Khoa học – Lịch sử                                                                                          

C1

Lịch sử của khoa học

là vô ích cho

sự tiến bộ của khoa học

Tác giả : Claude Bernard*

Người dịch : Nguyễn Văn Khoa

*

Là tiêu biểu cho những ǵ con người học được, khoa học chủ yếu là linh động trong biểu hiện của nó: thay đổi và hoàn thiện dần theo sự gia tăng của những tri ​​thức đă thu đạt và tích lũy. Khoa học ngày nay, do đó, tất yếu phải cao hơn khoa học ngày hôm qua, và không có bất cứ một lư do nào để đi t́m sự tăng trưởng của khoa học hiện đại trong mớ tri thức của người xưa hết cả. Bởi v́ chúng không bao gồm những sự kiện được phát hiện từ thời đó, các lư thuyết của họ nhất thiết phải sai lầm và không thể có bất kỳ lợi ích thực sự nào cho khoa học hiện tại. Như vậy, mọi ngành khoa học thực nghiệm chỉ có thể tiến bộ bằng cách đi tới trước, và tiếp tục sự nghiệp của ḿnh trong tương lai. Thật là vô lư nếu ta tin rằng phải đi t́m sự tiến bộ trong việc nghiên cứu đống sách vở mà quá khứ để lại! Ta chỉ có thể t́m thấy nơi ấy lịch sử của tinh thần con người, nhưng đấy lại là một cái ǵ rất khác! […]

Trong việc truy t́m chân lư khoa học, tinh thần con người tuân theo một lối tiếp cận hợp lư và thiết yếu. Hắn quan sát các sự kiện, đối chiếu chúng với nhau, suy ra những hậu quả mà hắn kiểm tra bằng kinh nghiệm, nhằm tiến dần lên các mệnh đề hoặc chân lư ngày càng phổ quát. V́ vậy, chắc chắn là trong chuỗi công việc nối tiếp này, mỗi nhà bác học đều phải biết và ghi nhận những ǵ đă được người đi trước ḿnh thực hiện. Nhưng ông ta cũng phải biết rằng đấy chỉ là những điểm tựa để sau đó tiến xa hơn, rằng mọi chân lư khoa học mới đều nằm trong những nghiên cứu mới về tự nhiên, nghĩa là trong các pḥng thí nghiệm, chứ không phải ở sự nghiên cứu quá khứ. Như vậy, thứ văn liệu khoa học hữu ích nhất là phần văn liệu khoa học về các công tŕnh hiện đại hầu nhận biết những tiến bộ khoa học, tuy rằng nó cũng phải có giới hạn, không được đẩy đi xa tới mức làm cho tinh thần khô khốc, bóp nghẹt óc phát minh và tính độc đáo khoa học. Nhưng ta có thể rút ra được ǵ, từ sự khai quật các lư thuyết đă mối mọt, hoặc những quan sát được thực hiện trong sự thiếu thốn mọi phương tiện điều tra thích đáng? Biết được những sai lầm, mà tinh thần con người đă trải qua trong sự tiến hóa của nó, hẳn cũng có thể là hấp dẫn, nhưng đấy chỉ là thời gian lăng phí đối với việc làm khoa học đúng nghĩa... Qua lịch sử, chúng ta đă biết rơ sự cằn cỗi của con đường kinh viện* này, và các bộ môn khoa học chỉ cất cánh khi uy quyền của kinh sách được thay thế bằng quyền lực của sự kiện, thứ sự kiện được xác định trong tự nhiên nhờ sự sử dụng các phương tiện thử nghiệm ngày càng tinh vi. Công lao lớn nhất của [Francis] Bacon* là đă tuyên bố, to và rơ, sự thật đó.

Claude Bernard

Introduction à l’étude de la médecine expérimentale

(Dẫn Vào Nghiên cứu Y học Thực nghiệm),

Paris, 1865

Phần II, ch. II, § 10