SẢI BƯỚC RA TRUNG

 

DSC02003Thạch Hăn, Gio Linh, Cồn Miếu, Dốc Tiên, Đồng Hà Đồng Hới... đối với nhiều người chỉ là những địa danh lịch sử với các trận ác chiến kinh hoàng, nơi bao nhiêu đàn ông bỏ mạng, đàn bà mất chồng mất con và trẻ nhỏ mất cha. Bây giờ những nơi này đă hoàn toàn thay đổi, nhưng cái tên cứ rờn rợn châm da buồn buồn khó tả.   

Thư bạn viết “Hồi 74 về thăm nhà lần đầu, đi trên đường Quảng Trị, mặt đường nhiều cát, thỉnh thoảng c̣n giày dép, bạc cắc... tim bồi hồi, và tâm thần hoảng loạn, nghe ghê sợ lắm. Sau này đọc thêm mới biết báo Sóng Thần của Trùng Dương có tổ chức lượm xác dân đem chôn...”. Xác dân. C̣n xác quân của cả hai bên hẳn là nhiều lắm chẳng thể biết chính xác v́ chẳng bên nào muốn khai sự thật.

Trên quốc lộ 1A từ Huế đi Quảng Trị, đầu tiên sang cầu Thạch Hăn. Ngồi trên xe mà vẫn cảm giác nhồn nhột đang đi vào một trong những vùng nổi tiếng là chiến trường khốc liệt nhất trong “cuộc chiến tranh chống đế quốc Mỹ”. Cầu nào th́ cũng gỗ hoặc xi măng to nhỏ dài ngắn đẹp xấu khác nhau, nhưng cầu Thạch Hăn khác là bên cạnh cầu cũ có tượng những giọt máu h́nh trái tim, 19 giọt nhỏ  và 1 giọt to, tưởng niệm 20 bộ đội đă hy sinh từ 1972. Nhưng gịng sông huyết mạch của Quảng Trị này không chỉ chôn từng ấy sinh linh, mà vô vàn thanh niên hai bên đă nằm xuống, như khi trở lại thăm, một cựu chiến binh đă thốt nỗi ḷng thành thơ diễn tả được tâm tư của lính hai miền :

 

Đ̣ xuôi Thạch Hăn xin chèo nhẹ

Đáy sông c̣n đó bạn tôi nằm

Có tuổi hai mươi thành sóng nước

Vỗ yên bờ băi măi ngàn năm

 

Rồi đến Dốc Miếu, nơi từ 1947 Pháp đă đóng chốt để án ngữ quốc lộ 1A,  sau đó là cứ điểm quan trọng của pḥng tuyến “con mắt thần”  hàng rào điện tử Mc Namara trong nội chiến bắc-nam, là căn cứ đầu tiên của Mỹ gần vùng phi quân sự nhất. C̣n sót lại dấu tích của cuộc tương tàn này là chiếc xe tăng rỉ sét chênh vênh giữa cỏ cây vô tư xanh tốt, với tấm bia. Phía bên kia là Cồn Tiên, nơi mà theo truyền thuyết là thấy cảnh đẹp, hai ông tiên thường xuống đánh cờ. Nghe nói đến nay vẫn c̣n bàn cờ của hai vị. Thực tế lịch sử nhân giới th́ hai anh em nam-bắc quần thảo nhau trên bàn cờ chiến địa. Bây giờ đây là di tích để du khách tham quan Quảng Trị ghé chân. Cách đó không xa là tượng đài Giao bưu, chiến sĩ giao liên mang “bộ đàm”, khánh thành năm 2004 sừng sững giữa bạt ngàn đồi cao su, chè, hồ tiêu phía dưới xanh tốt, thanh b́nh, như thể “bộ đàm” thuở nào chỉ là một kiểu b́nh tưới nước cho cây lá khoe màu sức sống.

 

“Cầu Hiền Lương trước mặt kia rồi”. Giọng người hướng dẫn nghe rờn rợn. Từ xa đă thấy những tàu lá dừa cao vút, biểu tượng miền Nam. Phía trước hai mẹ con đứng nh́n về bờ bên kia, phía bắc. Đây là “Tượng đài Khát vọng thống nhất” xây dựng từ  năm 2002 đến 2008. Rồi tới chiếc cầu lịch sử đă rạch ṛi hai miền, hiện tại là biểu tượng của “nỗi đau chia cắt”, cũ rồi, nằm cheo chéo bên kia cầu mới. Trong suốt 21 năm nó đă hứng bao nhiêu lít máu đổ xuống mà dửng dưng tới nỗi cây cối hai bên vẫn xanh, nước sông vẫn không váng đỏ, chẳng phảng phất mùi tanh, và mặt nước b́nh lặng như ngh́n năm an nhàn sung sướng. Nh́n nó ḷng nao nao khó tả. Nó tên Hiền lành Lương thiện, vô t́nh bị cuốn vào cuộc tranh chấp của hai chính quyền đối lập không nhân nhượng. Đi bộ dạo qua cầu nhởn nha tối đa vài mươi phút, mà để được như vậy dân tộc ta đă mất gần một phần tư thế kỷ và cả một thế hệ. Thời đó hai bên không chỉ đánh nhau bằng súng ống mà c̣n bằng tư tưởng: chiến tranh màu sắc của cầu, chiến tranh âm thanh loan tin tức và kêu gọi dân chúng bên kia, chiến tranh chiều cao cột cờ và bề rộng lá cờ... Trước kia con sông và vùng tên Minh Lương, v́ kỵ húy vua Minh Mạng mới đổi sang Hiền. Dù không phải Ngân Hà, Hiền Lương đă vẫn khiến con người thành Ngưu Lang Chức Nữ :

 

Cách một con sông mà đó thương đây nhớ

Chung một nhịp cầu mà duyên nợ cách xa

 

Qua khỏi cầu là cột cờ giới tuyến, thuộc về bờ bắc, nơi suốt bao nhiêu năm là cái mốc để người đi từ xa nh́n ngọn cờ định hướng. 

 

Chạy thêm một quăng nữa là Đồng Hà Đồng Hới rồi lọt thơm vào ṿng tay Bà Mẹ Gio Linh mà Phạm Duy sáng tác hồi năm 1948 rồi “khóc như một đứa con nít” và nữ ca sĩ Thái Thanh sụt sùi mỗi lần hát đến. Người nghe th́ ngậm ngùi nổi da gà. Những bà mẹ Gio Linh “ngỡ đă đi xa nhưng người vẫn quanh đây”, h́nh dáng kham khó nhẫn nhục các cụ khắc in lên bức tranh xóm làng, lên bầu trời loáng thoáng mây chiều khiến ḷng kẻ tham quan se se lấn cấn:

 

Nghẹn ngào không nói một câu

Mang khăn gói đi lấy đầu

Đường về thôn xóm buồn teo

Xa xa tiếng chuông chùa gieo...

 

Nỗi đau riêng của bà mẹ Gio Linh vào thời kháng Pháp đă là nỗi đau chung  các bà mẹ của cả hai miền trong cuộc chiến sau, thường chẳng biết đầu con  nằm ở đâu để mà đi nhặt.

 

Băng qua sông Gianh c̣n có tên Linh Giang, tuy nhỏ khiêm tốn âm thầm nhưng đă từng là ranh giới thời Trịnh-Nguyễn phân tranh, đẫm máu gần nửa thế kỷ. Rồi tới Đèo Ngang của bà Huyện Thanh Quan cũng vừa lúc bóng xế tà, nhưng chẳng thấy chú tiều nào lom khom dưới núi, xa xa dưới kia là miệng đường hầm xuyên suốt qua đèo. Đèo Ngang cũng mang dấu ấn lịch sử, là ranh giới Đại Việt và Chiêm Thành từ thế kỷ thứ 10. 

 

Rồi có đường tẻ trái sang Lào, thẳng là ra Vinh, nơi chính phủ đang quy hoạch để trở thành khu trung tâm kinh tế-văn hoá của toàn vùng bắc trung bộ. Đồng ruộng nhiều nơi c̣ bay thẳng cánh, mượt mà, trên ruộng bao ny lông phất phới đuổi chim nhưng lạ, suốt đường chẳng thấy một cánh chim lướt qua hay đậu lại. Nhiều đoạn rất nên thơ:  bên đồng xanh bát ngát, bên con sông mênh mang ghe thanh mảnh nằm im trong chiều, đẹp dịu dàng như tranh. Ngộ cái dù cây cối xanh tươi nhưng hoàn toàn thiếu vắng bông hoa, không nhà nào có bụi hoa, chậu kiểng. Rất ít cây ăn trái. Chuối, cau, dừa, ổi… thường thấy ở bất cứ vùng nào, ở đây cũng là hiếm muộn.  Tới nơi mới biết là từ tháng 4-5 trở đi, “gió phơn” tây-nam nóng khô khốc thổi suốt, đất cát mịt mù, phải ăn cơm trong mùng, cát bay lấp hết mọi thứ, cây cối tàn lụi quắt queo. Trái cây nhập từ thành phố khác về nên đắt, ngược lại thực phẩm Vinh tương đối rẻ.

 

Trước khi vào thành phố th́ qua ngă ba  Bến Thủy, có tượng đài nông công binh hừng hực búa liềm, kỷ niệm cuộc đấu tranh của nhân dân Nghệ An trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931, để rồi hoàn toàn ngỡ ngàng với một Vinh trù phú thịnh vượng. Chị bạn gốc Vinh nói trời ơi, ông nội tui mà đội mồ trở về th́ tưởng lạc qua… Hồng Kông. Bởi hồi giờ Nghệ An là một xứ nghèo. Giờ th́ nhà nhà cửa cửa khang trang bề thế khắp mọi con đường, nhiều cửa hàng tên ngoại quốc huy hoàng sang trọng như ở nước ngoài, đại lộ đúng là lộ đại, các dăy chung cư, siêu thị chen nhau vươn lên.  Lại được Nhật tài trợ cho nhà chiếu h́nh vũ trụ duy nhất ở Việt Nam, “là công tŕnh khoa học mang tầm chiến lược quốc gia”. Kinh chưa.

 

Tới khách sạn, tắm  xong xuống sảnh, hai bà bạn đang chờ vội trả tờ báo về quầy, tṛn mắt sôi nổi “Biết tại sao Vinh giàu không ? Toàn buôn gỗ lậu từ Lào xuống và thuốc phiện”. Hèn chi. Cam Vinh nổi tiếng nhưng không đủ làm giàu. Cháo lươn cũng không xuất cảng. Và có hít bột trắng xái đen không mà đặc biệt con gái Vinh xinh xắn ra ǵ, cô nào cũng trắng trẻo duyên dáng, từ nhân viên khách sạn, tiệm ăn, hay gặp thấy ngoài đường, ở chợ. Khách sạn th́ nói dối như thở, có wifi trong pḥng không, nhanh nhẩu “có chứ, nhưng có khi bị lỗi”. Mà thật ra là chẳng có. Cần gấp xuống quầy, để không cho dùng họ bảo “đang bị lỗi”, ḿnh bất măn nói tui mới dùng tối hôm qua, bây giờ tui cần gấp một chút, th́ máy tỉnh bơ... hết lỗi ngay ! Th́ ra dân Vinh cũng… tự nhiên như người Hà nội !

 

Xa chút nữa về phía đông Nghệ An là thị xă Cửa Ḷ, nơi mà Vinh đang có dự án  xây cất trung tâm thương  mại và khách sạn cao cấp, khu văn pḥng, khu thương mại du lịch trục Sông Lam - Cửa Ḷ, đường cái bao la bát ngát, nhiều khu đất thênh thang cổng sừng sững mang tên Resort nọ kia nhưng đă rỉ sét, đất vẫn rậm rạp cỏ hoang. Đặc biệt hải sản Cửa Ḷ tươi ngon và tương đối rẻ, băi biển lài, nước cạn.

 

Ouf, một chuyến ngao du buồn vui lẫn lộn.

 

Xuân Sương

Paris, Juillet 2012