PHỤ LỤC
Mấy đoạn tự bạch & dư luận về tác phẩm
Hỏi: Tại sao chị chọn viết văn thay v́ làm thơ? Sự thành công đă mang lại ǵ cho bản thân chị?
Trả lời: Về quan hệ văn-thơ, chúng tôi có người bạn đă lập thuyết rằng người ta viết văn v́ không làm thơ được. Không biết điều đó có đúng cho mọi người không, và đúng tới mức nào. Riêng tôi th́ có thử làm thơ nhưng không hài ḷng, rồi bỏ luôn, và không tha thiết trau dồi thể loại này. Có lẽ v́ tôi vẫn bị lôi cuốn bởi nghệ thuật kể chuyện hơn là dũa mài ngôn ngữ. C̣n sự thành công? Nếu có, nó đă mở đường dẫn đến cho tôi những người bạn mới. Tôi rất trân trọng điều này bởi v́ h́nh như sống nơi xứ người, t́nh bạn có hệ số gấp đôi. Và cùng lúc, nó cũng mở cửa tâm hồn bạn bè qua những câu hỏi họ đặt ra từ những truyện tôi viết, giúp chúng tôi hiểu nhau và gần gũi nhau hơn. Về những sáng tác của ḿnh, nói hănh diện th́ hơi quá, nhưng tôi có hài ḷng. Khi viết, trước hết là viết cho ḿnh, không bao giờ tôi đặt câu hỏi viết làm ǵ, viết cho ai. Viết ra, có người đọc, có người chia sẻ, "mua vui cũng được một vài trống canh" là thấy ḿnh cũng đă mang lại chút đỉnh ǵ cho đời sống hàng ngày rồi. Ở đây, nếu thích phóng đại th́ có thể nói rằng mỗi một ngón đàn, cây cọ, cây bút... đều như một bông hoa hương sắc khác nhau, tất cả tạo nên vườn hoa cho mọi người thưởng ngoạn trong phút giây nhàn hạ. Mà vườn hoa có phong phú th́ mới mong t́m ra vài loại kỳ hoa dị thảo. Tôi rất mong mỏi điều này cho cộng đồng Việt Nam hải ngoại, không chỉ thu hẹp trong lănh vực văn chương nghệ thuật, mà nói chung trong mọi lănh vực.
Hỏi Truyện ngắn "Ai Thương đă lột trần t́nh yêu với một giọng văn đau đớn nhưng trong trầm tĩnh. Chị nghĩ thế nào về t́nh yêu? Về sự phản bội trong t́nh yêu? Về sự thất vọng trong t́nh yêu mà nhân vật chính phải chuyển hướng t́nh cảm qua người đồng phái tính?
Trả lời: Tôi không có khuynh hướng lập thuyết và rất sợ lập thuyết, bởi v́ tất cả các lư thuyết đều có giới hạn, đều đơn giản hoá cuộc đời nhiều lắm. Không ai chối căi là t́nh yêu, nghĩa rộng hay nghĩa hẹp, đều rất quan trọng; đối với một số người, t́nh yêu nghĩa hẹp lại c̣n quan trọng tới nỗi nó chi phối, đưa đẩy và quyết định hết thảy mọi điều. Dầu vậy không phải hoàn cảnh nào cũng giống hoàn cảnh nào, và mỗi người có cách ứng xử khác nhau. Ví dụ khi thất t́nh, người có thể đi tu, người có thể tự tử, người có thể hận đời đến nỗi trả thù lên bất kỳ một người nào khác. Ngược lại, cũng có người bản lĩnh hơn,... "điểm phấn tô son lại, ngạo với nhân gian một nụ cười". Truyện ngắn Ai Thương, tôi chỉ muốn diễn tả một cô gái không quyết đoán, cứ để cuộc đời đẩy đưa bằng những bước t́nh cờ. Cô "theo" người đàn ông thứ nhất vượt biên, cô "gặp" người đàn ông thứ nh́ bảnh trai, mắt ướt môi mọng, cô "bẽn lẽn" với người đàn bà và làm theo lời ngoại dặn: "ai nói thương th́ theo nó đi, đừng ḥng ai mang trầu rượu...". Tôi không hề tỏ ư rằng v́ bị bỏ rơi mà cô phải chuyển hướng t́nh cảm qua người đồng phái tính, cũng không cản đường nếu lúc đó cô gặp và yêu một người đàn ông khác. Tôi nghĩ là không có quy luật, mà chỉ có những trường hợp cá biệt thôi.
* * *
Tôi chưa bao giờ tự cảm thấy ḿnh là một "nhà văn", mà chỉ là một người "kể chuyện" thôi. Cho nên nhà văn thiệt th́ không biết họ viết thế nào, về phần tôi th́ muốn viết cứ ngồi vào máy, không suy tính phải "cẩn thận, chừng mực" ǵ cả. Nếu tôi được tiếng ‘cẩn thận chừng mực’th́ chắc tại tôi không quen viết dông dài.
Mỗi lần ngồi xuống để viết - và nhất là viết ra được cái ǵ - là một thú vị vô biên! Nhà tôi là độc giả đầu tiên. Mỗi lần viết xong, tôi nhờ nhà tôi in ra đọc và phê b́nh. Có khi viết xong mà không biết đặt tên ǵ, lại nhờ nhà tôi đặt giùm, và khi nghe phán "truyện được" th́ tôi thấy yên tâm, v́ "nhân vật" này thuộc loại "khó chịu", nếu phán ‘được’th́ mừng như ngày xưa nhận "imprimatur"! Và ít nhất trong số độc giả chê cũng sẽ bớt đi một mạng !
...Tôi vẫn thường nói văn tôi già và nhà quê, nên ai cũng thấy "bánh quả bàng"chớ không phải bánh sâm banh. Xin cảm ơn qúy anh đă khen tôi "tài t́nh". C̣n về "bí quyết" th́ tôi "không làm văn", tôi cứ viết giản dị, nghĩ sao viết vậy, như nói, mà dĩ nhiên không cà lăm cà lặp. Tôi không cố ư trau chuốt. Tôi nghĩ truyện ngắn th́ phải có vẻ như thật, phải rơ ràng và ngắn gọn.
"Nhà văn có thể vừa là bà tiên mà cũng vừa là phù thủy được không? bởi v́ mới ở ḍng đầu họ viết thật ngọt ngào, thật gắn bó yêu thương, nhưng ngay những ḍng kế đó th́ họ lại viết thật phũ phàng cay đăng ?" (Triều Hoa Đại)
Nếu đúng là "nhà văn" th́ tôi nghĩ chắc được. Một diễn viên giỏi là người thủ được nhiều vai, và vai nào cũng xuất sắc. Nhưng "nhà văn" kiểu đó th́ là nhà-văn-nhà-nghề rồi. Trong khi chỉ là "người viết" hay "nhà văn nghiệp dư", để t́nh cảm dẫn dắt th́ tôi vẫn tin "văn là người", ít nhiều ǵ nó cũng phản ánh tâm hồn ḿnh trong cách viết.
Ngày nay chẳng thiếu ǵ tác giả vẫn cho rằng tiểu thuyết chính nó là một quái vật trong văn chương nếu người ta không rút tiả được cái ǵ cho cuộc sống..., kiểu ‘văn dĩ tải đạo’bên ḿnh thuở xưa. Trong Cái Giếng tôi muốn nói một sự thực là nhiều người ngay cứ thường bị rủi ro bất hạnh, không hẳn cứ ở hiền là gặp lành. Nếu Cái Giếng làm độc giả thấy được điều đó th́ tôi cho là ḿnh thành công rồi !
TRIỀU HOA ĐẠI thực hiện
***
Đến với Miêng, người đọc bắt gặp ngay cái tâm băo của bà: dựng lại những bất hạnh của người phụ nữ trươc dông cuồng của thời cuộc, trước sóng gió của ḷng người. Tại sao không là hạnh phúc, mà lại là những nỗi bất hạnh, những bi kịch lớn? Bước vào từng truyện ngắn, người đọc sẽ t́m được câu trả lời cho chính ḿnh.
Đă có nhiều chục ngàn trang sách để viết về phái nam trong thời chiến, sau cuộc chiến, và trên xứ người. Số trang sách dành cho những người phụ nữ cùng thời, quả có hiếm, nếu không muốn nói là quá ít ỏi. Thiếu b́nh đẳng chăng? Thật ra không phải thế. Có lẽ những ǵ mà người đàn ông trải qua, thường dễ nhận biết. C̣n ở người phụ nữ, nỗi đau dai dẳng không kém nhưng âm thầm hơn. Vết thương của họ cũng sưng tấy lên với đổi dời của thời cuộc, với bi đát của quê hương. Bản tính của người phụ nữ là chịu đựng, nên cái đau của họ ít lộ ra bên ngoài. Nhưng cũng có lẽ, đi sâu vào tâm lư người phụ nữ, chạm với niềm thống khổ tận cùng của họ, đ̣i hỏi một sự kiên nhẫn và một cảm thông lớn, rất lớn. V́ vậy không có nhiều tác phẩm viết về cái « đau » của họ. Chưa bao giờ có một tập hợp nhiều mảnh đời khác nhau, mà mỗi mảnh đời là một bi kịch, một bất hạnh lớn, như ở Miêng. Bà không những chỉ chụp lại những bức tranh thời thế, mà bà đă thổi vào đó những hơi thở ấm của cuộc đời, trái tim bà cùng đập những nhịp chậm, nhanh ở những giây phút b́nh thường hay căng thẳng cùng nhân vật, v́ thế đă tạo nên những truyện ngắn đầy sức sống. Qua những truyện ngắn của bà, ngoài một tấm ḷng, người đọc c̣n thấy ánh lên những nét tài hoa.Chân dung của những bà cụ, những người mẹ già, hiện đều và rất rơ nét trong truyện của Miêng. Mà tại sao lại phải kể chuyện về các cụ? Tôi nghĩ, đó cũng chính là câu hỏi đă chất vấn và thôi thúc Miêng trong nhiều khoảng thời gian khác nhau. Có thể đă lặp đi, lặp lại nhiều lần.Theo ṿng quay của một đời người: sinh-lăo-bệnh-tử, th́ các cụ đă bước vào giai đoạn: lăo, bệnh. Và dĩ nhiên, chuyện gần đất xa trời chỉ là chuyện phải đến, và có thể đến bất cứ lúc nào. H́nh ảnh hôm nay của các cụ cũng là h́nh ảnh của chúng ta trong những năm dài sắp đến. Đó chính là những tấm gương, sống thực nhất, rơ ràng nhất của cuộc đời. Mà cuộc đời vốn đa dạng, nên h́nh ảnh các cụ đă được Miêng vẽ lại dưới nhiều góc cạnh khác nhau. Mỗi bức chân dung chứa đựng những ưu tư, những dằn vặt, những ám ảnh, những dồn nén, những cô đơn, những dông tố, v.v…, và tất cả những điều vừa nói, đă gom lại làm thành những cơn sóng dữ, phủ lên cuộc đời của họ. Rồi các cụ, lan rộng sang những người phụ nữ trẻ, từ trong nước, ra đến từng ngóc ngách bên ngoài h́nh cong chữ S. Ở bất cứ một nơi nào, người đọc cũng bắt gặp những nỗi bất hạnh nghiệt ngă của họ.
Người phụ nữ không chỉ đối diện với những con sóng bạc đầu của lịch sử, mà họ c̣n phải chịu đựng những nghịch cảnh bắt nguồn từ những tập quán lâu đời của xă hội. Rơ ràng nhất và sống động nhất là h́nh ảnh của chị Thảo trong truyện ngắn Hiếu Thảo. Ở đây, khi bậc cha mẹ quyết định hết mọi thứ cho con cái, điều vẫn thấy trong gia đ́nh người Á đông, dù rằng con cái đă trưởng thành, đă tạo ra những bi kịch lớn cho con ḿnh. Khi con cái không thể quyết định theo ư ḿnh, kết quả là họ chỉ như một chiếc bóng đeo đuổi bên cạnh thế hệ trước. Đời họ tiếp nối từ sự lỡ làng này đến những mất mát nọ. Như chị Thảo trong truyện, khi ở tuổi yêu đương th́ cha mẹ từ chối lời cầu hôn của người yêu v́ không môn đăng hộ đối. Khi bước vào lớp tuổi «lỡ cỡ», cha mẹ lại một lần nữa tự quyết định lấy cho chị «Mày muốn th́ cứ đi, chứ sống nhờ vào rể là tao không đi» . Khi đến đường cùng th́ «Bây giờ nếu có thằng nào muốn dẫn con Thảo đi ngoại quốc, tao cũng cho đi. Người Miên cũng được» (trang 104). Cuộc đời đâu phải ai cũng ngồi đó mà chờ đợi chị Thảo. V́ thế, chị với mẹ ḿnh như h́nh với bóng. Khi bà cụ mất đi, đời chị không c̣n ǵ nữa, con người hoá điên rồ. «Chị Thảo chà xát phiến đá trên mộ mẹ với tất cả sức lực của chị. Chị chà với vẻ khẩn trương, miệng lẩm bẩm người ta bảo chà khô mới bóng, người ta bảo chà khô mới bóng. Chị có h́nh ảnh của người đang lên đồng. Mặt vơ vàng, buồn rười rượi, mắt ráo hoảnh khô cứng trước cái nh́n lúc nào cũng ngơ ngác vô định, nhưng miệng luôn luôn mấp máy nói chuyện với ai. Trông chị như miếng giẻ khô nhúng nước» (trang 101).
Đây là một bi kịch lớn của người Á đông, và nhất là người Việt Nam.
Nh́n qua lăng kính cuộc đời, trước hết, Miêng sống và thở với nhân vật của bà trong những giai đoạn khắc nghiệt của đất nước. Giữa những gọng ḱm lịch sử, họ là những người kém may mắn để phải đối đầu với băo dông. Băo dông không chỉ ở thời cuộc, mà c̣n nằm trong ḷng người. Khi băo dông gây ra bởi những người cùng một màu da, th́ sức kinh phá của nó khó mà tưởng tượng nổi. Hậu quả của nó là những vết sẹo ngàn đời trong tâm khảm của những người phụ nữ Việt Nam.
Thứ đến, Miêng không chỉ dựng nên bi kịch, bà c̣n đưa ra một thách đố lớn: làm sao giải quyết được những tồn đọng ngàn năm, những lớp rễ xơ cứng đă dính chặt vào ư nghĩ của người Việt chúng ta. Dù rằng bà không viết ra từng lời, từng chữ rạch ṛi như vậy, nhưng người đọc vẫn thấy được điều này nằm giữa những ḍng chữ của bà. Dĩ nhiên, mỗi người có một cách đối diện và giải quyết khác nhau, c̣n nhà văn, mục đích duy nhất của họ là gợi lại, mở ra những thách đố này cho cuộc đời, cho mỗi người đọc. Thách đố này không phải chỉ cho một thế hệ, mà cho nhiều thế hệ nối tiếp nhau.
Nh́n qua lăng kính nghệ thuật, Miêng là một tác phẩm đẹp, rất đẹp.
Ở những truyện thật ngắn, Miêng dựng nên những cốt truyện đơn giản nhưng kết thúc bất ngờ. Nỗi bất ngờ kéo người đọc trở về với thực tại. Sống với thực tại, chứ không ngủ mê trong tiểu thuyết. Bởi cuộc đời luôn là một chuỗi thay đổi bất ngờ. Chính v́ thế, không dễ dàng đoán được suy nghĩ, tâm trạng, hay hành động của người chung quanh, có khi là người thân quen của ḿnh. Ở kết cục bất ngờ, truyện ngắn như đẩy một cánh cửa, mở ra một chiều hướng khác, tạo nên những bầu không khí mới, khắc một dấu ấn đáng nhớ trong ḷng độc giả.
Ở truyện ngắn Ai Thương, dấu chấm hết hạ xuống đă kéo theo sự ngạc nhiên mang không khí vui vui, th́ ngược lại ở truyện Biển, kết cuộc đầy cảm động. Điều bất ngờ là người đàn ông trút hơi thở trong tay một người đàn bà xa lạ, mà trong cơn đồng thiếp ông cứ tưởng là vợ ḿnh. Ở truyện Trăn Trối, cái so le của cuộc đời, tạo nên sự trộn lẫn vừa cay đắng bờ môi, vừa cười ra nước mắt.
Miêng sắp xếp bất ngờ trong một hoàn cảnh không thể ngờ được một cách hoàn hảo. Ôi, cay đắng của cuộc đời.
Một truyện thật ngắn, chứa hết những tấm ḷng, mang đủ những ước mơ, sống lại những hạnh phúc. Nhiều ư tưởng được cài đặt khéo léo. Nếu không là một dày dạn từng trải, một tinh tế và cảm thông, một góp nhặt và đăi lọc, chắc chắn không bao giờ dựng được.
Dù là bi kịch nhỏ trong đơn vị gia đ́nh hay bi kịch lớn bên ngoài xă hội, Miêng đều đi đến gần như tận cùng những đổ vỡ, đau thương. Đằng sau những bi kịch đớn đau, cuối đường những bất hạnh nghiệt ngă, bà muốn gơ cánh cửa b́nh an và mở ra những niềm hạnh phúc. Bởi bất hạnh càng lớn, niềm hạnh phúc mới được nhận chân càng rơ. Khổ đau có trùng trùng, niềm an lạc mới thực sự được nghiệm ra trong đời sống thường nhật. Và những người đang tận hưởng những an lạc, những hạnh phúc này, chính là chúng ta: những độc giả của bà.
ĐOÀN NHĂ VĂN
12/1999.
Ư KIẾN VỀ MIÊNG
Cuốn truyện khá hay. Tac giả khá lăo luyện trong kỹ thuật dựng truyện, sắp xếp t́nh tiết, xây dựng nhân vật, và vẽ ra một bối cảnh rộng lớn của kiếp nhân sinh. Hai mươi một truyện ngắn trong tuyển tập này như một bản hùng ca vừa bi tráng vừa ai oán, vừa thiết tha, mà khi gấp cuốn sách lại, âm hưởng của nó vẫn vang vọng trong ḷng người đọc.
Miêng viết cẩn thận. Mỗi câu chuyện đều được bắt đầu và kết thúc trong chừng mực, vừa đủ. Tác giả không giải thích lê thê cũng như không bí hiểm trong cách dùng chữ đặt câu. Và điểm mà tôi thích nhất trong toàn bộ tuyển tập của Miêng là cái nh́n vừa trang trọng và vừa giễu cợt của tác giả trước một vấn đề, một sự kiện, hoặc bất cứ một nhân vật nào. Và h́nh như tác giả cũng không ngần ngại khi đưa ra những chủ đề có tính taboo dàối với người Việt chúng ta như đồng t́nh luyến ái và loạn luân. Mà thật ra, đấy là những vấn đề đă tồn tại và sẽ c̣n tồn tại măi trong kiếp con người.
Ngoại trừ một số ít truyện có chút vui nhộn, hầu hết không khí trong tuyển tập này bao trùm một màu đen tang tóc, buồn thảm. Cái chết và nỗi điên loạn như luôn luôn ám ảnh những nhân vật của Miêng. Và cho dù nhân vật đă chết, số phận vẫn chưa buông tha những người c̣n sống sót. Bà mẹ trong « Hy Sinh », nhân vật chính trong « Lạc », và chị Thảo trong « Hiếu Thảo » là ba nhân vật phải gánh chịu ảnh hưởng trực tiếp của những nhân vật đă chết. Mỗi người một vẻ. Nhưng rút cuộc, chính cái chết này mới bắt đầu nói lên ư nghĩa (hoặc vô nghĩa) của cuộc sống những người c̣n lại.
Đọc Miêng, tôi c̣n có cảm tưởng tác giả như muốn chứng minh một điều ǵ không thể chứng minh được. Người con trai trong « Hiếu Thảo» muốn giêt Mẹ để chứng minh rằng chị Thảo sẽ bớt khổ hơn nếu Mẹ chết. Nhưng kết quả hoàn toàn trái ngược. Mẹ chết đă để lại trong chị Thảo một nỗi trống vắng thênh thang. Và cũng v́ mất Mẹ, chị Thảo không c̣n t́m thấy ư nghĩa của cuộc sống nữa . Cuộc đời của chị xưa nay gắn bó với Mẹ. Chị với Mẹ tuy hai mà một. Số phận người này níu kéo số phận người kia. Trong « Hiếu Thảo», h́nh ảnh hai ông bà cụ và một cô gái già có nét ǵ đó vừa cô đơn vừa sầu thảm. Có lẽ cuộc đời của chị Thảo sẽ khác hơn, có ư nghĩa hơn nếu hai cụ không đ̣i hỏi ở chị nhiều quá. Bi kịch của chị Thảo, của O Hậu, của cặp t́nh nhân có lẽ rất phổ biến trong các gia đ́nh Việt Nam.
Nói chung, cái độc đáo của Miêng là sự tinh tế, thông minh, và sâu sắc khi viết về mọi vấn đề trong thời đại của chúng ta.
HOÀNG ĐỖ
Spokane, Washington,
10-1999
Cái đặc sắc đầu tiên của Miêng là những truyện thật ngắn. Như Biển chẳng hạn, không đầy ba trang, mà nhốt cả cái mênh mông dữ dằn của biển cả, cái thảm cảnh vô bờ của một chiếc ghe vượt biên bị chìm, cái ám ảnh cho đến phút lìa đời của người còn sống sót... Đọc xong thấy như một ngọn roi vừa vút qua tâm hồn.
Nhưng Miêng cũng gồm những chuyện bình thường, tác giả bộc lộ một cái duyên khác, dí dỏm, nghịch ngầm, trong ý tưởng, trong ngôn từ. Chính ngôn từ tạo nên sắc thái rất riêng biệt của Miêng, như chất chua quyến rũ trong một thứ trái cây ngọt.
Người ta c̣n nhận thấy qua nhiều truyện, tác giả có tham vọng đi thám hiểm vào cái vùng bí hiểm là tâm lư, là đời sống nội tâm, từ những phản ứng cụ thể của con người xă hội đến những nhân vật sống với ảo giác của riêng ḿnh . Tác giả ŕnh ṃ, chộp bắt được những mảnh sự thật lâu lâu mới trồi lên từ đáy vô thức hiện trên màn ảnh của ư thức. Và bối cảnh chung cho hầu như tất cả mọi truyện, dù là xảy ra ở Việt Nam hay ở nước ngoài: sự đau khổ của Việt Nam. Người ta có thể nh́n thấy dấu ấn ấy trên khắp tác phẩm của Miêng, như một cái bóng đi theo tác giả hoài hoài, dù cho khung cảnh câu chuyện được dựng ở bất cứ phương trời nào.
PHẠM XUÂN ĐÀI
1999
VỀ LỐI VIẾT CỦA MIÊNG
Giống như những người viết cùng thế hệ ḿnh, Miêng có lối viết chừng mực, trầm tĩnh, đơn giản. Chị không vặn vẹo chữ nghĩa bắt chúng làm tṛ phù thủy . Chị cũng không trấn áp bạn đọc bằng những thủ pháp gây sững sờ. Chị viết truyện như một đạo diễn tài năng và tự tin, nắm vững bí quyết của nghề đến nỗi truyện cứ diễn tiến trôi chảy tự nhiên, cho đến một lúc bất ngờ nhất, từ trong tự nhiên, bi kịch xuất đầu lộ diện, và đời sống tưởng là b́nh thường mới trở lại chân tướng uyên nguyên đầy bất thường của nó.
Trong những truyện ngắn dài, Miêng có tài sắp xếp các chi tiết để câu chuyện có được hai ưu điểm rất ít người viết văn đạt được cùng lúc: sự lôi cuốn hấp dẫn nhờ t́nh tiết và sự tinh tế trong tâm lư và tư tưởng.
Thử đọc một truyện tiêu biểu thuộc loại này: truyện Nhân chứng.
T́nh tiết câu chuyện vô cùng rắc rối, phức tạp. Một phụ nữ thuộc tầng lớp trí thức ở Pháp ngoại t́nh với chồng người bạn thân của ḿnh. Người đàn ông ngoại t́nh kia lại lăng nhăng với một phụ nữ trẻ hơn, tệ hơn nữa, lập mưu giết vợ để thong dong chung sống với người phụ nữ trẻ đó. Vụ án mạng chắc chắn đă làm rúng động dư luận, nhất là khi người đàn bà ngoại t́nh ra trước toà thú nhận ḿnh ngoại t́nh để cho hung thủ được trắng án, dù biết trước thú nhận như thế chồng con sẽ xa lánh. Gia đ́nh tan nát, nhân vật chính t́m gặp t́nh nhân, bắt gặp anh ta đang ân ái với người khác. Tuyệt vọng, nhân vật chính tự trầm ở sông Seine.
Cái kết của truyện cũng giống như cái kết bi thảm trong tiểu thuyết Anna Karénine của Léon Tolstoï.... Trong mỗi chi tiết, mỗi câu, đều hàm chứa một bi kịch lớn; nhưng điều đó không hề khiến cho truyện nặng nề. Không khí truyện của Miêng rất gần với không khí truyện dài của Faulkner, và truyện ngắn của Tennessee Williams (ít người biết tới truyện ngắn của kịch tác gia này, chỉ biết những vỡ kịch của ông). Nhưng h́nh thức truyện ngắn của Miêng lại giản dị và nhiều chất thơ, giống như những huyền truyện của nhà văn Ư Dino Buzzati.
Nhưng theo tôi, tài năng của Miêng thể hiện rơ nhất ở những truyện thật ngắn. Tác giả có biệt tài nén những ngọn sóng ngầm, những điên loạn bi đát vào trong một lớp vỏ «tưởng như êm ả b́nh thường». Trong những truyện này, chất bi đát được gói kín khéo léo, để chờ đến vài câu chót, khói thuốc nổ ấy bùng lên trước mắt độc giả. Đọc những truyện thật ngắn này của Miêng, tôi có cảm tưởng đang nghe một điệu nhạc blue của một nhạc công da đen: anh thổi saxophone diễn tả nỗi cơ cực của những người nô lệ cùng màu da với anh, và đến chỗ thống thiết nhất, anh lấy tay bịt miệng kèn lại. Âm thanh uất nghẹn càng khiến bi kịch nô lệ thống thiết hơn. Truyện thật ngắn Biển là thành công trọn vẹn của Miêng trong thể loại này.
Nguyễn Nam Trân đă rất tinh nhạy khi nhận ra được không khí đầy «âm thanh và cuồng nộ» trong văn của Miêng. Nguyễn Nam Trân viết: «Yêu, ghét, đam mê, phản bội, thoái hoá, biến chất… hay lẩn trốn vào trong cơn điên dại như lẩn trốn vào cơi tĩnh lặng của con mắt một trận băo. Điên dại, hôn mê, khắc khoải là bầu không khí bao trùm lên một nỗi đau thời thế».
Không khí ấy thật hiếm hoi trong văn nghiệp các nhà văn nữ Việt Nam xưa nay.
NGUYỄN MỘNG GIÁC
1999