến đă bực bội: “…Cũng như từ “cải lương” vậy, đó là một loại h́nh nghệ thuật, sao mọi người có thể tùy tiện sử dụng mỗi khi muốn chê cái ǵ đó (sao sến quá, sao cải lương quá). Tôi xem đó là sự chọc ghẹo, coi thường và nhục mạ rất tệ hại, nếu không nói là vô văn hóa…”.

Bà Hương Lan à, xin đừng nóng… Nhạc sến hay cải lương hiểu theo nghĩa tốt đẹp th́ nó vẫn tốt đẹp. Vàng thiệt đâu sợ lửa. Nhạc sến cũng như nhạc “hàn lâm”, có bài hay, có bài không hay, tùy theo cảm nhận của mỗi người.

Nhạc sến là vậy đó, nhưng ca sĩ sến th́ khác. Ca sĩ sến cho dù có hát nhạc “hàn lâm” th́ vẫn là… sến (thứ thiệt), khi mà giọng hát phải cố gào thét cho khàn ra. Cung cách giả tạo như thế không thể bày tỏ cho nỗi ḷng thực. Tương tự, “Dạ cổ hoài lang” mà được hát với giọng opera th́ chắc trời… sập. Chưa ai qua nổi Hương Lan với giọng hát da diết ở bản nhạc này cả.

Dạo gần đây một số bậc thức giả đă đánh giá nhạc sến một cách tích cực hơn, ra cái điều thông cảm với quần chúng đám đông, nhưng vẫn chỉ là cái nh́n từ trên xuống. Xin lỗi! Nhạc sến có giá trị riêng của nó, mà không cần đến bất kỳ một chiếu cố nào cả. Âm nhạc cần có sự đồng cảm, từ người sáng tác, người chơi nhạc, người hát và người nghe. Một khi bắt nhịp được với lời ca tiếng nhạc của nhau, th́ sự chia sẻ có thể bắt đầu.

Âm nhạc là món ăn (tinh thần), vấn đề là có hợp khẩu vị hay không mà thôi. Gà tây nhúng sữa, kẹp phô mai đút ḷ chắc ǵ đă bắt mồi hơn cá lóc nướng trui?

 

xxx