KUNDERA, Milan (1929-....)
___________________________________
Viết truyện và kịch. Gốc Tiệp Khắc, Milan Kundera sinh tại Brno. Tốt nghiệp các ngành điện ảnh, âm nhạc, kịch nghệ ; dạy học tại Trường cao đẳng Phim ảnh ở Praha. Gia nhập Đảng Cộng Sản Tiệp sau chiến tranh, bị trục xuất năm 1948. Sau biến cố 1968, tác phẩm của ông bị cấm ở Tiệp Khắc. Ông định cư tại Pháp từ năm 1975, và dạy học tại « Université de Rennes » (1975-1980), rồi « Ecole des hautes études en sciences sociales » ở Paris (1980 ->). Về văn học, tác phẩm của ông đă nhận được nhiều giải thưởng, cả quốc gia lẫn quốc tế, và được dịch ra nhiều thứ tiếng. Kịch : « The Owners of the Keys », « Jacques et son maitre ». Truyện ngắn : « Laughable loves »... Truyện dài : « The Joke », « Life is elsewhere » (Medicis, Pháp, 1973), « La Valse aux adieux » (Premio Letterario Mondello, Ư, 1978), « Le Livre du rire et de l'oubli » (Common Wealth Award, Hoa Kỳ, 1981).
___________________________
EDOUARD VÀ THƯỢNG ĐẾ
Milan Kundera, Bohême, giữa 1959 và 1968.
1
Chúng ta hăy bắt đầu câu chuyện của Edouard trong căn nhà nhỏ của người anh cả, ở làng. Người anh nằm dài trên đi văng nói với Edouard :
- Mày có thể đi gặp mụ đó chẳng có ǵ sợ cả. Chắc chắn mẻ là một con đàn bà khốn nạn, nhưng tao tin là ngay cả với hạng người đó, họ cũng có ư thức. Chính v́ hồi xưa con mẻ chơi đểu tao một cú mà bây giờ chắc mẻ sẽ vui ḷng giúp mày để chuộc lại lỗi lầm.
Anh của Edouard vẫn không thay đổi : một người tốt và lười. Ngày Staline chết (lâu lắm rồi, thời Edouard chỉ là một đứa bé), có lẽ anh cũng đă đi tới đi lui, rồi nằm ườn gà gật trên đi văng như vậy trong căn pḥng sinh viên sát mái. Ngày hôm sau, anh tới trường không hay biết ǵ, và chợt thấy Cechackowa, cô bạn cùng lớp, đứng giữa đại sảnh trong dáng bất động tráng lệ tựa bức tượng đau khổ, anh đi quanh cô ta ba ṿng rồi phá lên cười. Bị xúc phạm, cô ta cho đấy là một sự khiêu khích chính trị và anh của Edouard phải bỏ học, về làng làm việc. Bây giờ ở đây anh có căn nhà, con chó, vợ, hai con và ngay cả nhà nghỉ mát cuối tuần.
Và lúc này anh đang duỗi dài trên đi văng trong căn nhà làng, giải thích cho Edouard :
- Người ta mệnh danh con mẻ là cánh tay trả thù của giai cấp công nhân. Nhưng đừng lấy đó làm ngại. Bây giờ con mẻ là người chín chắn, và luôn luôn yếu đuối với bọn trẻ. Chính v́ vậy mà mẻ sẽ giúp mày.
Dạo đó Edouard c̣n rất trẻ. Cậu vừa xong đại học (ngay nơi người anh bị trục xuất) và đang t́m việc. Theo lời khuyên của anh, sáng hôm sau cậu đến gơ cửa văn pḥng bà giám đốc. Cậu gặp một bà cao lớn xương xẩu, tóc đen nhờn, mắt đen, với hàng lông tơ cũng đen dưới mũi. Vẻ xấu xí này giúp cậu tránh được cái khớp thường có khi đối diện với sắc đẹp phụ nữ, đến nỗi cậu nói chuyện với bà dễ dàng không bối rối, với tất cả dịu dàng lịch lăm. Giọng điệu này rơ ràng làm bà giám đốc hài ḷng, và bà xác nhận nhiều lần với vẻ kích động trông thấy :
- Ở đây chúng tôi cần những người trẻ.
Và bà hứa sẽ yểm trợ đơn dự tuyển của cậu.
2
Edouard thành giáo viên trong một tỉnh nhỏ ở Bohême như vậy. Anh không khổ cũng chẳng sướng. Anh thường cố phân biệt cái nghiêm trọng và cái không nghiêm trọng, và xếp nghề dạy của ḿnh vào loại không nghiêm trọng. Không phải v́ nghề dạy tự nó thiếu tầm quan trọng (vả lại anh gắn bó với nó chỉ v́ không kiếm sống bằng cách nào khác được), mà v́ anh cho nó là tầm phào so với con người thực của ḿnh. Anh không chọn nó. Nhu cầu xă hội, lời khen thành phần cán bộ, giấy chứng nhận trường trung học, rồi kết quả các cuộc thi tuyển đă áp đặt nó lên anh. Sự liên hợp những sức mạnh này đă thẩy anh từ cửa trung học vào cửa đại học (như cần trục thẩy cái bao lên xe cam nhông). Anh miễn cưỡng ghi danh (sự thất bại của ông anh là điềm xấu), nhưng cuối cùng anh cam chịu. Dù vậy, anh hiểu rằng nghề nghiệp là một trong những cái ngẫu nhiên của đời ḿnh - nó dính vào da anh như bộ râu mép giả buồn cười.
Nhưng nếu việc bắt buộc là điều không nghiêm trọng (buồn cười), th́ cái nghiêm trọng có khi lại là chuyện t́nh cờ : ở chỗ trọ mới, Edouard gặp một cô gái anh cho là đẹp và bắt đầu dành hết thời giờ cho cô với sự nghiêm chỉnh gần như chân thật. Cô tên Alice và, như anh phải tự xác nhận ngay từ buổi hẹn ḥ đầu tiên với nỗi buồn vô hạn : cô là người rất dè dặt và đức hạnh.
Trong những lúc đi dạo chiều tối, nhiều lần anh thử ôm vai cô rồi vuốt nhẹ b́a ngực phải từ phía sau, mỗi lần cô đều chộp tay anh đẩy ra. Một tối anh thử lại tṛ này lần nữa, và khi vừa (một lần nữa) đẩy tay anh ra, cô bất chợt dừng lại, hỏi :
- Anh có tin vào Thượng đế không ?
Đôi tai tế nhị của Edouard thoáng thấy sự nằn ń kín đáo trong câu hỏi, và anh quên khuấy bộ ngực.
- Anh có tin vào Thượng đế không ?
Alice hỏi lại và Edouard không dám trả lời.
Chúng ta đừng trách anh không cam đảm trả lời thẳng thắn. Anh cảm thấy quá lạc lơng trong thành phố mới này và quá thích Alice, nên không thể liều lĩnh làm mất cảm t́nh của cô chỉ v́ một câu trả lời cộc lốc đơn giản.
- C̣n em ? Anh hỏi để câu giờ.
- Tin chứ.
Alice đáp và lại nài anh trả lời.
Cho tới bây giờ, chưa lúc nào ư nghĩ tin vào Thượng đế nẩy ra trong đầu Edouard. Nhưng anh hiểu là không nên thú nhận điều đó, mà trái lại, phải chụp lấy cơ hội này và biến đức tin thành con ngựa gỗ thật đẹp, rồi ẩn ḿnh vào bụng nó như trong điển tích, để sau đó kín đáo trượt nhẹ vô tim cô gái. Có điều anh không thể nói với Alice một cách giản dị, ừ, anh tin vào Thượng đế ; anh không phải là người trâng tráo và rất xấu hổ nếu phải nói dối ; anh ghê tởm tính đơn giản thô bỉ của sự nói dối. Nếu nói dối là cần thiết, ít nhất anh cũng muốn giữ lại cái ǵ giống sự thực nhất. Nên anh trả lời bằng giọng hết sức tư lự :
- Anh cũng không biết phải trả lời em sao về câu hỏi này, Alice à. Dĩ nhiên anh tin vào Thượng đế, nhưng... Anh ngập ngừng và Alice nhướng mắt ngạc nhiên nh́n - Nhưng anh muốn hoàn toàn thẳng thắn với em. Anh có thể hoàn toàn thẳng thắn với em không ?
- Phải vậy chứ. Nếu không chúng ta chẳng có ǵ chung với nhau cả.
- Thật sao ?
- Thật.
- Thỉnh thoảng anh có vài nghi hoặc. Edouard nói gịong nghẹn ngào. Có khi anh tự hỏi không biết Thượng đế có thực sự hiện hữu không ?
- Làm sao anh có thể nghi ngờ điều đó ?
Alice nói gần như la lên.
Edouard nín thinh và sau một lúc suy nghĩ, viện dẫn luận cứ muôn đời :
- Khi anh nh́n thấy bao nhiêu đau khổ chung quanh, anh thường tự hỏi có thể nào Thượng đế hiện hữu mà lại cho phép như vậy.
Anh nói với giọng buồn tới nỗi Alice phải cầm tay anh :
- Vâng, đúng thế, đời nhiều đau khổ quá. Em biết lắm chứ. Nhưng chính v́ vậy mà càng phải tin vào Thượng đế. Không có Người, tất cả những đau khổ này sẽ là vô ích. Sẽ chẳng có ǵ có nghĩa cả. Và như vậy th́ em cũng không sống nổi nữa.
- Chắc em có lư.
Edouard nói với vẻ trầm ngâm và tháp tùng cô đi nhà thờ chúa nhật sau đó. Anh nhúng tay vào bồn nước phép, làm dấu thánh giá. Tiếp theo là phần làm lễ và thiên hạ hát. Anh cùng hát với họ bài thánh ca mà anh chỉ mơ hồ nhớ giai điệu chớ không nhớ lời. Cho nên anh quyết định thay lời bằng những nguyên âm khác nhau, và hát mỗi nốt chậm hơn một chút xíu, v́ thực anh cũng chẳng biết rơ giai điệu lắm. Vậy mà khi nhận thấy ḿnh hát đúng, anh cao hứng để giọng vang lên, bởi lần đầu tiên trong đời, anh khám phá ḿnh có giọng trầm rất ấm. Rồi thiên hạ đọc kinh « Lạy Cha » có mấy bà cụ quỳ xuống. Không cưỡng được cám dỗ, anh cũng quỳ lên mấy tấm đá lát. Anh làm dấu thánh với cử chỉ thái quá, và khi làm điều này, anh nghiệm thấy cảm giác tuyệt vời với ư nghĩ ḿnh có thể làm điều chưa bao giờ làm trong đời, điều anh không thể làm ở trường, không thể làm ngoài đường phố, không làm được bất cứ ở đâu. Anh cảm thấy tự do kỳ diệu.
Khi mọi việc xong xuôi, Alice nh́n anh với ánh mắt nồng nhiệt hỏi :
- Anh c̣n có thể nói là anh nghi ngờ sự hiện hữu của Thượng đế không ?
- Không.
Edouard đáp, và Alice bảo :
- Em muốn dạy anh yêu kính Người như em yêu kính Người vậy.
Họ dừng lại trên sân thánh đường và tâm hồn anh đầy tiếng cười. Khổ cho anh, đúng lúc ấy bà giám đốc đi ngang qua gần đấy trông thấy hai người.
3
Thật là phiền. Thực ra tôi phải nhắc lại (cho ai không nhớ lịch sử) là trong thời gian đó, lui tới nhà thờ không bị cấm nhưng cũng đâu phải không nguy hiểm.
Điều này chẳng có ǵ khó hiểu cả. Những người đă đấu tranh cho cái họ gọi là cách mạng th́ giữ về nó một niềm kiêu hănh lớn : niềm kiêu hănh đă đứng bên phía chính nghĩa của chiến tuyến. Mười hay mười hai năm sau (câu chuyện của chúng ta xảy ra vào thời điểm ấy), chiến tuyến bắt đầu biến mất cùng với phe chính nghĩa và phe tà ngụy của nó. Nên chẳng có ǵ đáng ngạc nhiên khi người đă theo cách mạng cảm thấy ấm ức sốt ruột t́m kiếm chiến tuyến thay thế. Nhờ tôn giáo, họ lại có thể một lần nữa đứng về phía chính nghĩa (trong vai tṛ kẻ vô thần chống lại người có đức tin), và giữ nguyên vẹn sự cường điệu quen thuộc quư báu về tính ưu việt của ḿnh.
Nhưng thật t́nh mà nói, cái chiến tuyến thay thế này cũng là món hời cho người khác, trong diện đó có Alice - tiết lộ điều này bây giờ có lẽ cũng không quá sớm ! Cũng như bà giám đốc muốn đứng về phía chính nghĩa, Alice muốn ở vào phía đối lập. Cửa hàng của ba cô đă bị quốc hữu hoá trong những ngày gọi là cách mạng, và Alice ghét những kẻ đă chơi ba cô vố đó. Nhưng làm sao cô có thể bày tỏ ḷng thù hận của ḿnh ? Phải vác dao đi trả thù cho cha à ? Đấy không phải là phong cách Bohême. Alice có phương thức hay hơn để diễn tả sự chống đối của ḿnh : cô đầu tư ḷng tin vào Thượng đế.
Thượng đế tốt lành đă đến cứu rỗi cả hai phía, và nhờ Người mà Edouard bị kẹt giữa hai lằn đạn.
Sáng thứ hai, khi bà giám đốc tới t́m Edouard trong pḥng giáo sư, anh cảm thấy hết sức bất an. V́ chưng anh đă không gợi được bầu không khí thân mật như trong buổi gặp lần đầu, bởi từ ngày đó (do dại dột hay lơ đễnh), anh không hề nối lại cuộc tṛ chuyện lịch sự. Nên bà giám đốc hỏi với nụ cười lạnh nhạt lộ liễu :
- Ḿnh thấy nhau hôm qua phải không ?
- Vâng, ḿnh thấy nhau.
Edouard trả lời. Bà giám đốc nói tiếp :
- Tôi không hiểu được tại sao một thanh niên lại có thể đi nhà thờ.
Edouard so vai vẻ bối rối ngượng nghịu, và bà giám đốc gật gù :
- Một thanh niên.
- Tôi vào thăm mặt trong ba-rốc của thánh đường.
Edouard nói với vẻ xin lỗi. Bà giám đốc mỉa mai :
- A, th́ ra vậy. Tôi không hề biết là anh thích kiến trúc.
Đàm đạo kiểu này Edouard không thích chút nào. Anh nhớ lại là anh ḿnh đă đi ṿng quanh cô bạn đồng liêu ba lần, rồi phá ra cười nắc nẻ. Vận xui gia đ́nh có vẻ muốn lặp lại làm anh sợ. Thứ bảy, anh điện thoại cho Alice xin lỗi nói là anh sẽ không đi nhà thờ v́ bị lạnh.
Tuần sau khi gặp nhau, Alice nói giọng trách móc : « Anh yếu như sứa » và Edouard có cảm tưởng là lời cô gái không chút t́nh cảm. Nên anh bắt đầu nói với cô (một cách mơ hồ và úp mở thôi, bởi v́ anh xấu hổ phải thú nhận nỗi lo sợ và nguyên do thực của nó) về những khó khăn họ gây cho anh ở trường và về bà giám đốc khủng khiếp cứ công kích anh không có lư do. Anh muốn gợi ḷng trắc ẩn của cô, nhưng cô bảo : « Em th́..., bà sếp em rất tốt », và bắt đầu vừa cười, vừa kể những chuyện lặt vặt ở sở. Edouard nghe cô líu lo vui vẻ, c̣n anh th́ càng lúc càng u ám.
4
Thưa quư vị, đấy là những tuần đau khổ. Edouard ham muốn Alice cực độ. Thân thể cô kích thích anh và thân thể này tuyệt đối nằm ngoài tầm tay anh. Khung cảnh hẹn ḥ của họ cũng làm khổ thân anh nữa : ṿng vo cả một hoặc hai tiếng đồng hồ trong những con đường tối, hay đi xi-nê. Tính đơn điệu và khả năng khiêu dâm ít ỏi của hai loại này (không có ǵ khác !) khiến Edouard nghĩ kết quả sẽ khả quan hơn nếu anh gặp Alice trong khung cảnh khác. Với vẻ mặt thật vô tội, anh bèn đề nghị Alice đi chơi cuối tuần ở nhà quê, nơi anh ḿnh có nhà nghỉ mát bên bờ sông, trong thung lũng đầy cây cối. Anh say sưa miêu tả cho cô sự quyến rũ trong lành của thiên nhiên, nhưng Alice (luôn luôn ngây thơ và tin tưởng trong các địa hạt khác) hiểu anh muốn hướng tới đâu nên từ chối mănh liệt. Bởi v́ đâu phải chỉ một ḿnh Alice kháng cự lại anh - mà chính là ông Chúa (muôn đời thận trọng và cảnh giác) của Alice chứ không ai khác.
Tất cả tinh thể của ông Chúa này chỉ nằm trong một ư nghĩ (ổng chẳng có ham muốn hay ư kiến ǵ khác ráo), là sự ngăn cấm quan hệ xác thịt ngoài hôn nhân. Như vậy, đây là một ông Chúa khá buồn cười, nhưng ta cũng không nên v́ thế mà chế giễu Alice. Trong mười điều răn Moise đă truyền đạt cho nhân loại, th́ có tới chín điều không thể bị linh hồn cô để vướng víu hiểm nghèo nào, bởi v́ Alice chẳng hề muốn giết ai, cũng không muốn làm ô danh bố mẹ, không thèm thuồng chồng người ; chỉ có một điều nghe không hiển nhiên mấy, và chính v́ thế mới là thách thức thực sự đối với cô : đấy là điều răn thứ bảy, cái điều răn trứ danh mi không được thông dâm. Để hoàn tất, phơi bày, và minh chứng niềm tin đạo của ḿnh, chính là trên điều răn đó, và chỉ trên điều răn đó thôi, mà Alice phải hoàn toàn lưu ư. V́ vậy mà từ một Thượng đế mơ hồ, bàng bạc và trừu tượng, cô đă hoàn thành một ông Chúa hoàn toàn xác định, khả tri và cụ thể : ông Chúa-Chống-Thông-dâm.
Nhưng xin hỏi quư vị, sự thông dâm thực sự bắt đầu từ chỗ nào ? Mỗi người đàn bà thiết lập giới hạn này theo các tiêu chuẩn hoàn toàn huyền bí. Alice sẵn ḷng để Edouard hôn, và sau vô số thử thách của anh, cô bằng ḷng để vuốt ve vú ḿnh, nhưng ở giữa thân thể th́ cô vạch một đường ranh cứng nhắc, không thể vượt qua được, phía bên dưới là lănh thổ của ngăn cấm thánh thiện, sự không nhân nhượng của Moise, và sự giận dữ của Chúa.
Edouard bắt đầu đọc thánh kinh nghiên cứu những bài viết về thần học ; anh quyết định đối đầu với Alice bằng vũ khí của chính cô. Anh nói :
- Bé Alice của anh ơi, đối với người yêu kính Chúa th́ không có ǵ phải cấm đoán cả. V́ khi ta ao ước điều ǵ, là ta ước muốn bởi Ơn Trên. Chúa chỉ muốn một điều, là chúng ta phải được dẫn dắt bởi t́nh yêu.
Alice đáp :
- Tất nhiên rồi, song không phải cái thứ t́nh yêu anh nghĩ đâu.
Edouard nói :
- Chỉ có một t́nh yêu thôi..
-
-- Nếu thế th́ tiện cho anh quá há ? Nhưng quả thật là Chúa đă lập ra những điều răn và chúng ta phải tuân theo mà thôi.
-
-- Đúng, Chúa của Cựu Ước, chứ Chúa của Cơ Đốc th́ không.
-
- Alice vặn lại.
- Cái ǵ ? Chỉ có một Thượng Đế duy nhất.
Edouard tiếp :
- Đúng. Có điều người Do Thái của Cựu Ước lại không quan niệm Thượng Đế như chúng ta. Trước khi Chúa giáng thế, con người trước tiên phải tuân theo hệ thống giới luật và răn đe của thần thánh. C̣n linh hồn ḿnh nghĩ ǵ th́ không đáng kể mấy. Nhưng Chúa coi những điều cấm đoán và mệnh lệnh ấy là bề ngoài. Dưới mắt Chúa, điều quan trọng là con người trong thâm sâu của nó như thế nào. Khi con người được thúc đẩy bởi ḷng tin và nhiệt tâm th́ mọi hành động của nó đều tốt lành và làm Chúa hài ḷng. Cho nên Thánh Phao Lồ đă nói : mọi chuyện đều trong sạch đối với người trong trắng.
Alice căi.
- Với điều kiện là phải trong trắng thật cơ.
- Và Thánh Augustin cũng nói : hăy yêu kính Chúa và làm những ǵ mi muốn. Em hiểu không Alice ? Hăy yêu kính Chúa, và hăy làm những ǵ em muốn.
- Nhưng mà em lại không muốn cái điều anh muốn.
Alice trả lời, và Edouard hiểu là lần này cuộc tấn công thần học của anh đă thất bại, nên buông lửng :
- Em không thương anh.
Alice đáp với một sự ngắn gọn đến khiếp :
- Có chứ ! Chính v́ vậy mà em không muốn tụi ḿnh làm điều không nên làm.
Như tôi đă nói, đấy là những tuần lễ đau khổ. Và nỗi dằn vặt càng mănh liệt hơn nữa khi sự ham muốn Alice của Edouard không chỉ đơn thuần là một thân xác ham muốn một thân thể khác ; mà ngược lại, khi thân xác kia càng xua đuổi bao nhiêu th́ anh lại càng buồn, càng nhớ nhung và càng ao ước chiếm đoạt trái tim cô gái bấy nhiêu. Nhưng cả thân thể lẫn con tim của Alice đều không đoái hoài tới nỗi phiền muộn của anh, cả hai đều lạnh lùng như nhau, khép kín như nhau, và tự măn với ḿnh.
Ở Alice, điều làm Edouard khó chịu nhất là sự dè chừng khó lay chuyển của cô. Mặc dầu là một thanh niên có thể nói điềm đạm, anh bắt đầu mơ tưởng tới hành động cực đoan nào đó có khả năng kéo Alice ra khỏi thái độ bất khả lung lạc ấy. Và v́ rất nguy hiểm nếu khiêu khích cô quá trớn bằng sự phạm thượng hay trơ trẽn (thói quen tự nhiên của anh), anh bèn chọn sự thái quá ngược lại (nên khó khăn hơn) ; mặc dù xuất phát từ thái độ Alice, nó sẽ đẩy thái độ của cô đến cực điểm và làm cô phải xấu hổ về sự dè dặt đến lănh đạm của ḿnh. Nói cách khác : Edouard bày tỏ ḷng sùng đạo một cách quá trớn. Anh không bỏ lỡ dịp nào đi nhà thờ (ḷng ham muốn Alice của anh c̣n mănh liệt hơn cả nỗi lo sợ phiền toái), và đến đấy anh cư xử với sự nhún ḿnh kỳ lạ. Hở chút là anh quỳ ngay xuống trong khi Alice đứng đọc kinh hay làm dấu thánh bên cạnh, v́ sợ vớ tuột chỉ.
Một hôm Edouard trách niềm tin của cô tẻ lạnh. Anh lặp lại lời Chúa : « Những kẻ cầu xin ta : Thượng đế, Thượng đế ! không phải ai cũng sẽ vào được nước trời hết đâu ». Anh chê niềm tin của cô là h́nh thức, bề ngoài, mong manh. Anh trách cuộc đời tiện nghi của cô. Anh chê cô quá tự măn. Anh trách là cô chẳng nh́n thấy ǵ khác chung quanh ngoài bản thân cô.
Và trong khi nói (Alice không chờ đợi sự công kích này nên chống chế rất yếu ớt), Edouard trông thấy bức thánh giá dựng giữa đường : chữ thập cũ bằng đồng với tượng Chúa bằng sắt trắng đă rỉ. Mạnh bạo rút tay khỏi tay Alice và dừng lại (để chống trả sự hờ hững của cô gái và đánh dấu bước đầu cuộc tấn công mới của ḿnh), anh làm dấu thánh với vẻ hung hăng rất khoa trương. Nhưng chưa kịp nhận thấy cử chỉ này gây nên hậu quả ǵ ở Alice, v́ đúng vào lúc ấy, anh bắt gặp bà gác dan nhà trường bên kia đường. Bà nh́n anh. Edouard chợt hiểu là ḿnh vừa thua đậm.
5
Nỗi lo sợ của Edouard được xác định ngay hai ngày sau, khi bà gác dan chặn anh trong hành lang cao giọng sang sảng rằng anh phải tŕnh diện tại văn pḥng bà giám đốc trưa mai :
- Chúng tôi cần nói chuyện với anh, đồng chí ạ.
Edouard lo lắng. Chiều tối, anh tới chỗ hẹn với Alice như thường lệ để tản bộ với cô trong phố, nhưng bỏ ḷng sùng đạo mănh liệt ở nhà. Anh mất tinh thần và muốn chia sẻ với Alice những ǵ đang xảy ra cho bản thân, nhưng anh không can đảm, bởi anh biết rằng để bảo toàn công việc chẳng thích thú ǵ (nhưng cần thiết) này, anh sẵn sàng chối bỏ Chúa không chút do dự. Nên anh không nói ǵ về tai hoạ bị gọi lên tŕnh diện, và đương nhiên là không thể chờ đợi lời an ủi nào. Ngày hôm sau, anh bước vào văn pḥng bà giám đốc với cảm tưởng của người hoàn toàn lẻ loi.
Bốn quan toà chờ Edouard trong pḥng : bà giám đốc, bà gác dan, một đồng nghiệp của anh (nhỏ con, mang kiếng) và một ông (tóc xám tro) mà anh chưa từng biết, nghe mọi người gọi là đồng chí thanh tra. Bà giám đốc mời Edouard ngồi rồi nói là họ gọi anh đến để đàm luận hoàn toàn thân t́nh không chính thức, bởi v́ tất cả mọi đồng nghiệp đều rất lo lắng về lối cư xử của anh ngoài phạm vi nhà trường. Khi nói những điều này, bà nh́n ông thanh tra, và ông thanh tra gật đầu đồng t́nh ; rồi bà hướng mắt về giáo viên mang kính vẫn nh́n bà chăm chú trong suốt thời gian ấy ; và khi bắt gặp ánh mắt bà, anh này liền bắt đầu một bài diễn văn lê thê. Anh ta nói rằng chúng ta muốn đào tạo một lớp trẻ lành mạnh không thiên kiến, và rằng chúng ta hoàn toàn chịu trách nhiệm về giới trẻ này, bởi v́ chúng ta (những giáo chức) phải làm gương cho họ ; v́ vậy nên không thể dung thứ sự có mặt của những kẻ theo phái thầy tu giữa chúng ta ; anh ta khai triển dông dài tư tưởng này và chấm dứt với lời tuyên bố rằng thái độ của Edouard là điều tai tiếng cho cả trường.
Mấy phút trước, Edouard tin là ḿnh sẽ chối bỏ ông Chúa mới nhận thức này, và sẽ nói thật rằng việc tới nhà thờ, việc làm dấu thánh nơi công cộng chỉ là tṛ chơi. Nhưng bây giờ, đối diện với t́nh huống, anh cảm thấy không thể thú thực ; dù sao anh cũng không thể nói với bốn người rất nghiêm trang và đầy nhiệt t́nh này là họ đă sôi nổi trước một hiểu lầm, một chuyện tầm phào. Anh hiểu nếu nói điều đó, sẽ vô t́nh chế giễu sự nghiêm chỉnh của họ ; anh hiểu những người này chỉ chờ đợi lời thoái thác xin lỗi, rồi họ sẵn sàng bỏ qua tất cả. Cũng hiểu rằng (bất ngờ thôi, v́ đâu có th́ giờ suy nghĩ), điều quan trọng nhất với anh trong lúc này là làm như đấy là sự thật, hay chính xác hơn, giả sao cho giống với ư nghĩ của những người này về anh ; nếu muốn đính chính ư nghĩ của họ phần nào, th́ cũng phải ít nhiều chấp nhận nó. Anh hỏi :
- Thưa các đồng chí, tôi có thể nói thẳng thắn được không ?
Bà giám đốc trả lời :
- Đương nhiên. Chính v́ vậy mà đồng chí ngồi đây.
- Và các đồng chí sẽ không ghét tôi chứ ?
Bà giám đốc đáp :
- Cứ nói những ǵ đồng chí muốn nói.
- Vậy th́, tôi sẽ thú thực hết. Tôi thực sự tin vào Thượng đế.
Edouard nh́n lên các quan toà và xác nhận là họ có vẻ nhẹ nhỏm trông thấy, chỉ có bà gác dan kêu rầm lên :
- Ngày nay sao đồng chí ? Ở thời buổi chúng ta à ?
- Tôi biết trước là các đồng chí sẽ nổi giận nếu tôi nói sự thật. Nhưng tôi không biết nói dối. Đừng bắt tôi phải nói những điều dối trá.
Edouard tiếp. Bà giám đốc nói với anh (dịu dàng) :
- Không ai bắt đồng chí nói dối. Đồng chí có lư khi nói hết sự thực. Nhưng điều tôi muốn là phải giải thích làm sao lại đi tin vào Thượng đế, một thanh niên như đồng chí !
Ông nhà giáo lên giọng, hoàn toàn kích động :
- Ngày nay, vào thời điểm mà chúng ta phóng vệ tinh lên mặt trăng !
- Không làm sao được. Tôi đâu muốn tin vào Thượng đế. Thực t́nh. Tôi không muốn.
- Thế là thế nào, anh không muốn, bởi v́ anh tin !
Ông tóc xám can thiệp (với giọng đặc biệt khả ái). Edouard thấp giọng lặp lại lời thú nhận :
- Tôi không muốn tin, lại tin.
Ông giáo mang kiếng cười :
- Sao mà mâu thuẫn quá đi mất !
- Thưa đồng chí, có sao tôi nói vậy. Tôi hoàn toàn hiểu là niềm tin vào Thượng đế tách chúng ta khỏi hiện thực. C̣n ǵ là chủ nghĩa xă hội nếu mọi người tin rằng vũ trụ thuộc quyền năng của Thượng đế ? Sẽ không ai làm ǵ nữa cả, và mọi người đều phó thác vào Thượng đế.
Bà giám đốc tán thành.
- Đúng thế.
- Chưa ai chứng minh được sự hiện hữu của Thượng đế cả.
Ông giáo mang kính tuyên bố. Edouard tiếp tục :
- Sự khác biệt giữa lịch sử nhân loại và thời tiền sử là con người bây giờ nắm vận mạng ḿnh trong tay và không cần tới Thượng đế nữa.
Bà giám đốc nói :
- Tin vào Thượng đế dẫn tới tin ở định mệnh.
Edouard tiếp :
- Niềm tin vào Thượng đế là tàn tích thời Trung cổ.
Sau đó bà giám đốc nói vài điều ǵ nữa, rồi ông giáo mang kiếng, rồi Edouard, rồi ông thanh tra, và tất cả những tư duy này bổ túc nhau, hài hoà đến nỗi cuối cùng, ông giáo mang kiếng không chịu nổi, phải ngắt lời Edouard :
- Vậy th́ tại sao đồng chí làm dấu thánh trên đường phố, khi đồng chí hiểu tất cả những điều ấy ?
Edouard ngó ông ta với cái nh́n buồn rười rượi đáp :
- Bởi v́ tôi tin vào Thượng đế.
Ông giáo mang kính sôi nổi lặp lại :
- Nhưng mà mâu thuẫn quá đi mất !
- Vâng, có mâu thuẫn giữa kiến thức và đức tin. Tôi thú nhận là niềm tin vào Thượng đế dẫn tới mê muội. Tôi công nhận rằng tốt hơn hết là Thượng đế không nên hiện hữu. Nhưng tôi làm ǵ được khi mà chỗ này, trong tận cùng thâm tâm - vừa nói Edouard vừa chỉ vào tim ḿnh - tôi cảm thấy Người hiện hữu ? Xin các đồng chí hăy hiểu cho ! Có sao tôi nói vậy, tốt hơn hết là nói sự thực, tôi không muốn làm người đạo đức giả, tôi chỉ muốn tôi như thế nào th́ các đồng chí hiểu tôi như thế.
Rồi Edouard cúi đầu.
Ông giáo mang kiếng thật thiển cận ; ông ta không biết rằng ngay cả nhà cách mạng triệt để nhất cũng chỉ nh́n thấy ở bạo lực tội ác cần thiết, trong khi thiện tâm của cách mạng chính là cải tạo. Ngay bản thân ông ta, kẻ chỉ một sớm một chiều đă giác ngộ cách mạng, ông ta chưa hề gợi được sự kính trọng nào ở bà giám đốc, và không mảy may ngờ rằng trong lúc này đây, Edouard - kẻ vừa tự gửi gấm số phận vào tay những người đang xét xử ḿnh như một đối tượng cải tạo, dù khó khăn song hoàn toàn có thể chỉnh huấn được - lại có giá trị hơn ông ta gấp ngàn lần. Và chính v́ không ngờ điều ấy nên ông ta lại tấn công Edouard mănh liệt, tuyên bố rằng người không có khả năng chối bỏ niềm tin kiểu trung cổ đều là người thời Trung cổ, không có chỗ đứng trong trường học hiện đại.
Bà giám đốc để ông ta hết lời rồi chỉnh :
- Tôi không muốn lấy đầu ai cả. Đồng chí đă chân thành nói hết sự thật với chúng ta. Đó là điều mà chúng ta phải lưu ư.
Rồi bà quay về phía Edouard :
- Các đồng chí dĩ nhiên có lư khi nói một thầy tu không thể dạy dỗ giới trẻ của chúng ta được. Vậy th́ tự đồng chí hăy cho biết đồng chí đề nghị cái ǵ ?
Edouard nói với vẻ đau khổ :
- Tôi không biết, thưa các đồng chí.
Ông thanh tra lên tiếng :
- Tôi nghĩ thế này. Cuộc chiến đấu giữa cái cũ và mới không chỉ diễn ra trong lớp học, mà c̣n nơi mỗi cá nhân. Chúng ta đang chứng kiến chính cuộc đấu tranh này ở đồng chí đây. Đồng chí Edouard biết hết, nhưng cảm tính kéo đồng chí lùi lại. Chúng ta phải giúp đỡ đồng chí để lư lẽ chiến thắng.
Bà giám đốc ghi nhận. Rồi nói :
- Tốt lắm. Tôi sẽ đích thân lo liệu cho đồng chí ấy.
6
Như vậy Edouard đă thành công trong việc tránh được nguy cơ cấp thời ; tương lai nghề giáo của anh nằm riêng trong tay bà giám đốc, điều làm anh rốt cuộc thấy hoàn toàn hài ḷng : nhớ tới nhận xét của ông anh, là bà giám đốc luôn luôn có chỗ nhược với giới trẻ, và với tất cả tin tưởng bấp bênh của tuổi thanh niên (hôm nay thái quá, ngày mai lại bị xói lở bởi hoài nghi), anh quyết định vượt thắng cuộc thử thách bằng cách chiếm đoạt ḷng ưu ái vị nữ chúa của ḿnh, trong tư thế nam nhi.
Sau đó mấy hôm, khi tới văn pḥng bà giám đốc như đă thỏa thuận, anh thử lấy giọng điệu thung dung thư thái và không để lỡ cơ hội nào chêm vào câu chuyện một nhận xét thân mật, một lời khen tế nhị, hay nhấn mạnh với sự mập mờ kín đáo trên cảnh ngộ đặc biệt của ḿnh : t́nh cảnh người đàn ông mà số phận đang nằm trong tay một người đàn bà. Nhưng anh đâu được phép tự ḿnh chọn lựa giọng điệu câu chuyện. Bà giám đốc nói năng hết sức khả ái nhưng với vẻ dè dặt tuyệt đối ; bà hỏi anh đọc ǵ, tự chỉ định một số tựa sách và khuyên nên đọc, bởi rơ ràng là bà muốn thực hiện công tác lâu dài trên phần hồn của anh. Để kết thúc, bà mời anh gặp tại nhà riêng.
Thái độ thận trọng này đă đẩy lui được sự tin tưởng nhởn nhơ của Edouard, và anh bước vào nhà bà giám đốc, đầu cúi xuống, không c̣n mảy may ư định áp đảo bà bằng vẻ duyên dáng nam nhi. Bà mời anh ngồi vào ghế phô tơi và bắt đầu cuộc tṛ chuyện bằng giọng thân mật, hỏi muốn uống ǵ :
- Chắc là cà phê ?
Anh nói không.
- Vậy th́ rượu ?
Anh cảm thấy ngượng nghịu :
- Nếu đồng chí có cô-nhắc.
Và tức th́ anh e là đă nói cái ǵ không đúng chỗ, đúng lúc..
Nhưng bà giám đốc trả lời khả ái :
- Không, tôi không có cô-nhắc, tôi chỉ có một ít rượu vang...
Và bà mang ra một chai đă vơi phân nửa, chỉ c̣n lại vừa đủ hai ly.
Rồi nói Edouard không nên xem bà như pháp quan tôn giáo ; tất nhiên ai cũng có quyền có những tin tưởng mà họ cho là đúng ; song hiển nhiên người ta có thể tự hỏi (bà vội nói thêm) người như vậy có chỗ đứng hay không trong ngành giáo dục ; v́ vậy nên họ thấy bắt buộc phải mời gọi Edouard (dù là miễn cưỡng) để thảo luận, và rất hài ḷng (ít ra là bà và ông thanh tra) v́ anh đă nói với họ một cách chân thành không t́m cách chối biến. Sau đó bà đă nói rất lâu với ông thanh tra về Edouard, và họ quyết định sẽ gọi Edouard trong sáu tháng nữa cho cuộc trao đổi khác ; từ đây tới đó, bà giám đốc phải giúp anh tiến hoá bằng ảnh hưởng của ḿnh. Và nhấn mạnh thêm lần nữa rằng sự hỗ trợ bà muốn đem đến cho anh chỉ có thể là sự giúp đỡ thân t́nh, rằng bà không phải pháp quan tôn giáo cũng không phải công an. Sau đó bà nói về ông giáo đă công kích Edouard nặng nề, và thêm :
- Ông ta cũng vậy, có nhiều chuyện bực dọc, v́ thế ông ta rất hả dạ gây phiền lụy cho người khác. Và cả bà gác dan cũng đi rao khắp nơi là đồng chí ngạo mạn, ngoan cố, bo bo bám giữ quan điểm của ḿnh. Bà ta cho là đồng chí đáng bị đuổi ra khỏi trường, và không có cách nào làm bà ta đổi ư đâu. Đương nhiên tôi không đồng ư, nhưng mặt khác, cũng nên thông cảm với bà ta. Tôi cũng vậy, tôi không thích giao phó con tôi cho một ông thầy công khai làm dấu thánh giá ngoài đường phố.
Bà giám đốc tŕnh bày với Edouard bằng tràng dài nhiều câu liên tục như vậy, khi th́ quyến rũ với hứa hẹn khoan hồng, lúc lại doạ dẫm với khả năng khắc nghiệt của bà, và tiếp theo, để chứng tỏ cuộc gặp gỡ giữa họ quả là câu chuyện thân t́nh, bà chuyển sang đề tài khác : nói về sách vở, dẫn Edouard tới tủ sách, nghị luận dông dài về quyển « L'Âme enchantée » của Romain Rolland, bực ḿnh v́ anh chưa đọc. Rồi hỏi ở trường anh có hài ḷng không, và sau câu trả lời đúng quy ước, bà bắt đầu nói với vẻ liến thoắng : nói bà biết ơn số mệnh về nghề nghiệp ḿnh, rằng rất thích công việc ở trường, bởi v́ ở đây bà tiếp cận tương lai bằng những liên hệ cụ thể và thường xuyên bằng cách dạy dỗ trẻ nhỏ ; và rằng chung cuộc chỉ có tương lai mới biện minh được những đau khổ hiện hữu đầy rẫy chung quanh chúng ta...
Anh nói chêm :
- Vâng, phải công nhận điều đó.
- .... Nếu không nghĩ là ḿnh phải sống cho cái ǵ đó lớn hơn đời ḿnh, th́ chắc chắn tôi không sống nổi.
Nói những lời này, bỗng dưng bà có vẻ thành thực hẳn, và Edouard không rơ lắm là qua đó bà muốn thổ lộ hay bắt đầu cuộc luận chiến tư tưởng hệ về ư nghĩa cuộc đời ; anh ưng nh́n thấy ở đấy một lời bóng gió cá nhân, và hỏi với giọng nghẹn ngào kín đáo :
- C̣n cuộc đời riêng của đồng chí th́ sao ?
Bà giám đốc lặp lại :
- Đời tôi ?
- Vâng, đời đồng chí. Nó không làm đồng chí hài ḷng à ?
Nụ cười chua chát nở trên môi bà giám đốc, và Edouard hầu như thương hại. Trông bà xấu xí đến cảm động ; mái tóc đen đóng khung khuôn mặt thuôn dài xương xẩu với hàng lông đen dưới mũi h́nh thù râu mép. Bỗng nhiên anh nhận thấy tất cả chuỗi buồn phiền trong đời bà ; anh bắt gặp nét nhục cảm mănh liệt, cũng đồng thời trông thấy sự xấu xí đă khiến nhục cảm ấy không thể được thỏa măn ; anh tưởng tượng con người này đă từng cuồng si hoá thân thành bức tượng sống đau khổ ngày Stalin chết, đă từng say mê tham dự không biết bao nhiêu buổi hội họp, say mê chống đối cái ông Jésus khốn khổ như thế nào, và anh chợt hiểu tất cả những thứ ấy chỉ là nơi trút tháo buồn tẻ cho nỗi ham muốn không thể trôi theo ḍng chảy nào như ư. Edouard c̣n trẻ và khả năng xót thương chưa ṃn mỏi. Anh nh́n bà giám đốc với ḷng thông cảm. Như thể xấu hổ v́ sự im lặng bất ngờ này, bà nói giọng vui vẻ gắng gượng :
- Dầu sao, vấn đề không phải ở đó, Edouard à. Người ta không chỉ sống cho ḿnh mà thôi. Người ta luôn luôn sống cho cái ǵ đó.
Bà nh́n sâu hơn vào mắt anh :
- Nhưng vấn đề là phải biết cho cái ǵ. Cho hiện thực hay giả tưởng. Thượng đế là một ư tưởng đẹp. Nhưng tương lai con người, Edouard, mới là hiện thực. Và chính cho cái hiện thực này mà tôi sống, mà tôi đă hy sinh tất cả.
Những câu này cũng vậy, bà tuyên bố với sự vững tin đến độ Edouard không dứt nổi ḷng cảm thông đă bất ngờ dấy lên trong anh vài phút trước ; anh thấy thật ngu xuẩn phải dối trá trâng tráo như vậy với người khác, và ngỡ rằng cái chiều thân t́nh hơn của cuộc đàm luận rốt cuộc đă cho anh cơ hội từ bỏ điều gian trá bất xứng (và lại khó nữa chứ) của ḿnh. Anh vội vàng trấn an :
- Nhưng tôi hoàn toàn đồng ư với đồng chí.. Tôi cũng vậy, tôi thích hiện thực hơn chứ. Đồng chí biết không, ḷng sùng đạo của tôi ấy à, chẳng nên xem nó nghiêm trọng đến thế !
Nhưng anh nhận thức tức khắc là không bao giờ nên để chút dấy động t́nh cảm bất chợt đánh lừa. Bà giám đốc ngạc nhiên nh́n anh nói với giọng lạnh lùng hiển nhiên :
- Thôi, đừng đóng kịch. Cái mà tôi thích là sự bộc trực của đồng chí. Lúc này đồng chí lại đang cố làm cho người ta ngộ nhận về ḿnh.
Không, Edouard không được phép từ bỏ bộ cánh hoá trang tôn giáo mà hôm nào anh đă khoác ; anh đành ḷng ngay và cố xóa cảm tưởng xấu vừa gây nên :
- Đâu có, tôi không hề muốn lẩn tránh. Dĩ nhiên, tôi tin vào Thượng đế chứ, và không bao giờ có thể chối bỏ điều này. Chỉ muốn nói là tôi cũng tin vào tương lai nhân loại, vào tiến bộ, vào tất cả những thứ đó nữa. Nếu không tin vậy th́ công tác dạy học của tôi dùng để làm ǵ, trẻ nhỏ ra đời để làm ǵ, và cả cuộc đời chúng ta dùng để làm ǵ ? Nhưng đấy, tôi tin rằng Thượng đế cũng muốn xă hội phải cải thiện và tiến bộ. Tôi nghĩ có thể tin cùng lúc vào Thượng đế và vào chủ nghĩa cộng sản, có thể dung hoà hai cái đó.
Bà giám đốc nói với giọng quyền uy hết sức mẫu tử :
- Không ! Không thể hoà giải hai thứ đó với nhau được.
Edouard buồn bă nói :
- Tôi biết. Không nên ghét tôi.
- Tôi không ghét đồng chí. Đồng chí c̣n trẻ nên ương ngạnh bám vào cái ḿnh muốn tin. Không ai có thể hiểu rơ đồng chí bằng tôi. Tôi cũng vậy, cũng đă từng trẻ như đồng chí. Tôi thừa biết tuổi trẻ ra sao. Và chính nét trẻ trung làm tôi thích ở đồng chí. Tôi thấy đồng chí dễ mến.
Cuối cùng nó cũng đến. Không sớm hơn cũng chẳng muộn hơn, mà đúng lúc này, đúng lúc tốt nhất. (Thời cơ này, ta thấy là Edouard không hề lựa chọn, mà chính nó đă dùng anh để tự hoàn tất.) Khi bà giám đốc nói thấy anh dễ thương, anh trả lời với giọng không mấy diễn cảm :
- Tôi cũng vậy, tôi thấy mến đồng chí.
- Thực à ?
- Thực.
Bà giám đốc đáp lại.
- Thôi nào, một bà già như tôi !
Edouard không thể làm ǵ khác hơn là trả lời :
- Không đúng đâu.
- Đúng chứ.
Edouard chỉ có thể nói rất ân cần :
- Đồng chí không già chút nào. Nói như vậy là ngu xuẩn.
- Đồng chí tin vậy à ?
- Dĩ nhiên. Tôi mến đồng chí lắm.
- Đừng nói dối đấy nhé. Đồng chí biết là không được nói dối.
- Tôi không nói dối. Đồng chí đẹp.
Bà giám đốc bĩu môi hoài nghi.
- Đẹp ?
- Vâng, đẹp.
Edouard nói, và như e ngại sự khó tin lộ liễu của lời xác nhận đó, anh vội vàng chống chế bằng luận cứ khác :
- Tôi thích những người tóc nâu như đồng chí.
Bà giám đốc hỏi :
- Đồng chí thích người tóc nâu ?
Edouard trả lời :
- Điên cuồng.
- Vậy th́ sao không bao giờ đồng chí đến thăm tôi từ khi tới trường ? Tôi có cảm tưởng là đồng chí muốn tránh mặt.
Edouard đáp :
- Tôi ngại. Mọi người sẽ cho là tôi liếm gót đồng chí. Sẽ không ai tin rằng tôi đến thăm chỉ v́ mến đồng chí cả.
Bà giám đốc nói :
- Bây giờ th́ đồng chí chẳng có ǵ phải sợ nữa. Nay người ta đă ra quyết định là ḿnh phải thỉnh thoảng gặp nhau.
Bà nh́n vào mắt anh với đôi ngươi nâu to (phải công nhận là đâu phải không đẹp), và khi anh chào ra về, bà vuốt ve nhè nhẹ tay anh, đến nỗi anh chàng dại dột này từ giă bà với cảm giác lâng lâng của kẻ chiến thắng.
7
Edouard chắc mẫm rằng câu chuyện phiền toái này đâm ra có lời cho anh, và chúa nhật sau đó tới nhà thờ với Alice trong vẻ nhởn nhơ trơ trẽn ; hơn thế nữa, anh đă lấy lại sự an tâm hoàn toàn, v́ (mặc dù ư tưởng này chỉ gợi nơi ta nụ cười tội nghiệp) cuộc viếng thăm bà giám đốc, nghĩ lại, đă cung cấp cho anh bằng cớ hùng hồn về vẻ duyên dáng nam nhi của ḿnh.
Vả lại, chúa nhật đó, Edouard nhận thấy ngay khi vừa tới nhà thờ là Alice có ǵ thay đổi : họ mới gặp nhau là cô nắm ngay cánh tay anh không buông ra nữa, ngay cả bên trong thánh đường ; b́nh thường, cô tỏ vẻ kín đáo dè dặt, nhưng hôm ấy cô quay khắp mọi hướng gật đầu tươi cười chào cả chục bạn bè và người quen biết.
Thật lạ lùng, anh chẳng hiểu ǵ cả.
Hôm sau nữa, khi đi dạo trên những con đường tối, Edouard ngạc nhiên xác nhận là những cái hôn của Alice, b́nh thường nhạt nhẽo một cách đáng buồn bao nhiêu, nay bỗng dưng trở thành ướt át, ấm áp cuồng nhiệt bấy nhiêu. Khi cùng cô dừng lại áp vào cột đèn, anh thấy đôi mắt đắm đuối nh́n ḿnh.
- Em thương anh, anh biết không - Alice đột ngột nói với giọng nồng nàn, và cô bịt miệng anh ngay - Không, đừng nói ǵ hết. Em xấu hổ v́ em. Em không muốn nghe ǵ cả.
Họ đi thêm mấy bước nữa rồi dừng và Alice nói :
- Bây giờ th́ em hiểu tất cả. Em hiểu v́ sao anh trách móc sự hờ hững của em.
Nhưng Edouard chẳng hiểu ǵ ráo và ưng giữ im lặng ; họ lại đi vài bước nữa rồi Alice bảo :
- C̣n anh th́ chẳng chịu nói ǵ cả. Tại sao anh không nói với em ?
- Mà em muốn anh nói với em cái ǵ ?
- A, đúng là anh - Alice nói với vẻ hứng khởi nhưng trầm tĩnh - Người khác th́ đă phô trương khoác lác rầm rĩ, c̣n anh th́ im. Nhưng chính v́ vậy mà em thương anh.
Edouard bắt đầu hiểu chuyện ǵ nhưng vẫn hỏi :
- Em nói chuyện ǵ ?
- Về những chuyện đă xảy ra cho anh.
- Mà làm sao em biết ?
- Coi ḱa ! Ai mà không biết. Họ gọi anh lên, họ hăm dọa anh, c̣n anh th́ cười vào mũi họ. Anh không chối bỏ ǵ hết. Ai cũng khâm phục anh.
- Nhưng anh không hề nói ǵ với ai cả.
- Đừng ngây thơ. Chuyện như vậy thường gây chấn động ngay. Dầu sao cũng đâu phải chuyện đùa. Anh tưởng thời buổi này mà c̣n dễ kiếm một người có chút can đảm à ?
Edouard thừa biết là ở tỉnh nhỏ, một hiện tượng chẳng đáng ǵ cũng mau chóng biến thành giai thoại, song anh không ngờ giai thoại lại có thể phát sinh ngay từ những chuyện tầm phào mà bản thân anh cũng không bao giờ xem là quan trọng. Anh chưa hiểu thấu đáo đồng bào cần anh tới mức nào : họ vô cùng yêu kính các thánh tử đạo như mọi người đều biết, bởi v́ các vị chứng minh bằng chính sự hiện hữu của ḿnh, rằng cuộc đời chỉ cho phép ta chọn lựa giữa hoặc nhắm mắt tuân lệnh hoặc bị bịt mắt lôi ra pháp trường, và qua đó, xác nhận sự bất động thoải mái của họ là đúng đắn. Không ai c̣n nghi ngờ là Edouard sẽ bị giao cho đao phủ, và mọi người phao tin này với vẻ thán phục măn nguyện, đến nỗi giờ đây, qua trung gian Alice, Edouard nh́n thấy ngay trước mắt h́nh ảnh huy hoàng bản thân ḿnh đang bị đóng đinh trên thập tự giá. Anh phản ứng với tất cả điềm nhiên nói :
- Dĩ nhiên là anh không chối ǵ cả. Nhưng mà tự nhiên thôi. Bất cứ ai cũng xử sự như vậy.
Alice kêu lên :
- Bất cứ ai ?. Thử nh́n chung quanh xem cách thiên hạ cư xử ! Hèn lắm ! Họ dám chối cả mẹ đấy !
Edouard im, Alice cũng im. Họ sánh bước, nắm tay nhau. Rồi Alice nói nhỏ :
- Em sẽ làm bất cứ cái ǵ v́ anh.
Đó là câu hưa hề ai nói với Edouard ; câu nói đó là một ân sủng của Trời. Tất nhiên, đâu phải Edouard không biết đây là ân huệ mà anh không xứng đáng. Nhưng anh nghĩ, bởi v́ số phận đă từ chối ban cho những ǵ anh đáng được hưởng, th́ bây giờ anh có quyền nhận những cái ḿnh không xứng đáng. Anh nói :
- Chẳng ai làm ǵ cho anh được nữa !
Alice th́ thầm :
- Sao vậy ?
- Họ sẽ đuổi anh khỏi trường, và những kẻ coi anh như người hùng sẽ không v́ anh mà rục rịch, dù chỉ một ngón tay. Điều duy nhất chắc chắn là : cuối cùng, anh sẽ hoàn toàn cô độc.
Alice vừa nói vừa lắc đầu :
- Không đâu.
- Thật thế.
Alice lặp lại gần như hét lên :
- Không !
- Mọi người đều đă bỏ rơi anh.
- Em sẽ không bao giờ bỏ rơi anh.
Edouard buồn rầu nói :
- Cả em nữa, cuối cùng rồi em cũng sẽ bỏ rơi anh thôi.
- Không bao giờ !
-
-- Thật thế, Alice à, em đâu có yêu anh. Em chưa bao giờ yêu anh hết cả.
- Không đúng.
Alice nói khẽ, và Edouard măn nguyện xác nhận là mắt cô sũng ướt.
- Không, Alice à. Mấy chuyện đó anh cảm thấy được mà. Em luôn luôn tẻ lạnh với anh. Khi yêu, không bao giờ người đàn bà cư xử như vậy. Anh biết mà. Và bây giờ em cảm thấy thương hại anh, bởi v́ em biết là người ta sắp triệt hạ anh. Nhưng em không yêu anh và anh không muốn em có những ư nghĩ sai lạc trong đầu.
Họ vẫn bước đều, cùng im lặng, tay trong tay. Alice khóc lặng lẽ, nhưng th́nh ĺnh cô dừng lại nói giữa cơn nức nở :
- Không, không đúng ! Anh không có quyền nói như vậy. Không phải đâu.
- Phải mà.
Và v́ Alice vẫn cứ khóc, anh đề nghị cô về nhà quê với anh thứ bảy tới. Nơi anh của anh có căn nhà nghỉ mát, trong thung lũng xinh xắn bên bờ sông, và chỉ có hai đứa với nhau thôi. Mặt đẫm lệ, Alice nín thinh chấp thuận.
8
Chuyện đó xảy ra hôm thứ ba, và khi được mời tới nhà bà giám đốc lần nữa ngày thứ năm, Edouard đến với ḷng an nhiên vui vẻ, bởi anh tin chắc sự duyên dáng của ḿnh sẽ biến đổi hoàn toàn vụ việc nhà thờ thành làn khói mỏng manh. Nhưng điều thường xảy ra trong đời là : cứ tưởng tượng sẽ đóng vai ḿnh chọn trong vở kịch nào đó, nhưng lại không ngờ phối cảnh đă bị kín đáo thay đổi, đến nỗi kịch sĩ ta phải thủ diễn vai tuồng khác, hoàn toàn không tập dượt.
Edouard ngồi trong cùng cái ghế hôm trước, đối diện với bà giám đốc ; giữa họ là cái bàn thấp có chai cô-nhắc hai ly hai bên. Và chai cô-nhắc này chính là cách bày biện mới mà một người đàn ông tinh tế chừng mực phải hiểu ngay nó không c̣n liên hệ ǵ đến câu chuyện nhà thờ nữa.
Nhưng lúc đầu chàng Edouard ngây thơ quá tự măn về ḿnh nên không cảm thấy ǵ ngay. Anh vui vẻ tham dự vào cuộc tṛ chuyện mào đầu (về đề tài chung chung mơ hồ), nốc cạn ly và lộ vẻ mau chán chuyện một cách không thể nào ngờ nghệch hơn. Sau khoảng nửa tiếng hay một tiếng đồng hồ, bà giám đốc khéo léo luồn đề tài có tính cách riêng tư vào câu chuyện ; bắt đầu nói về ḿnh, lâu ly, và những lời này phải đặt trước Edouard một nhân vật với những nét bà muốn có : một người đàn bà biết điều, đứng tuổi, không sung sướng lắm, nhưng đàng hoàng và cam phận, một người đàn bà chẳng những không hối tiếc ǵ mà c̣n hài ḷng đă sống độc thân, bởi v́ nếu lập gia đ́nh th́ bà ta đă không nếm được trọn vẹn hương vị độc lập và thoả thích riêng tư trong căn hộ nhỏ xinh xắn - nơi bà thấy rất hạnh phúc và hy vọng Edouard cũng không thấy bực bội.
- Không, ở đây tôi thấy rất dễ chịu.
Edouard nói điều đó với giọng nghèn nghẹn, bởi v́ bất chợt anh cảm thấy không thoải mái. Chai cô-nhắc (mà anh đă thiếu cẩn trọng đ̣i hỏi trong lần gặp đầu) đang hiện diện trên bàn (với sự vội vàng doạ dẫm), bốn bức tường của căn hộ (giới hạn không gian càng lúc càng hẹp, càng lúc càng khép kín), cuộc độc thoại của bà giám đốc (tập trung vào những đề tài càng lúc càng riêng tư), cái nh́n của bà (dán chặt vào anh một cách nguy hiểm), tất cả những thứ đó khiến anh từ từ ư thức được sự thay đổi chương tŕnh ; anh chợt hiểu ḿnh đang bị đặt trong t́nh trạng mà sự tiến hoá không c̣n tránh được nữa ; và anh thấy rơ ràng điều nguy hiểm cho nghề nghiệp ḿnh không phải mối ác cảm của bà giám đốc đối với anh, mà trái lại, chính là ác cảm xác thịt của anh trước người đàn bà xương xẩu với hàng lông dưới mũi đang thôi thúc anh uống tiếp. Anh thấy cổ họng nghẹn lại.
Anh vâng lời bà giám đốc và cạn ly, nhưng hiện thời nỗi lo âu mạnh tới nỗi rượu vào cũng vô hiệu. Trái lại, bà giám đốc đă uống nhiều ly, đă hoàn toàn bỏ hẳn thái độ dè dặt thường lệ, và lời lẽ bà chứa đựng nỗi hưng phấn hầu như đe doạ :
- Có một điều tôi thèm muốn ở cậu, đó là sự trẻ trung. Cậu chưa thể hiểu thế nào là thất vọng, là hết ảo tưởng. Cậu c̣n nh́n thế giới dưới màu sắc của hy vọng và cái đẹp.
Bà chồm tới ngang mặt Edouard trên chiếc bàn thấp, và trong một im lặng buồn bă (với nụ cười đông cứng) bà dán cái nh́n vào anh cặp mắt thật to ; c̣n anh, lúc ấy, tự nhủ rằng nếu không say được chút nào, th́ e buổi tối nay sẽ là một thất bại ghê gớm của ḿnh. Anh trút rượu vào ly nốc nhanh một hơi dài.
- Nhưng tôi muốn nh́n cuộc đời dưới cùng những màu sắc ấy, những màu sắc như ở cậu !
Rồi bà rời ghế, ưỡn ngực lên và nói :
- Có thực là cậu có cảm t́nh với tôi không ? Thực không ?
Bà đi ṿng cái bàn, rồi nắm tay áo Edouard :
- Thật không ?
- Thật !
- Tới đây, ḿnh nhảy.
Bà thả tay áo Edouard tiến tới bấm nút rađiô, vặn cho tới lúc bắt được nhạc khiêu vũ. Rồi bà đứng lên, tươi cười trước mặt anh. Edouard cũng đứng lên, ôm bà giám đốc d́u ngang căn pḥng theo điệu nhạc. Bà giám đốc đặt nhẹ đầu lên vai anh, rồi th́nh ĺnh ngước lên nh́n vào mắt anh hát lầm rầm.
Edouard khó chịu tới nỗi rời bà giám đốc nhiều lần để uống. Anh không c̣n ao ước nào mănh liệt hơn là chấm dứt tṛ dập dờn bất tận khiếp đảm này, đồng thời cũng rất sợ lúc chấm hết, bởi v́ chắc nó c̣n hăi hùng hơn nữa. Cho nên anh cứ tiếp tục d́u người đàn bà đang hát nho nhỏ ngang dọc trong căn pḥng chật chội, vừa nhảy vừa ŕnh (với nỗi sốt ruột đầy âu lo) cái hậu quả trông đợi ở rượu. Khi cuối cùng có cảm tưởng là mọi giác quan đều đă rối nhoà với hơi cô-nhắc, một tay anh gh́ bà giám đốc vào người, c̣n tay kia th́ đặt lên ngực bà.
Vâng, Edouard vừa làm cử chỉ mà chỉ nghĩ tới thôi cũng đủ làm anh ghê rợn từ lúc bắt đầu buổi tối ; không biết anh sẵn sàng trả cái giá nào để khỏi phải làm, và nếu dẫu sao anh cũng đă làm rồi th́, cứ tin tôi đi, chính v́ anh bị bắt buộc phải làm ; t́nh huống anh lạc vào ngay từ ban chiều không cho lối thoát nào nữa ; người ta có thể làm nó chậm lại, nhưng không có cách nào ngăn cản, đến nỗi khi để tay lên ngực bà giám đốc, anh chỉ tuân hành mệnh lệnh của một tất yếu không tài nào tránh khỏi.
Song hậu quả của thái độ Edouard đă vượt quá mọi dự đoán. Như dưới phép lạ chiếc đũa thần, bà giám đốc bắt đầu trăn trở trong tay anh, rồi áp vào miệng anh cái môi trên lông lá của ḿnh. Sau đó bà ta đẩy anh xuống đi-văng, rồi với cử chỉ co quíu hơi thở hổn hển, bà cắn vào môi và đầu lưỡi làm Edouard đau điếng. Tới đó bà vuột khỏi tay anh nói « Chờ tí ! », rồi chạy vào pḥng tắm.
Edouard liếm ngón tay thấy lưỡi chảy tí máu. Vết cắn đau đến nỗi làm lắng ngay chút cơn say đă khó nhọc chuốc lấy, và anh lại thấy cổ họng nghèn nghẹn lần nữa với ư thức những ǵ đang chờ đợi ḿnh. Anh nghe tiếng nước chảy ồn ào từ pḥng tắm. Anh chộp chai cô-nhắc đưa lên môi tu ừng ực.
Nhưng bà giám đốc lại xuất hiện ở cửa, mặc chiếc áo ngủ trong suốt (có đăng ten trên ngực), từ từ tiến đến Edouard. Bà ôm anh. Rồi lại tránh ra giọng trách móc :
- Sao cậu c̣n bận đồ ?
Edouard bỏ áo vét và vừa nh́n bà giám đốc (đang dán vào anh cặp mắt thực to), anh chỉ ngại một điều, là thân xác có thể sẽ phá hoại ư chí anh. V́ thế, nhằm kích thích dục vọng, anh nói với giọng không mấy chững chạc :
- Cởi hết đồ ra.
Bằng cử chỉ mạnh bạo, bà ngoan ngoăn lột cái áo ngủ với tất cả nhiệt t́nh, để lộ thân h́nh mảnh khảnh trắng hếu và chùm lông rậm đen nổi bật lên trong cảnh chơ vơ tẻ ngắt. Bà tiến tới gần, chầm chậm, và Edouard chợt nhận ra với tất cả hăi hùng những ǵ đă đoán trước : đúng là thân thể anh hoàn toàn tê liệt bởi lo âu.
Thưa quư vị, tôi biết rằng với thời gian chắc quư vị đă quen với những bất tuân tạm thời của thân thể, và điều đó chẳng mảy may làm quư vị lo âu. Nhưng quư vị không hiểu ư ? Edouard lúc bấy giờ đang ở tuổi thanh xuân mà ! Cho nên mỗi bận phá thối của thân xác đều đẩy anh vào cơn kinh hoảng cùng cực, và anh coi đó như vết nhục không thể cứu chữa được, dù nhân chứng của những lúc trớ trêu ấy là khuôn mặt xinh xắn nào, hay bộ mặt buồn cười xấu xí như bà giám đốc. Rồi họ chỉ c̣n cách nhau một bước, và anh phát hoảng v́ không biết phải làm ǵ, bất chợt không hiểu sao (đây là hậu quả của cơn xung động hơn là thủ đoạn có suy nghĩ) anh buột mồm nhảy tránh sang bên :
- Đừng, đừng, lạy Chúa, đừng ! Đó là tội lỗi, đó sẽ là tội lỗi !
Nhưng bà giám đốc vẫn tiến tới lẩm bẩm :
- Sao lại tội lỗi ? Chẳng có ǵ là tội lỗi sất !
Edouard tị nạn sau cái bàn mà mấy phút trước họ cùng ngồi với nhau :
- Không, tôi không có quyền, tôi không có quyền.
Bà giám đốc đẩy chiếc phô-tơi cản đường tiếp tục tới gần Edouard, cặp mắt to đen vẫn chằm chặp không rời :
- Chả tội lỗi ǵ cả, chả tội lỗi ǵ cả !
Edouard đi ṿng cái bàn, chỉ c̣n bộ đi-văng đằng sau anh thôi ; bà giám đốc th́ sát bên cạnh rồi. Không thoát được nữa, và chắc là do nỗi tuyệt vọng cực độ của giây phút cùng đường này sai khiến, anh ra lệnh :
- Quỳ xuống !
Bà nh́n không hiểu, nhưng khi giọng nói tuyệt vọng mà cứng rắn lặp lại : « Quỳ xuống », th́ bà quỳ xuống trước mặt anh nhiệt t́nh và ôm chân anh.
- Buông tôi ra ! Anh hét lên. Chắp tay lại !
Một lần nữa bà lại nh́n anh không hiểu.
- Chắp tay lại ! Nghe chưa ?
Bà chắp tay. Anh hạ lệnh :
- Đọc kinh đi !
Bà chắp hai tay lại nh́n lên anh với đôi mắt nhiệt cuồng. Anh la to :
- Đọc kinh đi ! Để Chúa tha tội cho chúng ta !
Hai tay vẫn chắp, bà nh́n Edouard với cặp mắt to đến nỗi ngoài việc lời được chút th́ giờ quư báu trong tư thế từ trên cao nh́n xuống này, anh bắt đầu thấy mất đi ư nghĩ khủng khiếp rằng ḿnh chỉ là con mồi, nên t́m lại được sự an tâm. Anh lùi lại để có cái nh́n toàn thể về bà và nhắc lại mệnh lệnh :
- Đọc kinh đi !
Rồi v́ bà vẫn tiếp tục im lặng, anh hét :
- Đọc to lên !
Mà thực : người đàn bà quỳ gối, gầy guộc và trần truồng, bắt đầu đọc : « Lạy Cha chúng con ở trên trời, chúng con nguyện danh Cha cả sáng, ư Cha ngự đến... »
Vừa đọc những lời kinh này, bà vừa nh́n lên Edouard như thể chính anh là Đức Chúa Trời. Anh quan sát bà với một thích thú gia tăng : cái bà quỳ trước mặt anh là bà giám đốc đang bị kẻ dưới tay hạ nhục ; cái bà quỳ trước mặt anh là nhà cách mạng vô thần đang bị động tác cầu nguyện lột truồng hạ nhục ; cái bà quỳ trước mặt anh là một người đàn bà cầu nguyện đang bị sự trần truồng của ḿnh hạ nhục.
H́nh ảnh điếm nhục ba mặt này làm Edouard ngây ngất, và một việc không chờ đợi lại xảy ra : xác thịt anh chấm dứt tṛ kháng chiến thụ động : cu cậu cửng lên !
Tới lúc bà giám đốc nói : « Nhưng chớ để chúng con sa chước cám dỗ », anh vội vă bứt hết áo quần. Khi bà vừa xong « Amen », anh cuồng bạo kéo đứng lên lôi tới đi-văng.
9
Chuyện đó xảy ra ngày thứ năm, thứ bảy Edouard dẫn Alice về nhà quê, tới nhà anh ḿnh. Anh của Edouard đón tiếp vui vẻ và cho mượn ch́a khóa căn nhà nghỉ mát.
Hai kẻ yêu nhau dạo chơi suốt buổi chiều trong rừng và trên đồng cỏ. Họ hôn nhau và Edouard có thể xác nhận, bằng chính đôi tay măn nguyện, là đường ranh tưởng tượng vạch ngang rốn, để ngăn cách vùng ngây thơ vô tội với vùng thông dâm tội lỗi, đă hoàn toàn mất hết giá trị. Phản ứng đầu tiên của anh là muốn xác nhận bằng lời cái biến cố chờ đợi đă lâu này, nhưng anh ngần ngừ rồi nghĩ tốt hơn hết nên giữ im lặng.
Có thể Edouard đă nhận thức rất chín chắn : sự trở trái bất ngờ của Alice rơ ràng không dính líu ǵ đến cố gắng anh đă vận dụng trong nhiều tuần lễ để thuyết phục cô, nó chẳng liên hệ ǵ đến luận điệu duy lư của anh. Ngược lại, nó chỉ được xây dựng trên tin đồn tuẫn đạo của Edouard, nghĩa là trên một ngộ nhận, và ngay cả cái kết luận mà Alice rút ra từ sự nhầm lẫn này cũng hoàn toàn phi lư. Bởi v́, chúng ta thử suy nghĩ lại một chút mà xem : tại sao Alice phải vi phạm thánh luật, chỉ v́ anh giữ đức tin đến mức có thể lụy thân v́ đạo ? Chẳng lẽ cô phải phản bội Chúa trước Edouard, chỉ v́ anh đă từ chối phản bội Chúa trước ủy ban điều tra của trường hay sao ?
Trong những điều kiện này, một chút sơ hở nào tuyên bố ra cũng có nguy cơ là lật tẩy cho Alice thấy sự bất nhất của thái độ ḿnh. Vậy nên tốt hơn hết là Edouard im lặng, và sự câm nín của anh chẳng gây chút chú ư nào, v́ Alice tự nói một ḿnh đủ rồi, cô vui vẻ không có ǵ chứng tỏ rằng sự thay đổi trong tâm hồn ḿnh là bi thảm hay đau đớn cả.
Khi đêm xuống, họ trở về căn nhà nghỉ mát, thắp đèn, trải giường ra, rồi hôn nhau, và Alice yêu cầu Edouard tắt đèn. Nhưng v́ cửa sổ vẫn để lọt vào cái tranh tối tranh sáng ban đêm, Edouard cũng phải đóng nốt cửa sổ lại theo lời yêu cầu của Alice. Trong bóng tối hoàn toàn, Alice cởi bỏ hết quần áo hiến thân cho anh.
Edouard đă chờ đợi giây phút này trong bao tuần nay, và lạ lùng chưa, bây giờ khi cuối cùng đă hoàn tất, tầm quan trọng của nó lại không tương ứng chút nào với sự chờ đợi lâu lắc của anh. Động tác làm t́nh, ngược lại, có vẻ dễ dàng và tự nhiên tới nỗi anh hơi đăng trí và cố xua đuổi một cách vô hiệu ư nghĩ thoáng qua trong đầu : Edouard h́nh dung lại nỗi khổ tâm ḿnh trước sự lạnh nhạt của Alice trong nhiều tuần dài lê thê vô ích vừa qua, anh h́nh dung lại tất cả những phiền toái cô đă gây cho anh ở trường, và thay v́ biết ơn cô đă tự hiến thân cho ḿnh, anh lại cảm thấy oán hận hằn thù. Anh phẫn nộ cô đă phản bội ông Chúa-Chống-Thông-dâm của cô, mà trước kia cô cuồng nhiệt sùng bái, một cách quá dễ dăi không ân hận. Anh phẫn nộ là không một ham muốn, một biến cố, một xáo trộn nào có khả năng dao động sự b́nh thản của cô ; anh phẫn nộ là cô đă sống như thế không hề cảm thấy bị xâu xé, mà trái lại quá dễ dàng và đầy tự tin. Dưới ách nặng của sự căm phẫn này, Edouard cố yêu cuồng bạo điên khùng, để khiến cô phải thốt lên một tiếng kêu, một tiếng rên, một lời phàn nàn, hay chỉ một lời ǵ, nhưng anh thất bại. Cô bé hoàn toàn câm nín và bất kể mọi nỗ lực của anh, sự quấn quưt của họ chấm dứt một cách khiêm tốn trong yên lặng.
Sau đó cô thu rúc vào ḷng anh thiếp ngủ dễ dàng, trong khi Edouard c̣n tỉnh táo rất lâu để nhận thức là ḿnh không cảm thấy chút hạnh phúc nào. Anh cố h́nh dung Alice (không phải diện mạo bên ngoài, mà trong thực chất con người) và anh chợt hiểu là anh chỉ biết cô rất tản mạn.
Chúng ta hăy dừng lại chỗ này chốc lát : Alice, như vẫn hiển hiện trước mắt anh cho đến bây giờ, là một sinh vật cứng cáp dù c̣n ngây thơ, với đường nét khá rơ ràng : trong mắt Edouard, dường như ở cô, sự đơn giản đáng yêu của thân thể hoàn toàn phù hợp với sự giản dị sơ đẳng của đức tin, và sự đơn giản của thân phận là nguyên do của thái độ hành xử. Cho tới lúc ấy, anh vẫn xem cô là một thực thể nhất quán chặt chẽ : mặc dù đă trêu chọc, nguyền rủa, mưu lừa cô bằng xảo thuật, anh không thể không quư trọng cô (dù là bất đắc dĩ).
Nhưng bây giờ th́ cái bẫy của tin đồn (cái bẫy mà Edouard không dự tính) đă bẻ gẫy sự thống nhất của nhân vật này, và anh tự nhủ là những ư tưởng của Alice thực sự chỉ là lớp dát trên số mệnh cô thôi, cũng như thân phận cô chỉ là lớp dát trên thân thể cô, và anh chỉ c̣n nh́n thấy ở cô sự kết hợp hoàn toàn ngẫu nhiên giữa một thân xác, vài ư tưởng với một ḍng đời, một sự lắp ráp vô cơ, vơ đoán và mong manh. Edouard h́nh dung lại Alice (đang thở sâu bên trũng vai anh) nh́n thấy một bên là thân thể cô và bên kia là những ư tưởng. Anh ham thích thân thể này, c̣n ư tưởng th́ anh thấy buồn cười, và thân xác cùng với những ư tưởng đó không tạo nên sự thuần nhất nào cả ; anh thấy cô như đường vẽ mất hút trong tờ giấy thấm : chẳng c̣n đường nét nào, h́nh thù ǵ rơ ràng.
Vâng, Edouard thực sự ham thích tấm thân này. Sáng hôm sau khi Alice thức dậy, anh buộc cô phải để trần truồng, và cô, mới hôm qua, c̣n bắt phải đóng cửa sổ, bẻn lẽn v́ ánh sáng nhợt nhạt các v́ sao, th́ bây giờ đă quên đi sự thẹn thùng của ḿnh. Anh quan sát cô (tung tăng vui vẻ đi t́m gói trà và bánh nướng ăn sáng), và lát sau cô phát hiện anh có vẻ lo âu. Cô hỏi có chuyện ǵ. Edouard trả lời là phải đi thăm người anh sau bữa điểm tâm.
V́ ông anh hỏi ở trường mọi việc ra sao, Edouard trả lời là không đến nỗi tệ, ông anh bảo :
- Con mẹ Cechackowa này là một con khốn nạn, nhưng anh đă tha lỗi cho con mẻ từ lâu rồi. Anh tha lỗi v́ con mẻ không hiểu con mẻ làm ǵ. Con mẻ muốn làm hại anh, nhưng chính nhờ con mẻ mà anh được sung sướng như vầy. Anh sống khá hơn với nghề trồng trọt, và sự tiếp xúc với thiên nhiên cứu anh khỏi những hoài nghi mà dân thành thị hay mắc phải.
- Em cũng vậy, bà này đem lại cho em may mắn.
Edouard nói với vẻ suy tư, và kể cho ông anh nghe là anh yêu Alice, là anh đă giả vờ tin vào Chúa, rằng anh đă phải ra trước hội đồng, rằng cái bà Cechackowa này muốn cải tạo anh, và rằng Alice cuối cùng đă hiến thân cho anh, coi anh như thánh tử đạo. Nhưng anh không kể hết cặn kẽ đă buộc bà giám đốc đọc kinh « Lạy Cha » như thế nào, v́ chợt có cảm tưởng bắt gặp tia nh́n trách móc trong mắt ông anh. Anh nín im và ông anh bảo :
- Có thể anh có nhiều khuyết điểm, nhưng có một điều anh chắc chắn. Anh không bao giờ đóng kịch và luôn luôn nói với mọi người những ǵ anh nghĩ, trước mặt.
Edouard rất yêu quư ông anh và vẻ không tán đồng của ông làm anh thấy tổn thương. Anh muốn biện minh và họ lại bắt đầu căi nhau. Để chấm dứt, Edouard nói :
- Em biết anh luôn luôn là người ngay thẳng và anh hănh diện về điều đó. Nhưng anh cứ tự hỏi xem : tại sao phải nói sự thật ? Cái ǵ bắt buộc ta ? Và tại sao phải coi sự chân thành là một đức tính ? Giả dụ anh gặp thằng điên tự cho ḿnh là con cá, cứ một mực cho rằng tất cả mọi người đều là cá. Anh có căi lư với hắn không ? Anh có cởi hết quần áo trước mặt hắn để chứng minh là anh không có vây không ? Có nói cho hắn nghe trước mặt là anh đang nghĩ ǵ không ? Nói em nghe đi !
Ông anh nín thinh, Edouard tiếp lời :
- Nếu anh chỉ nói lên sự thật, chỉ nói những ǵ anh thực sự nghĩ về hắn, điều đó có nghĩa là anh bằng ḷng tranh luận đứng đắn với một thằng khùng, là chính anh cũng điên nốt. Với tất cả người chung quanh ta cũng vậy thôi. Nếu anh cứ khăng khăng nói sự thật với họ, có nghĩa là anh coi điều họ nói là quan trọng. Và coi là nghiêm trọng cái không lấy ǵ làm quan trọng cho lắm, tức là đă tự ḿnh đánh mất hết cả sự đứng đắn của ḿnh rồi. Em th́, em phải nói dối để không quan trọng hoá mấy thằng khùng và để tự ḿnh khỏi phát điên !
10
Ngày chúa nhật trôi qua và đôi t́nh nhân quay về ; chỉ có họ trong toa tàu (một lần nữa, cô bé lại líu lo vui vẻ) và Edouard nhớ lại rằng chỉ mới đây anh c̣n hoan hỉ đến mức nào, với ư nghĩ sẽ t́m thấy trong con người hồn nhiên của Alice sự nghiêm chỉnh mà những ràng buộc đời sống không bao giờ mang lại cho anh, và anh buồn bă hiểu ra (trong khi bánh xe đập t́nh tứ vào các điểm nối đường rầy) rằng cuộc phiêu lưu t́nh ái vừa sống với Alice quả là dấm dớ, nó chỉ nẩy nở bởi t́nh cờ và nhầm lẫn, thiếu đứng đắn và vô nghĩa ; nghe lại những lời, nh́n lại cử chỉ của Alice (cô đang siết tay anh), anh cho đó là những dấu hiệu chẳng nghĩa lư ǵ, là loại giấy bạc không tiền bảo chứng, là khối nặng của giấy lộn ; anh không thể cho nó giá trị nào hơn là cái giá trị mà Đức Chúa có thể cấp cho lời cầu nguyện của bà giám đốc trần truồng. Và bỗng nhiên Edouard tự nhủ rằng tất cả những con người anh đang chung đụng trong thành phố này thực sự chỉ là những đường vẽ ch́m hút trong tờ giấy thấm, là những sinh vật mà thái độ cư xử hoàn toàn có thể đánh đổi được, những sinh vật không có thực chất bền vững. Nhưng điều tệ hại hơn, tệ hại hơn nhiều (anh tự nhủ sau đó) là chính anh cũng chỉ là cái bóng mờ của những nhân-vật-bóng-ma này, bởi v́ anh đă vét cạn trí thông minh của ḿnh trong ư đồ duy nhất là thích nghi với và rập khuôn theo họ ; và cho dẫu anh có khinh thường, bắt chước họ với nụ cười trong bụng, cho dẫu anh có ngầm chế giễu họ (đồng thời biện minh cho cố gắng hoà đồng của ḿnh) bằng cách ấy, sự kiện này cũng không thay đổi được ǵ hết, bởi v́ sự bắt chước, ngay cả với ác ư, cũng chỉ vẫn là sự bắt chước, một cái bóng cười khẩy mỉa mai, cũng chỉ vẫn là một cái bóng, nghĩa là cái ǵ thứ yếu, phụ thuộc, khốn cùng.
Thực là sỉ nhục, sỉ nhục kinh khủng. Bánh xe vẫn đập t́nh tứ vào điểm nối đường rầy (cô bé líu lo) và Edouard nói :
- Alice, em có sung sướng không ?
- Có.
- Anh th́, anh tuyệt vọng.
- Anh điên hả ?
- Đáng lẽ chúng ta đừng làm điều ấy. Không nên.
- Anh có chuyện ǵ vậy ? Chính anh muốn mà !
- Ừ. Đó là cái lỗi lớn nhất của anh, Chúa sẽ không tha thứ anh. Đó là tội lỗi, Alice à.
- Em van anh, có chuyện ǵ vậy ? Cô gái trầm tĩnh nói. Chính anh cứ lặp đi lặp lại là Chúa muốn t́nh yêu, trước hết là t́nh yêu mà !
Khi Edouard nhận thấy Alice đă điềm nhiên chiếm hữu câu ngụy biện thần học mà mới đây c̣n chẳng hiệu quả ǵ cho cuộc chiến đấu gay go của anh, anh phát cáu.
- Anh nói vậy để thử ḷng em. Bây giờ th́ anh biết em trung thành với Chúa đến mức nào ! Nhưng ai có thể phản bội Chúa, th́ c̣n có khả năng phản bội con người gấp trăm lần !
Alice luôn luôn t́m ra câu trả lời mới, có sẵn. Nhưng nếu khôn ngoan hơn, th́ cô đă chẳng nên nói ra, bởi v́ những câu trả lời này chỉ khơi dậy cơn cuồng nộ báo thù của anh. Edouard nói rất lâu, nói nhiều và hay đến nỗi (anh dùng cả những chữ buồn nôn và ghê tởm xác thịt), rốt cuộc, anh cũng rứt ra được từ khuôn mặt b́nh thản và dịu dàng này một tiếng nấc, nước mắt và lời rên rỉ.
Ở nhà ga, anh nói « Vĩnh biệt » với cô bé và bỏ mặc cô ràn rụa. Khi về tới nhà, chỉ vài giờ sau, khi cơn thịnh nộ kỳ quái này cuối cùng dịu xuống, anh mới chợt ư thức tất cả hậu quả anh vừa gây ra : h́nh dung tấm thân đẹp đẽ mà, mới sáng nay thôi, c̣n trần truồng nhảy nhót trước mặt anh, và khi tự nhủ là chính anh đă tự nguyện xua đuổi nó, th́ anh lại thấy ngu xuẩn và muốn cho ḿnh vài cái tát.
Nhưng cái ǵ đă làm rồi là chuyện đă qua, và ta không thể thay đổi được ǵ nữa.
Dù sao, để tôn trọng sự thực, tôi phải nói thêm rằng : nếu ư nghĩ tấm thân đẹp đẽ kia từ nay vượt khỏi tầm tay ḿnh đă gây cho Edouard nỗi buồn vu vơ, th́ nó cũng là một mất mát mà anh cam chịu nhanh chóng. Sau khi đến thành phố nhỏ này ít lâu, anh đă đau khổ v́ thiếu t́nh yêu xác thịt, nhưng đây chỉ là một thiếu thốn hoàn toàn tạm thời. Edouard không c̣n khổ sở v́ sự thiếu hụt đó nữa. Anh đến thăm bà giám đốc mỗi tuần một lần (thói quen đă giải thoát thân thể anh khỏig lo âu lúc đầu), và anh quyết định sẽ c̣n tới bà đều đặn khi mà mọi việc ở trường chưa dứt khoát quang đăng. Hơn nữa anh c̣n thử quyến rũ nhiều bà, nhiều cô khác với sự thành công mỗi ngày một dễ dàng. Sự kiện này khiến anh đâm ra trân trọng những lúc cô độc hơn, và anh bắt đầu yêu thích những lúc đi dạo một ḿnh mà thỉnh thoảng anh cũng lợi dụng (xin lưu ư thêm chút đỉnh về chi tiết này) để đánh một ṿng tới nhà thờ.
Không, xin quư vị đừng sợ, Edouard không t́m thấy đức tin đâu. Tôi không có ư định thăng hoa câu chuyện bằng một nghịch lư hiển nhiên đến thế. Nhưng với ư nghĩ hầu như chắc chắn là Thượng đế không hiện hữu, Edouard thường trăn trở trong đầu ư nghĩ về Thượng đế, với ḷng nuối tiếc.
Thượng đế chính là cái thực thể, trong khi Edouard (nhiều năm đă trôi qua từ sau cuộc phiêu lưu với Alice và bà giám đốc) chưa bao giờ t́m thấy thực tính trong t́nh yêu, trong nghề nghiệp, trong tư tưởng. Anh quá chân thật để chấp nhận rằng ḿnh đă t́m thấy điều chính yếu trong đời ở những cái không có thực tính, nhưng anh cũng quá yếu đuối để không âm thầm ao ước cái ǵ có thực chất.
À, thưa quư bà quư ông, thật buồn khi sống mà không thể lấy ǵ làm nghiêm trọng, dù là sự vật hay con người.
V́ vậy mà Edouard cảm thấy ước vọng có Thượng đế, bởi v́ chỉ có Người mới tránh được cái ràng buộc phải hiện, chỉ cần hữu mà thôi ; bởi v́ chỉ có Thượng đế (chỉ có Người, duy nhất và không hiện hữu) mới là cái phản đề có thực chất với thế gian này, cái thế gian càng hiện hữu bao nhiêu lại càng không có thực tính bấy nhiêu.
Cho nên thỉnh thoảng Edouard tới ngồi trong nhà thờ hướng đôi mắt mơ màng lên ṿm cung thánh đường. Và vào chính lúc đó th́ chúng ta từ giă anh : buổi xế đă trôi qua, nhà thờ trở nên vắng lặng, Edouard ngồi trên băng gỗ cảm thấy buồn với ư nghĩ sao Thượng đế không hiện hữu. Nhưng trong giây phút ấy, nỗi buồn man mác đến nỗi th́nh ĺnh từ trong tận cùng đáy ḷng, anh nh́n thấy khuôn mặt thực và sống của Người. Hăy nh́n xem ! Thật đấy ! Edouard mỉm cười ! Anh cười, một nụ cười sung sướng...
Xin quư vị vui ḷng giữ Edouard trong trí nhớ, với nụ cười sung sướng ấy.
MIÊNG
Dịch theo bản tiếng Pháp của François Kérel
« Edouard et Dieu »
Paris 1998