GIỮA BỐN BỨC TƯỜNG

 

Giữa bốn bức tường th́ lớp học cũng như căn pḥng hôn phối, trong đó có  chuyện riêng tư, thương yêu, giận hờn, ngọt ngào, chua chát… Ở đây thầy giáo chẳng khác nào kịch sĩ với nhiều bộ mặt : lắng nghe, an ủi khuyên nhủ, có cá tính để giữ uy quyền, thông minh  ứng xử mọi trường hợp, kiên nhẫn chịu đựng bất trắc của học tṛ, biết dằn lòng, cứng rắn mà mềm mỏng… Nhưng kịch sĩ có kịch bản biết trước mà theo, trong khi thầy cô chẳng biết ǵ đang chờ đợi ḿnh trong lớp. Đây là một nghề bạc bẽo nhiều hơn thâm t́nh, và ở những nước có nhiều dân ngụ cư th́ nó là nghề nguy khó.

 

Giữa bốn bức tường Entre les murs của Laurent Cantet là phim đă và đang gây tiếng vang ở Pháp : khởi chiếu vào đầu tháng 10, nó chiếm mọi kỷ lục so với các phim đang ra cùng lúc. Truyện phim vừa chuyên môn, sư phạm và rộng hơn là phản ánh xã hội học đường hiện tại của Pháp. Từ quyển sách cùng tên của François Bégaudeau (2006) là thầy giáo dạy Pháp văn, và trong phim anh đóng vai mình sống thực ngoài đời. Quyển tiểu thuyết hiện thực này là một suy ngẫm triết lý chính trị về sự khó khăn thiết lập và tôn trọng các chuẩn mực chung sống hoà bình trong xã hội. Trong lớp đệ ngũ chưa tới hai mươi em đủ mọi màu da ở khu «nhạy cảm», thầy giáo Marin vừa khích lệ các em kém, vừa giữ uy quyền khi các em bất tuân, vừa bao dung binh vực khi ban giám hiệu lên án học tṛ ḿnh. 

 

Mọi cố gắng của thầy Marin sụp đổ, khi cùng cực giận dữ thầy dùng một từ không hay lắm khi nói về hai cô gái đại diện lớp, khiến cả lớp nhao nhao chống lại, kể cả em thầy nghĩ có thể dựa lưng vào. Hai cô này tham dự buổi họp ban giám hiệu cứu xét trường hợp một em ngỗ ngược lúc nào cũng nhóp nhép kẹo cao su, ưa gây hấn dù với con gái, bất tuân, không chịu làm bài, hỗn láo căi với thầy và tutoyer (*) với thầy, là điều không được phép, và trong cuộc cãi vã xô xát em đã vô t́nh làm một học trò khác bị thương. Rồi trong buổi họp tiếp theo, với sự có mặt của em và mẹ (một bà mẹ không hiểu, không nói tiếng Pháp), để cuối cùng đa số giáo sư quyết định đuổi em dù thầy Marin binh vực, đã để lại cho khán giả hương vị chua chát về sự thực của một trường học đang có vấn đề. Cảnh gần hết phim là buổi học cuối của niên khoá, thầy Marin bảo các em kể trong năm qua đã học được những gì. Khi mọi trò ra về, một em gái nán lại thưa với thầy là em chẳng học được gì vì chẳng hiểu gì cả. Và em thấy ngồi đây vô ích, muốn kiếm ǵ làm...

 

Phim dài 2 tiếng 10 phút mà vẫn thấy... ngắn, bắt vào phim là cảnh rộn ràng sôi nổi, nó lôi cuốn khán giả từ cảnh đầu tiên của buổi tựu trường để rồi mắt  không thể nào rời màn hình được nữa. Trong khi học tṛ rào rào ngoài sân th́ các thầy cũ «mớm» cho các thầy mới tính nết từng em : đứa này tử tế, đứa này không, đứa này phải coi chừng… Toàn thể phim không ai là tài tử ngoài đời, từ ban giáo sư đến học tṛ. Trong khuôn viên trường trung học François Dalto  quận 20 Paris, các giáo viên và hiệu trưởng diễn vai tṛ thật của ḿnh, cũng họp hành sinh hoạt b́nh thường, cảm động là cảnh an ủi nâng đỡ tinh thần nhau khi học tṛ quá quắt. Mà học tṛ chỉ thua ma quỷ, đứa ngồi bật ghế vào tường đạp chân lên bàn, đứa chọc bạn, đứa đánh nhau, đứa nằm ngủ… Tuổi 14 tuổi là tuổi khó khăn tâm sinh lư bất an lộn xộn, bất măn mọi điều, thầy bảo đọc một đoạn văn cũng từ chối, hỏi v́ sao, trả lời v́ không thích đọc! Được Cantet huấn luyện cho chút đỉnh để làm nổi bật cá tính vai trò, các em cùng thầy cô đã diễn đạt xuất thần hơn tài tử chuyên nghiệp, vì họ không làm điệu, vừa làm vừa chơi, lại đóng vai thực của họ ngoài đời. Xuất thần đến ngỡ ngàng cảm động. Và không ngờ những bậc xi măng nhà trường đă đưa đến tấm thảm đỏ ở Cannes.

Cantet và Bégaudeau khơi dậy tất cả những mâu thuẫn của trường học Pháp : ư muốn không loại trừ song song với ý chí duy trì kỷ luật ; sự công nhận các khác biệt trong khi dạy một nền văn hóa duy nhất.

Từ đầu đến cuối khung cảnh là khuôn viên lớp học, rộng hơn là chút đỉnh ngoài sân – một khung cảnh hạn hẹp tù túng mà lạ thay, người xem cảm nhận được cái bao la trong thông điệp sâu sắc các tác giả muốn gửi đến xã hội. Phim cũng mang ít nhiều màu sắc chính trị. Một hôm, một cô báo tin cho ban giáo sư  là mẹ của cậu học tṛ người Hoa (chăm chỉ ngoan ngoăn và học giỏi được mọi thầy cô cho điểm tốt), v́ không có giấy tờ cư trú, đang bị trục xuất khỏi Pháp, «báo cho các bạn biết để xem chúng ta có thể làm ǵ...». Việc trục xuất dân nhập cư lậu là một trong các biện pháp của chính phủ hiện thời, đã gây khó khăn không ít cho con cái họ và thường được trường học tranh đấu bảo vệ.

 

Entre les murs đã gây nên những cuộc tranh luận trong các trường, là bản hùng ca nói lên cái bấp bênh vai trò thầy giáo trong những vùng nhạy cảm nhiều dân tị nạn. Cũng là dịp để hiểu tại sao phần đông thầy cô các vùng này thường bị stress đến nỗi sợ đến lớp, và học sinh thì thường bạo hành nhà giáo.

 

Entre les murs là quyển tiểu thuyết thứ 3 của Bégaudeau, đã mang lại cho anh giải France Culture/Télérama và được các nhà phê bình cùng độc giả đánh giá cao. Được thực hiện trong vòng 5 tuần lễ với ngân khoản khiêm nhượng 2,4 triệu euros, Entre les murs đã mang lại giải Palme d’Or Liên hoan phim Cannes 2008 cho Cantet và được 54 nước đặt mua. Một số diễn viên đã được mời sang Đức và Nữu Ước, và có em đã được mời đóng phim khác.

 

Xuân Sương

Paris, Oct. 2008

 

 

(*) Cách xưng hô thân mật, có thể dùng giữa cha con, vợ chồng, bạn bè ; nhưng không thể dùng giữa tṛ với thầy, v́ trong trường hợp này, nó đúng là có nghĩa «mày tao» như người ḿnh thường dịch một cách tổng quát.