KANDAULÊS, NYSSIA VÀ GYGÊS

(440 tCn)

 

Tác giả: Hêrodotos

Bản dịch tiếng Anh: George Rawlinson

Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

 

*

Hêrodotos được xem là sử gia đầu tiên, ít ra ở phương Tây[1]. Và huyền thoại được ông kể lại ở đây nhằm «giải thích» trước hết một biến cố trong huyền sử xứ Lydia. Do đó, nó có thể rất khác với huyền thoại Chiếc Nhẫn Của Gygês[2] của Platôn về ư hướng. Nhưng cũng không ai ngăn cấm chúng ta, từ trường hợp này, suy ngẫm thêm về chọn lựa và số phận, một đề tài chắc chắn không thiếu hương vị triết học khác.

Nguyễn Văn Khoa

*

Chủ quyền vương quốc Lydia*, trước thuộc về ḍng dơi của Hêraklês*, đă rơi vào tay nhà Kroisos*, thuộc ḍng họ được gọi là Mermnadai*, theo cách mà bây giờ tôi xin kể lại dưới đây...

Có một vị vua trị v́ ở Sardis[3] tên là Kandaulês*, người mà dân Hy Lạp c̣n gọi là Myrsilos. Ông là hậu duệ của Alcaios, một trong những người con của Hêraklês. Kandaulês không những chỉ yêu Hoàng hậu Nyssia say đắm mà c̣n nghĩ nàng là người phụ nữ đẹp nhất trần gian… Trong hàng cận thần của nhà vua có một người được đặc biệt ưu ái tên là Gygês*, con trai Daskylos. Mọi việc quan trọng ở các thời điểm khó khăn nhất đều được Kandaulês giao phó cho người này; đă vậy, nhà vua c̣n có thói quen tán dương sắc đẹp tuyệt trần của vợ ḿnh với hắn ta nữa... Rồi một ngày kia, Kandaulês, kẻ mà số phận sẽ đẩy đưa đến một kết thúc tàn nhẫn, nói với thuộc hạ của ḿnh như sau: «Trẫm thấy nhà ngươi có vẻ không tin lắm những ǵ ta nói về sắc đẹp của Hoàng hậu, vậy bây giờ thế này, v́ đôi tai người đời không đáng tin cậy bằng cặp mắt của họ, ta thử dàn cảnh thế nào để ngươi có thể chiêm ngưỡng nàng trong tư thế khỏa thân hoàn toàn nhé»^[4].   

Thất kinh, Gygês kêu lên: «Hoàng thượng! Ngài nói chi lạ thế? Ngài có thể tưởng tượng được cảnh hạ thần đang ngắm nghía Hoàng hậu trần truồng thật sao? Hăy nghĩ rằng, khi cởi bỏ quần áo ra là người đàn bà cũng rũ bỏ cả phẩm hạnh nữa. Trong quá khứ, cha ông ta đă dạy phân biệt phải trái đủ rơ ràng rồi, sự khôn ngoan của chúng ta chỉ c̣n là phải tuân theo lời dạy của họ mà thôi. Một châm ngôn cũ nói rằng: ‘Hăy giữ lấy thân phận’. Hạ thần tin rằng Hoàng hậu là người đàn bà đẹp nhất trên đời. Chỉ xin Hoàng thượng đừng buộc thần làm điều sai quấy». Như vậy, Gygês đă cố hết sức khước từ đề nghị của nhà vua, run rẩy sợ rằng một vận xấu đáng sợ nào đó sẽ rơi xuống đầu ḿnh.

Nhưng Kandaulês trả lời hắn: «Can đảm, bạn ta, chớ nghi ngờ ta bầy kế để thử thách ngươi bằng những lời lẽ vừa rồi, cũng đừng lo sợ không may rơi vào tay Hoàng hậu để bị xét xử. Hăy chắc chắn rằng ta sẽ sắp xếp để nàng thậm chí c̣n không biết là đă bị nhà ngươi nh́n trộm nữa kia. Ta sẽ đặt ngươi đằng sau cánh cửa pḥng ngủ của chúng ta, nó sẽ được để mở. Khi ta bước vào pḥng ngủ, nàng sẽ theo sau, sẽ cởi hết xiêm y, rồi đặt chúng trên một chiếc ghế gần cửa ra vào. Ngươi sẽ có đủ thời gian để tha hồ chiêm ngưỡng thân h́nh đẹp đẽ của nàng. Rồi khi nàng quay lưng lại phía nhà ngươi để đi tới giường, th́ ngươi sẽ lẻn ra ngoài bằng đường cửa đó, hết sức thận trọng kẻo bị phát hiện». Không thoát được nữa, Gygês chỉ có thể nói là đă sẵn sàng.

Đến giờ lên giường, Kandaulês dẫn Gygês vào pḥng ngủ của ḿnh, và một lúc sau th́ Hoàng hậu Nyssia theo vào. Nàng cởi xiêm y và đặt hết lên ghế; Gygês nh́n chằm chặp vào thân thể người đẹp. Sau một lúc, nàng quay lưng di chuyển về phía giường, Gygês lẻn ra khỏi pḥng như tên trộm. Tuy nhiên, đúng lúc hắn ta lướt ra ngoài, nàng bất chợt trông thấy, và mặc dù đoán ngay được đầu đuôi câu chuyện, nàng không kêu thét lên v́ bị sự xấu hổ khép miệng, thậm chí không hề có vẻ như đă nh́n thấy ǵ hết, nhưng nhất quyết trả thù người chồng đă làm nhục ḿnh. Đối với người Lydia, thực ra là với các giống dân man rợ nói chung và ngay cả cho đàn ông, bị nh́n thấy trần truồng là một nỗi ô nhục sâu sắc.

Ngay lúc đó, Nyssia không để thoát ra một âm thanh hoặc dấu hiệu nào chứng tỏ là nàng đă hiểu. Nhưng sáng hôm sau, khi mặt trời vừa mọc, nàng vội vă chọn trong số các cô gái hầu vài kẻ được tin là trung tín nhất, để chuẩn bị cho những ǵ sẽ xảy ra. Gygês bị triệu vào cung diện kiến Hoàng hậu. Chuyện này vẫn thường xảy ra, và Gygês đă quen bị gọi vào chầu mỗi khi nữ hoàng cần gặp để hỏi ư kiến. Do đó, hắn ta tuân lời triệu tập, không nghi ngờ rằng nàng đă đoán biết hết những ǵ xảy ra đêm trước. Sau đó, Nyssia nói với hắn ta những lời sau:  «Hăy chọn đi, Gygês, nhà ngươi chỉ có hai con đường. Hoặc ngươi giết Kandaulês, rồi trở thành Thượng hoàng của ta và có được luôn cả ngai vàng xứ Lydia này; hoặc ngươi chết ngay bây giờ và tại đây, để khỏi phải tuân theo mệnh lệnh của chủ nhân ngươi mà làm những việc sai quấy nữa. Hoặc là ngươi, kẻ đă đạp đổ thuần phong mỹ tục của xứ ta khi nh́n trộm ta trần truồng, hoặc là hắn, kẻ đă  đưa ra lệnh đó, một trong hai người phải chết».

Trước những lời này, Gygês đứng sững sờ yên lặng một lúc, rồi  sau một thời gian, hắn hoàn hồn và khẩn thiết van xin nữ hoàng đừng trói buộc ḿnh vào một lựa chọn khó khăn như vậy. Tuy nhiên, khi nhận thấy rằng mọi lời khẩn khoản đều vô hiệu, và tất yếu là hắn ta phải lựa chọn giữa giết hoặc bị giết mà thôi, Gygês đă chọn con đường sống cho ḿnh, và trả lời bằng câu hỏi này: «Nếu sự thể phải như vậy, v́ Hoàng hậu bắt tôi phải thí Vua ngược với ư muốn của ḿnh, th́ xin Lệnh bà vui ḷng nói cho tôi nghe tôi phải tấn công Hoàng thượng như thế nào». Nyssia trả lời: «Hăy để Kandaulês phải chết ngay tại nơi hắn đă phơi bày ta trần truồng trước mắt ngươi. Hăy tấn công hắn trong giấc ngủ».

Rồi tất cả được chuẩn bị chu đáo cho cuộc tấn công. Khi đêm xuống, thấy rằng ḿnh không c̣n đường rút lui hay trốn thoát nữa, mà tuyệt đối phải hoặc giết Kandaulês hoặc bị giết, Gygês theo chân Hoàng hậu vào pḥng ngủ. Nyssia đặt vào tay hắn một con dao găm, và thận trọng giấu Gygês đằng sau cũng chính cánh cửa hắn núp đêm trước. Rồi chờ khi nhà vua đă ngủ, hắn ta lẻn vào pḥng và đâm ông ta chết. Chính bằng cách này mà Gygês đă chiếm hữu được cả vương quốc lẫn người vợ đẹp của Kandaulês, như nhà thơ đương thời Arkhilokhos[5] ở đảo Paros đă kể lại trong một bài thơ trường đoản cách ba âm tiết.

Phẫn nộ v́ quốc vương bị giết, thần dân của Kandaulês vũ trang nổi dậy, nhưng sau một thời gian, thân binh của Gygês đạt được một thỏa thuận với họ, theo đó hai bên sẽ tuân theo thần dụ của thần Apollôn ở đền Delphoi*, nếu đồng cô Pythia tuyên phán rằng Gygês là vua của xứ Lydia th́ hắn ta sẽ trị v́, bằng không th́ hắn phải trả ngôi lại cho con cháu của Hêraklês. Gygês được xác nhận là vua xứ Lydia, tuy nhiên đồng cô cũng nói thêm rằng sau năm đời vua, ḍng dơi của Hêraklês sẽ báo thù được, và lấy lại được ngai vàng – một lời tiên tri mà cả dân Lydia lẫn các ông hoàng của họ chẳng bên nào muốn tin, cho đến khi nó được hoàn thành.

Đấy là cách mà nhà Mermnadai đă lật đổ ḍng dơi của Hêraklês, và bản thân họ giành được quyền làm chủ xứ Lydia.

Hêrodotos

Historiai (440 tCn),

The History of Herodotus, Book I

Translated by George Rawlinson