Sôkratês – Cuộc đời và Sự nghiệp

Chính trị – Triết lư – tk IV tCn

C1

HÃY TỰ TU THÂN SỬA TÍNH

Tác giả: Platôn

Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

 

______________

Trích dịch từ Apology of Socrates [38c-39d], theo bản tiếng Anh của Benjamin Jowett, có đối chiếu với bản tiếng Pháp của Victor Cousin.

___________________

[38c] Thưa quư công dân Athênai, chỉ v́ thiếu kiên nhẫn chờ đợi thêm chút nữa, quư vị đă tạo cơ hội cho người đời bêu riếu nền cộng hoà; họ sẽ nói rằng quư vị đă giết Sôkratês, một người hiểu biết, bởi v́ họ cũng sẽ nói tôi là người hiểu biết dù không đúng như thế để sỉ nhục quư vị nặng nề hơn nữa. Chỉ cần chờ thêm ít lâu, cái chết của tôi tự khắc sẽ đến, bởi v́ nh́n xem, tôi đă ở vào tuổi gần đất xa trời rồi. [38d] Tôi không chê tất cả mọi người ở đây như thế, mà chỉ riêng những kẻ đă khép tôi vào tội chết. Và cũng chỉ với họ thôi,  tôi xin nói tiếp đôi điều sau đây.

Có lẽ quư vị nghĩ rằng Sôkratês đă bị kết tội v́ không t́m ra lời lẽ, thứ lời lẽ có đủ sức thuyết phục quư vị, nếu như tôi tin rằng bổn phận của ḿnh là phải làm hết mọi cách, kể lể đủ chuyện ḥng thoát chết? Không phải thế đâu, thưa quư đồng hương. Tôi không thiếu lời lẽ mà chỉ thiếu trâng tráo: [38e] tôi bị kết tội v́ không chịu nói những điều tai quư vị đă quen nghe, v́ không muốn than khóc và hạ ḿnh làm những chuyện hèn hạ mắt quư vị đă quen thấy. Đối với tôi, nguy nan phải đương đầu không thể là lư do để làm điều bất xứng đối với một con người tự do, và ngay cả đến lúc này, tôi không hề hối tiếc đă tự bênh vực như vừa rồi; thà chết mà tự vệ như tôi đă làm c̣n hơn là sống sót nhờ một bài tự biện hèn hạ. [39a] Khi đứng trước ṭa cũng như lúc lâm trận, dù là Sôkratês hay ai khác cũng không được phép dùng bất cứ phương tiện nào để thoát chết. Ai cũng biết rằng muốn cứu thân ḿnh nơi trận địa chẳng có chi là khó, chỉ cần vứt bỏ vũ khí và van xin kẻ đuổi theo tha mạng. Cũng thế, trước mọi hiểm nguy, một khi đă nhất quyết nói và làm bất cứ chuyện ǵ, người ta có thể t́m ra ngh́n cách xoay xở ḥng tránh cái chết.

Có điều, thưa quư công dân Athênai, tránh cái chết không phải là điều khó nhất, tránh cái ác c̣n khó hơn bội phần, [39b] bởi v́ tội ác chạy nhanh hơn cả tử thần^[1]. V́ vậy, người già cả nặng nề như Sôkratês mới bị đứa chậm chân bắt kịp, trong khi kẻ buộc tội tôi, nhanh nhẹn và khỏe khoắn hơn, đă bị đứa nhanh chân là tội ác túm lấy. Giờ đây tôi sẽ ra đi, với án tử h́nh của ṭa án này; nhưng rồi họ cũng sẽ ra đi, đội theo tội bất công và độc ác của ṭa án chân lư. Tôi giữ lấy h́nh phạt của tôi, họ giữ lấy tội trạng của họ. Có lẽ sự việc đă tiến triển đúng như nó phải xảy ra, và đối với tôi, không thể nào suôn sẻ hơn.

Như vậy, mọi việc đă an bài. Nhưng hỡi những kẻ kết tội Sôkratês, [39c] đây là điều tôi báo trước với quư vị, bởi v́ hiện tôi đang ở vào cảnh ngộ đọc được tương lai rơ nét nhất của người sắp ĺa đời^[2]. Xin cảnh báo rằng, ngay sau khi giết tôi, quư vị sẽ phải chịu một h́nh phạt độc địa hơn cả bản án chết mà quư vị đă buộc vào tôi. Thật ra, quư vị chỉ giết tôi để tự giải thoát khỏi cái gánh nặng rất khó chịu là cứ phải suy xét đời ḿnh; nhưng rồi xem, tôi nói trước rằng những ǵ sắp xảy ra sẽ hoàn toàn trái ngược với điều quư vị hy vọng. [39d] Quư vị sẽ phải đương đầu với một số người khảo hạch đông đảo mà quư vị không ngờ rằng cho đến nay tôi vẫn cố kiềm giữ, và càng trẻ họ càng hung hăng hơn, càng làm quư vị bực bội hơn^[3]. Thật là sai lầm nếu quư vị nghĩ rằng chỉ cần giết người là đủ trốn thoát lời chê trách sống không suy xét. Cách loại bỏ sự kiểm tra ấy vừa bất chính vừa bất khả thi, cách vừa chính đáng vừa dễ dàng là, thay v́ t́m cách bịt miệng kẻ khác, hăy tự tu thân sửa tính. Đấy là điều tôi thấy cần cảnh báo những ai đă kết tội tôi. Bây giờ tôi xin kiếu.