Cần phải viết về những ǵ anh thấy những ǵ anh cảm thấy, viết một cách chân thực. Người ta hỏi tôi muốn nói ǵ qua truyện ngắn này hay truyện ngắn khác. Gặp những câu hỏi đó, thường tôi không trả lời. Bởi công việc của tôi là viết. Dường như tôi có thể viết mọi điều anh muốn. Giả sử anh bảo tôi viết về cái chai này. Thế là sẽ có truyện ngắn với nhan đề Cái chai. H́nh ảnh sinh động làm nên tư tưởng, chứ không phải tư tưởng tạo ra h́nh ảnh.
Tôi không nhớ (hồi mới viết - N.D.) có truyện nào tôi phải viết quá một ngày một đêm, và cái truyện ngắn Người xạ thủ mà ông thích đó th́ tôi viết ngay trong buồng tắm... Giống y như một phóng viên viết phóng sự về đám cháy, tôi đă phải viết như một cái máy, viết trong t́nh trạng nửa tỉnh nửa mê, không cần biết độc giả như thế nào.
Sao lại nói là không có cốt truyện? Không đúng. Cốt truyện có ở mọi nơi mọi chỗ. Anh hăy nh́n vào bức tường này. Ai cũng biết ở đấy chẳng có ǵ cả. Nhưng anh hăy nh́n kỹ vào đó, hăy t́m trong đó một cái ǵ của ḿnh, một cái ǵ không ai thấy được. Và anh hăy viết ra. Xin cứ tin điều tôi nói, bấy giờ thế nào cũng có một truyện ngắn. Cũng như anh có thể viết rất hay về một chủ đề đă cũ mèm như viết về ánh trăng, miễn là biết nh́n ra trong ánh trăng một cái ǵ của ḿnh mà không phải một cái ǵ khác đă quá nhàm.
Truyện vừa, cũng như một màn kịch, có những điều kiện của nó. Cảm giác của tôi báo với tôi rằng ở đoạn cuối của thiên truyện, tôi cần phải t́m cách tập trung sao để làm nổi bật trong tâm trí độc giả cái ấn tượng đă thấp thoáng trong toàn truyện. Để làm được việc này, cần phải ít nhiều gợi lại những ǵ ở các đoạn trên đă nhắc tới.
Để viết về bọn ăn cắp ngựa, trong ṿng bảy trăm ḍng, tôi buộc ḿnh phải luôn luôn nói và nghĩ bằng cái giọng của chúng, cảm thấy ḿnh sống trong không khí của chúng. Nếu làm khác đi, tức thêm vào đấy những yếu tố chủ quan, các h́nh ảnh sẽ trở nên mơ hồ, và thiên truyện sẽ không thể cô đúc như các truyện ngắn đ̣i hỏi. Khi viết, tôi luôn tính tới bạn đọc, tôi hiểu những yếu tố chủ quan c̣n thiếu, trong thiên truyện sẽ được họ bổ sung.
Theo ư tôi, những đoạn miêu tả thiên nhiên cần luôn luôn ngắn gọn và phải xuất hiện cho đúng lúc. Những câu đại loại “Vầng mặt trời sắp lặn đùa nghịch măi trong lớp sóng đang trở nên sẫm lại, trông như một lớp vàng đỏ thắm..." nói chúng nên quăng bớt đi. Trong việc miêu tả thiên nhiên, cần biết chọn lấy những chi tiết có vẻ bé nhỏ, nhưng gộp chúng nó lại sao cho sau khi đọc, có thể h́nh dung ra cả bức tranh.
Cần phải làm việc thật nhiều. Cần phải không ngừng làm việc ngày ngày. Hồi trẻ, tôi viết mỗi ngày một truyện ngắn. Sau đó thành thói quen.
Anh hăy quan sát kỹ cuộc sống, quan sát kỹ mọi người. Sau đó, có khi đang đi chơi bên bờ biển Yalta chẳng hạn, bất th́nh ĺnh cái ḷ so của truyện chợt bật ra trong đầu óc và thế là một truyện ngắn đă có sẵn.
Anh hỏi cần viết thế nào, để có một truyện thật tốt. Trong truyện đó, không có cái ǵ được thừa cũng y như trên boong tàu quân sự, ở đó tất cả phải đâu vào đấy, không cái ǵ được thừa. Truyện ngắn cũng vậy.
Nghệ thuật viết, nói cho đúng ra, không phải ở chỗ viết như thế nào, mà là nghệ thuật vứt bớt đi những ǵ dở, kém như thế nào.
Theo tôi, viết truyện ngắn, cốt nhất phải tô đậm cái mở đầu và kết luận. Với cách viết văn xuôi chúng ta, lôi thôi nhất là vấn đề thời gian.
Sau những đỉnh cao mà Maupassant bằng tŕnh độ nghề nghiệp rất cao của ông, đă đạt tới, th́ thật là khó làm việc. Nhưng vẫn cần phải làm, nhất là những nhà văn Nga, trong công việc, chúng ta phải dũng cảm. Có những con chó lớn, nhưng lại có những con chó nhỏ, có điều tiếng chó nhỏ đừng có lẫn vào tiếng chó lớn mới được. Mỗi bên phải sủa bằng tiếng của ḿnh, bằng cái giọng trời cho của ḿnh.
Một lần nào đó, tôi đă nói với anh cần phải tạo ra thản nhiên, khi viết những truyện thương tâm, và anh đă không hiểu tôi. Nhà văn có thể khóc lóc, rên rỉ, có thể đau khổ với các nhân vật của ḿnh, nhưng theo tôi, cần phải làm sao để độc giả khỏi nhận thấy những cái đó. Càng khách quan càng có thể tạo ra những ấn tượng mạnh mẽ. Đó, tôi muốn vậy.
Không việc ǵ phải lo t́m bằng được những cất truyện cho thật lắt léo. Trong cuộc sống, tất cả cứ lẫn lộn với nhau, cái sâu sắc với tầm thường, cái vĩ đai với cái bé nhỏ, cái bi thảm với cái hài hước.
Những truyện ngắn mà anh gửi cho tôi toát ra một vé giả dối ghê gớm. Cốt truyện không thể có được. Anh hăy tự kính trọng, đừng cố viết khi óc lười nghĩ.
Hăy chỉ viết không quá hai truyện ngắn trong một tuần rồi t́m cách thu bớt nó lại, làm lại, cho lao động thực sự là lao động. Đừng viết về những đau khổ mà anh chưa từng trải qua, đừng vẽ nên những khung cảnh mà anh chưa nh́n thấy, v́ trong truyện sự giả dối hiện ra c̣n tẻ nhạt hơn nhiều, so với khi tṛ chuyện.
Truyện ngắn của anh tôi rất thích. Đây là một truyện tốt, thông minh, đáng yêu. Nhưng cũng như mọi khi, anh có phần uể oải trong dắt dẫn, nên chi câu chuyện đâm ra oặt oẹo không vững.
Anh hăy tưởng tượng một cái ao lớn, nước chỉ lăn tăn, mắt thường không sao có thể nh́n thấy sóng. Trên mặt ao có đủ những thứ khác nhau: dăm bào, thùng phuy, bảng gỗ. Do nước chỉ lăn tăn, tất cả những thứ đó cùng như đứng nguyên, bất động và lẫn vào nhau.
Truyện của anh cũng vậy, quá ít vận động và quá nhiều chi tiết, tới mức cái nọ chồng chất lên cái kia.
Truyện ngắn của anh rất tốt, chỉ hiềm nó dài quá, trong đó có quá nhiều chi tiết vô bổ.
Cái giọng điệu chung của truyện bị phá vỡ bởi đoạn nhân vật chính căi nhau với vợ, một cuộc căi nhau không cần thiết. Tôi h́nh dung nó giống như giữa bức tranh vẽ cảnh biển cả rất êm đềm bỗng có những ngọn sóng quá cao, nó làm cho kích thước bị xô đẩy, ấn tượng bị vụn ra, mất đi sự nhất quán đáng lẽ phải có.
Anh có biết không, muốn đánh giá một nhà văn mới vào nghề, hăy xem ngôn ngữ của anh ta. Nếu văn anh ta không có cái giọng riêng, anh ta khó ḷng có thể trở thành một nhà văn thực thụ. C̣n khi đă có giọng riêng, có tiếng nói của ḿnh, với tư cách một nhà văn, anh ta đáng để ta hy vọng. Khi ấy ta có thể xem xét các mặt khác trong những ǵ anh ta đă viết.
(*) Anton Pavlovitsh Tsekhov, nhà văn Nga (1860-1904)