XƯNG HÔ

 

 

Dám chẳng nước nào trên thế giới có cách xưng hô phong phú đa dạng  nhiêu khê rắc rối như Việt Nam ta. Ví dụ  chị của mẹ, miền bắc gọi bác miền nam gọi d́, là đă phải giải thích mới hiểu lớp lang rồi. Cho nên cái mục này    thường gây bất ổn cho nhiều người lắm lắm. Lại có tṛ mới gặp th́ hỏi tuổi   cho tiện xưng hô, hơn kém nhau ít tháng có khi lên vai xuống vai một bực. Chẳng như Tây cho rằng hỏi tuổi đàn bà là điều cấm kỵ. 

 

Có những nỗi đau

 

Thế kỷ trước. Một lần về Việt Nam, trưa nắng leo lên cả trăm bậc thăm chùa. Thằng nhỏ bán h́nh lưu niệm mời, ḿnh hứa lúc xuống sẽ mua, cầm chi lịch kịch. Nhưng nó vẫn theo. Chắc tha thẩn cô độc cũng buồn, chi bằng lẽo đẽo theo du khách. Chừng vài chục bước, chợt nghe “Wại wại, wại từ Ś gàng ra hả wại”. Ḿnh dáo dác ḍm quanh, bà chị và bà bạn đă nhanh chân núp dưới bóng cây xa xa phía trước rồi; canh này dân địa phương chẳng ai dại ǵ đội gạo lên chùa; dân bên Mỹ về cũng không v́ họ chuộng làn da nơn nường như đường tinh luyện; chỉ dân bên Tây thiếu máu mới ưa sâm sẫm cho mặn mà nên tiếp sức bằng kem bắt nắng nữa, thèm đội mặt trời bất kể ngày đêm. Giờ này mà leo thang viếng Phật th́ dù cắt đứt mọi ràng buộc thế gian, Phật cũng cảm động nghẹn ngào. Ḍm đủ bốn phương chẳng thấy ai ngoài ta với ta và thằng bé, bèn hiểu chức wại đó ưu ái riêng tặng ḿnh rồi. Trời, bị lên chức bác đă nghe sông sốc tiền đ́nh rối loạn, giờ tới chức khảo cổ này th́… nghẹn ngào hơn Phật. Cảm thấy có ǵ nhồn nhột dù chẳng ai cù. Thấm thía chưa, cứ tưởng !  

 

Lại có lần gọi cậu thanh niên sửa giày bằng em, nghĩ là xưng Cô gọi Em vẫn hợp lẽ trời. Nhưng thằng nhỏ ngước nh́n, chỉnh ngay: Con chớ em ǵ nữa cô. Cái tiếng ǵ nữa nó dùng nghe mới lạnh người cho chớ! Đúng là trung ngôn thường nghịch nhĩ. Từ đó, dù chưa nhuyễn lắm, nhưng hễ ai xưng con là ta hiên ngang leo ngay lên nấc mẹ, thênh thang.

 

Trên xe lửa, thằng bé con nghịch cái va ly anh bạn, bố nó la, anh bạn bèn cười dả lả ư ta đây chẳng khó tính đâu, hỏi cháu mấy tuổi, bố nó lễ phép Thưa cụ cháu lên bốn rồi ạ. Kể lại mà nét mặt anh c̣n nguyên nỗi hăi hùng, thắc mắc: Chẳng lẽ trong mắt người khác ḿnh già dữ vậy sao. Chẳng lẽ ǵ. Cứ tưởng!   

 

Cứ như Mỹ-Tây là tiện nhất. Độc một chữ You từ Tổng thống tới anh quét rác, từ Nữ hoàng đến cô gái ngang dọc phố phường; Vous giữ ǵn lịch sự ông bà cha mẹ chú thím cô d́ dượng bác anh chị cậu mợ kiêm luôn Tổng thống ông Hoàng bà Chúa; Tu thân mật mày tao cậu tớ kiêm luôn ông bà cha mẹ chú thím cô d́ dượng bác anh chị cậu mợ Tổng thống ông Hoàng bà Chúa... Đứa con gái hàng xóm lấy thằng chồng lớn hơn bố đẻ 3 tuổi. Tỉnh bơ, gọi tên và xưng hô Toi, Moi như bạn, chẳng phiền nhiễu ai. Ở Việt Nam th́ có nước tránh nhau, chớ nói trông trổng th́ cực kỳ dị hợm, mà chẳng lẽ gọi Ba hay Cha th́ cả hai đều chín tái thịt da. Cho nên có người gả gái đầu ḷng cho trai út nhà kia, mỗi lần gặp bà sui đáng vai wại chỉ cười cười chớ hổng dám mở miệng, v́ tuân theo “tục lệ” là phải gọi sui gia bằng anh chị!  

 

Hệ xưng hô

 

Nam nhi trên toàn thể hành tinh khi bị “vật thể lạ” làm mê mẩn tâm thần th́ tất cả đều thành thi sĩ, gọi như nhập đồng nào là cục cưng của anh, mật ong của anh, cún con, mèo con, họa mi, chim nhạn, chim sẻ của anh…, rổn rảng. Tới chừng tâm thần bị phân liệt v́ những con vật yêu đó th́ cắt tiết chúng nó hết, quẳng tất tật vào ḷ nướng, vặn nhiệt độ “siêu” cao. Rồi bắt đầu đổi hệ. Dân ḿnh sẽ gọi trở lại bằng em là c̣n ưu ái, rồi  lên chức cô là chuyện bắt đầu có ch́, rồi tới giai đoạn các con vật bị nướng hóa thân thành “con quỷ” th́… dám cục cưng c̣n bị “ngồi sau nải chuối ngắm gà khỏa thân” nữa đấy.

 

Trước năm 75 trong nam, cách xưng hô là dấu nhấn cho bước ngoặt của t́nh cảm khởi đầu. Con gái gọi con trai bằng ông, trai già trai trẻ mà xa lạ đều là ông, nó như bức rào, cách biệt, trịnh trọng – dĩ nhiên trừ trường hợp xứng danh chú bác; con trai gọi con gái bằng cô, trừ con nít, chớ non choẹt vẫn cứ là cô, rất lịch sự, mềm mại. Thành ra dù nghi ngờ t́nh trong như đă, anh trai vẫn cứ phải chờ đến lúc em gái cui cúi bẽn lẽn đổi hệ xưng em th́ mới chắc chắn cá đă cắn câu. Cái giới hạn mỏng manh là vậy mà lại rất rạch ṛi hiệu nghiệm. Không ai dám sàm sỡ với ai, lễ nghĩa tôn ti được tôn trọng. C̣n bây giờ  mới gặp lần đầu cũng đă mùi mẫn anh anh em em, có nhiều chàng cụ vẫn thích được gọi anh và phều phào gọi bất kỳ ai đáng cháu chắc cũng bằng em ngọt lịm. Xởi lởi quá đà, lộn xộn, chẳng thể thống ǵ. Riêng trong giới văn nghệ, nghe nói dù trăm tuổi vẫn cứ anh em, nghĩa là đàn anh đàn em, là cùng một gia đ́nh văn nghệ. Tức là cùng kiểu mà không cùng nghĩa.

 

Cách xưng hô rắc rối vậy nên thấy báo chí hoặc phim ảnh ngày nay phạm lỗi khá nhiều. Cảnh hai tên cướp réo nhau mà “Ngài che cho tôi nhé” th́ quả là… lũng đoạn thị trường chữ nghĩa. H́nh như người dịch hiểu chữ Ngài cũng như bao tiếng xưng hô ngôi thứ hai khác. Vậy xin hỏi nho nhỏ: sếp biên tập th́ hiểu sao?

 

Có lần đọc báo kinh tế, thấy một ngài Mỹ Úc Pháp Anh ǵ đó tới Việt Nam làm ăn. Tại chính quốc có khi chỉ là bá vơ, sang Việt Nam được trọng vọng thành ngài nên trông ngài phơi phới. Chớ thiệt sự đúng nghĩa Ngài th́ làm ǵ mà tràn lan cả nước kiểu… tiến sĩ vậy được.

 

Quen bác quen wại rồi, giờ… chẳng may có ai sớn sác gọi Chị th́ thấy dôi dỗi, trách ngầm họ không biết kính lăo đắc thọ, mặc dù chị cũng trợn mắt hí hửng tưởng bở một ḿnh!

 

XuânSương

4-2016