Cá voi trầm sát - Bi kịch mang gương mặt đàn bà
Chín khúc, chín câu chuyện, chín truyện ngắn, đan cài thành một tiểu thuyết, một giao hưởng cuộc đời, một lịch sử ḍng họ, mà dường như phần nào trùng khớp với lịch sử dân tộc. Có rất nhiều thương yêu gắn kết nhưng cũng nhiều đối kháng-chia rẽ, phân ră-ly cách, trốn chạy-luân lạc, cô đơn đến tận cùng.
Tất cả nhân vật đều xưng tôi. Ngôi thứ nhất: cái nh́n từ chính đôi mắt, những bộc lộ từ chính bản ngă, lời xưng tội với chính số mệnh ḿnh. Không ai chính xác hơn tôi về tất cả những ǵ liên quan đến ḿnh.
Và bao giờ những người đàn bà cũng nhận chịu nhiều nhất. Ba thế hệ đàn bà. Đẹp và đầy nữ tính, tràn trề năng lượng sống, họ bị trừng phạt v́ chính những chọn lựa của ḿnh. Công nương Trung Hoa gót sen ba tấc, mồ côi cha mẹ, mười ba tuổi từ kinh đô về Phúc Kiến ở nhờ nhà bác, mười sáu tuổi yêu anh trai con bác, bị đem gả cho một viên chức An Nam, theo chồng về Hà Nội, là vợ quan tuần nhưng bị đối xử như con sen trong gia đ́nh quan án sát cha chồng. Ba con trai chết trẻ, ba con gái nối tiếp cuộc đời đa truân của mẹ. Người thứ nhất sống cho trách nhiệm gia đ́nh, đơn độc tới cuối đời, bởi đă bí mật bán rẻ đời con gái cho lính Nhật ngoài đường khu chứa gái, sau khi bị cướp mất số tiền bán áo nuôi gia đ́nh đói khổ chạy trốn ông bà nội. Người thứ hai yêu đơn phương anh ruột của ḿnh, thất vọng v́ anh đi cưới vợ; sau ngày anh chết, lấy chồng nhưng không sinh nở được, ám ảnh măi mối t́nh không được phép, không bao giờ có được với chồng cảm giác từng có với anh trai. Người thứ ba, dữ dằn, không khoan nhượng với cả cuộc đời lẫn người thân, nhưng lại chọn cuộc sống yên ấm, lại bị một đ̣n khác: con trai duy nhất chết bất đắc kỳ tử v́ bị xe đâm, sau khi lá thư viết cho cô em con cậu bị cha phát giác.
Đứa con gái là nguyên nhân cái chết ấy, bị buộc trở thành hy vọng của gia đ́nh lớn, đă phải đi du học xa, bỏ lại mối t́nh học tṛ với người yêu chiến trận. Đứa con gái thế hệ thứ ba lặp lại bi kịch: trên đất Pháp, Miên đă gặp, đă yêu và sống hết ḿnh với một người cho tới khi khám phá đó chính là người chú thúc bá.
Không quá kỹ thuật, tác giả Mai Ninh hầu như chỉ kể lại những kư ức đ̣i đoạn, về cuộc đời bị nguyền của những người đàn bà trong gia đ́nh. V́ sao bi kịch cứ t́m đến họ? Miên đă cố t́m cách lư giải: "...Nếu t́nh yêu đă đến mức độ này, có phải chăng chính v́ nó phát sinh từ một ḥa trộn mật thiết, tận cùng, một ḥa trộn từ máu thịt ?". Không ai trả lời được. Miên đă xâu chuỗi các sự việc, đă quay phim và chiếu lại những gương mặt người thân, như là cách để giải thoát chính ḿnh.
Tên các chương sách đă bộc lộ điều tác giả nhắm tới: Ngày ngâu đổ, Ngược ḍng, Cỏ ám, Nến trong kẽ liếp, Sao rơi về đất... Chương Cỏ ám, với nhân vật Phượng, có lẽ là chương đớn đau nhất của người đàn bà với t́nh yêu không được phép. Phượng đă không đổi thay ǵ được đời ḿnh sau khi lấy chồng, kể cả sau khi anh trai đă chết. Chị phải vin vào một lời nguyền bởi không biết phải tránh trớ ra sao: "Định mệnh cuối cùng đă hoàn tất lời nguyền hay lời nguyền dẫn dắt định mệnh?". Nhưng Phượng vẫn không đi xa nổi con đường tàu mà từ đó anh trai đă ra đi, cho dù tất cả đă vuột qua, kể cả đời người: "Cứ nhắm mắt, con tàu lại rúc từng hồi c̣i dài và tôi thấy ḿnh đứng cạnh đường rầy, hai bên bờ giờ trắng bạc cỏ lau".
Âm hưởng của tiểu thuyết là cái ǵ đó rất đau, một nỗi đau xưa cũ, lẩn khuất trong những con người của một thời chưa qua: cái đẹp bạc mệnh, lung linh giúp cho tâm linh con người không biến mất. "Nó không kiếm ra cách nào khác hơn là dùng chính thân xác ḿnh để đương đầu với cái chết và mất mát tận cùng. Ngớp lên những tiếng thở, hét ra những tiếng kêu, oằn lên những vùng thịt, tống ra máu me sâu thẳm, tất cả phải chăng là để thay tiếng khóc đă không thể bật ra trước quan tài?". Hành động của đứa con gái thế hệ thứ tư trước cái chết của mẹ nuôi h́nh như khiến Miên rút ra được điều ǵ đó cho chính ḿnh: "Phải chăng sau khi chạm đến đáy sâu của cô đơn và thất lạc, con người mới có khả năng trồi lên, ḥa nhập lại cuộc đời, cho dù không c̣n là chính ḿnh ngày trước?”.
Điều đáng nói sau cùng về tập sách: đây là tiểu thuyết đầu tay của một nữ tiến sĩ vật lư đang làm việc tại Pháp, sau tập truyện ngắn (Ảo đăng) cũng in ở Việt Nam vào năm trước.
Ngô Thị Kim Cúc
thanhnien/TinTuc/VanHoa/VanHoc/2004/7/26