SỰ SĂN T̀M TÀI LIỆU

(1898)

Tác giả: Charles-Victor Langlois

& Charles Seignobos*

Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

*

Dẫn Vào Nghiên Cứu Sử Học (Introduction aux Études historiques, 1898) của Langlois và Seignobos là quyển sách gối đầu giường của nhiều thế hệ sử gia Pháp, và sự kiện nó c̣n được tái bản gần 100 năm sau chứng nhận giá trị lâu dài của tác phẩm này.

Ở vào một thời đại mà người yêu sử thường bị đẩy vào t́nh trạng hoang mang, thậm chí «tẩu hỏa nhập ma», v́ sự lên ngôi của đủ thứ quan điểm tư biện hoành tráng về lịch sử, thiết tưởng việc nhắc lại cái chân lư sơ đẳng hai mặt sau về sử học không phải là vô ích: một mặt, không một triết lư lịch sử* nào có thể đứng vững với thời gian, nếu không được bảo vệ bởi những sự kiện được chứng thực; mặt khác, mọi công tŕnh mệnh danh là sử học nhưng thực chất là sản phẩm của huyền thoại, bịa đặt, thậm chí lừa gạt, cần phải được tố cáo đích danh là ngụy sử, là tiểu thuyết, là tuyên truyền. Sử học chân chính chỉ có thể được cứu văn bằng cái giá ấy.

Nguyễn Văn Khoa   

*

Sử học được thực hiện với tài liệu. Tài liệu là những dấu vết mà tư tưởng và hành động của người xưa để lại. Trong số những suy nghĩ và hành động của con người, rất ít để lại những vết tích có thể nh́n thấy, và nhiều khi có dấu vết th́ các vết tích này cũng hiếm khi lâu bền: chỉ cần một tai nạn là đủ để xóa sổ chúng. Vậy mà một tư tưởng hay hành động nào không để lại dấu vết ǵ, trực tiếp hay gián tiếp, hoặc những vết tích có thể nh́n thấy được của nó đă biến mất, đều vĩnh viễn bị mất đi cho sử học:  như thể là nó chưa bao giờ tồn tại. V́ thiếu tài liệu, lịch sử của nhiều thời kỳ bao la trong quá khứ của nhân loại sẽ măi măi không thể được biết. Bởi v́ không ǵ có thể thay thế tài liệu: không có sử liệu th́ sử học cũng không có.

Để kết luận một cách chính đáng từ một tài liệu đến sự kiện mà nó là vết tích, cần phải có nhiều biện pháp thận trọng (chúng sẽ được chỉ ra ở phần sau). Nhưng rơ ràng là, trước mọi cuộc điều tra phê phán, và trước mọi diễn giải tài liệu, vấn đề phải được đặt ra là sử liệu: có tài liệu không, có bao nhiêu tài liệu, và chúng đang ở đâu. Nếu tôi có ư nghĩ nghiên cứu một điểm lịch sử nào bất kỳ[1], th́ điều trước tiên tôi phải làm là t́m hiểu xem những tài liệu cần thiết để xử lư nó nằm tại đâu hay ở những nơi nào, giả định rằng chúng tồn tại. Như vậy, t́m ṭi và thu thập sử liệu là một trong những công đoạn, cái đầu tiên về phương diện lô-gic, và là một trong các phần chính của nghề viết sử. (...)

Nếu không được thực hiện tốt, nghĩa là nếu ta không bảo đảm có được mọi nguồn tin có thể tiếp cận trước khi bắt đầu một công tŕnh nghiên cứu lịch sử, ta sẽ làm tăng thêm một cách vô cớ phần rủi ro – vốn đă nhiều, dù ta có thể làm ǵ đi nữa – phải thao tác trên những dữ kiện c̣n thiếu sót của ḿnh. Đă bao nhiêu công tŕnh sử học và nghiên cứu uyên bác, được thực hiện đúng theo những quy tắc của các phương pháp chính xác nhất, từng bị làm sai hỏng, thậm chí phải  hủy bỏ hoàn toàn, chỉ v́ cái t́nh huống vật chất đơn giản là tác giả không biết tới các tài liệu thông qua đó những sử liệu mà ông có trong tay và tin là đă đủ để sử dụng c̣n có thể được soi sáng, bổ túc hoặc loại bỏ. Giả định là mọi thông số khác đều bằng nhau, sự vượt trội của các học giả và sử gia hiện đại trên những học giả và sử gia của các thế kỷ qua là do những người thời xưa có ít phương tiện để được thông tin đầy đủ hơn là các đồng nghiệp hiện đại của họ[2].

Charles-Victor Langlois

& Charles Seignobos,

Introduction aux Études historiques,

Paris, Ed. Kimé, 1992, tr. 29-30.