Nam Dao và tiểu thuyết lịch sử hiện đại "Bể dâu"

 

Cổ Ngư thực hiện

 

 

talawas: Tiếp sau "Gió lửa" và "Đất trời", "Bể dâu" là bộ tiểu thuyết lịch sử thứ ba của anh. Để có thể hoàn tất bộ tiểu thuyết với gần ngàn trang sách này, anh đă mất bao lâu để t́m tài liệu, t́m ư và… viết?   

 

Nam Dao: Nói chuyện thời gian th́ thật...vô cùng. Thời gian viết th́ tôi biết, già ba năm. C̣n phần thời gian bạn gọi là lấy tài liệu th́ khó nói. Từ xưa tôi theo dơi những diễn biến lịch sử cận đại khá sát sao. Nhưng tôi chỉ hệ thống hoá các thông tin lịch sử vào khoảng cách dây 10 năm, sau khi có điều kiện đánh giá tính chính xác của một số sự kiện tôi cho là quan trọng. Nhưng v́ là viết tiểu thuyết lịch sử nên có dùng là cái phần tổng hợp, c̣n lại th́ phải cố quên chi tiết. Bởi nếu không th́ nhà văn mất tiểu thuyết mà chỉ c̣n cái phần lịch sử, mà sử là nghề của sử gia, không phải nghể của "chàng"... "Bể dâu" lấy bối cảnh lịch sử cận đại nên sách vở tài liệu khá ngộp, và tài liệu th́ phần lớn đều có định hướng "hắc-bạch", rồi lại phải chọn trong những biến cố những cái chính, cái phụ theo cách thế chủ quan của người viết trong ư hướng  đẻ ra tiểu thuyết. Trọng tâm của tiểu thuyết, theo cách tôi nghĩ, là con người trong những biến cố lịch sử. V́ vậy, chỉ đọc tài liệu lịch sử không đủ. Tôi bỏ khá nhiều thời gian đọc văn đủ mọi khuynh hướng, của cả hai miền Nam Bắc, chắt lọc lấy những thân phận, chưng cất thành những nhân vật sống của tiểu thuyết... Bây giờ công việc đă xong, "Bể dâu" nằm trên kệ sách, bạn hỏi tôi mới thấy ḿnh liều, đúng là điếc không sợ súng! Nếu chưa viết, và có ai đó bảo ḿnh viết "Bể dâu" đi, có lẽ tôi sẽ nhất bộ nhất bái, đi giật lùi cho đến khi chạm cửa địa ngục...

 

talawas: Giữa thơ, truyện ngắn, kịch, kư và nhiều thể loại khác đă thử qua, v́ sao anh quyết định chọn tiểu thuyết lịch sử để dồn tâm, dồn sức? Có phải đó là nơi anh có thể bày tỏ được những điều muốn nói, là mảnh đất đủ dài đủ rộng để những ư tưởng của anh có chỗ vẫy vùng?  

 

Nam Dao: Nếu có một thể loại mà tôi có ư định dồn tâm sức vào th́ đó là Kịch nói. Nhưng Kịch phải có sân khấu, có diễn viên, khán giả... mà ở hải ngoại th́ bạn biết đấy, những nguời yêu bộ môn này đều "tài tử", làm sao mà phát triển được. Trừ Cải lương, lưa thưa chắc được 1, 2 ban hát bên Cali, tôi chưa thấy có 1 gánh Kịch nói nào ở hải ngoại. V́ thế, thích th́ thích, nhưng cũng đành! Kịch là một thể loại tuyệt chiêu đấy, tôi mê từ nhỏ, và vẫn c̣n đắm đuối.

 

Truyện ngắn, hoặc Kư, đối với tôi là những thể loại thích hợp khi tôi muốn đề cập đến những vấn đề có thể khoanh được vào 1, hay nhiều là 2, yếu tính (văn chương). Thật mà nói, những tác phẩm thành công ở thể loại này cũng có cái khả năng vẫy vùng của tiểu thuyết trường thiên: có dịp, mời bạn đọc những tập truyện ngắn của Chekov hay Hemmingway hay Lỗ Tấn. Cho đến bây giờ, dẫu đă cắt 200 trang để "Bể dâu" mang cái bề "quá" dầy bạn thấy, tôi vẫn cứ ao ước c̣n cắt thêm được chừng 150 trang  trong lần tái bản tới (nói đùa đấy, ở hải ngoại lấy đâu ra các cụ các bác người đọc mà tái bản).

 

C̣n Thơ, a cái nàng Thơ khó tính (dạo này h́nh như lại trắc nết tí ti "hậu hiện đại"). Nàng vẫn hẹn, nhưng kiểu hẹn mà không đến, bắt tôi chờ, và chờ mà chẳng biết chờ ǵ, chờ ai... Tôi ao ước nàng sẽ ghé chân, dẫu một lần, giắt tay tôi dưới một bầu trời mới, thôi trầm mặc Đường thi, du dương lục-bát, thôi thơ mới thơ cũ, thơ không vần, thơ xuống hàng ngắt câu ḷ c̣, thơ ú ớ  diễn ngôn kiểu gọi là lạ với những cũ x́ sợ c̣n kém xa thể Phú cả ngh́n năm về trước... Nhưng tôi cứ thế, cắn bút trau dồi hồn thơ, rồi đợi. Và rất bực ḿnh khi nhớ nhà thơ nào đó rên "em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé" nghe chao ôi mùi mẫn, nhưng tôi trệu trạo sắp được 6 câu, nước mắt vừa kịp chẩy để môi má hoen lệ, và miệng mếu, xuống một ốc-ta th́ thầm "ô hay ta đă làm chi đời ta!"... th́... hết chuyện!

 

Vậy quay về câu hỏi, có phải cần cả ngàn trang để vẫy vùng không th́ tôi xin nói không. C̣n ư tưởng, có cần cả ngàn trang không? Cũng không. Tôi nhớ câu đáp của nhà khoa học Einstein khi có một ai đó hỏi ông có quyển sổ tay mang bên ḿnh để ghi lại những ư tưởng không th́ ông bật cười, bảo "cả đời tôi liệu có th́ một, hai ư tưởng, làm ǵ mà cần đến những một cuốn sổ tay!" Thế th́ tại sao tiểu thuyết "Bể dâu" dài thế! Trước hết tiểu thuyết đâu chỉ là tập hợp những ư tưởng. Nếu nó dài, liệu có đủ dài hay không để đo cho đủ nỗi thống khổ của thân phận con người bị ghiền nát hầm rừ ra trong lịch sử của ḿnh, ḿnh vừa là tác nhân và thật oái oăm, ḿnh lại vừa là nạn nhân? Đó mới là câu hỏi phải trả lời. Tôi không biết, nhưng hy vọng là một trăm năm sau không ai phải viết lại "Bể dâu". Và nếu không may mà phải lại kể chuyện dâu biển th́ xin nó ngắn lại, một hai trăm trang thôi, đừng dài quá!  

 

talawas: Sau khi hoàn thành hai bộ tiểu thuyết lịch sử "Đất trời" (lịch sử trung đại, thời Lê Lợi-Nguyễn Trăi) và "Gió lửa" (lịch sử cận đại, thời Nguyễn Huệ-Gia Long), anh cảm thấy thuận lợi hơn hay khó khăn hơn khi bắt tay vào viết bộ tiểu thuyết lịch sử hiện đại "Bể dâu"? "Việc thật" c̣n nóng hổi, "người thật" có khi c̣n sống sót qua cuộc bể dâu, điều đó có ngăn bước những ư tưởng của anh tung hoành trong chiều hướng muốn "tái chiếm hữu và tái tạo" lịch sử hay không?

 

Nam Dao: Khó hơn, v́ sự tái chiếm hữu lịch sử đ̣i hỏi người viết đáp ứng với câu hỏi đầu là anh làm thế cho ai, và câu thứ hai là với tâm thế và ư thức nào. Trong "Bể dâu", tầm nh́n là từ vị trí nạn nhân của sự xoay vần oái oăm và tàn bạo của lịch sử mà không cá nhân nào kiểm soát được. Điều này khác với "Đất trời" và "Gió lửa", trong đó những tác nhân của lịch sử đóng những vai tṛ chính, và động cơ của lịch sử rơ nét hơn qua những vấn đề văn hoá và xă hội, cũng như vị trí địa-chính (trị) đặc thù của nước Việt Nam ta. Với "Bể dâu", con người cam chịu trước lịch sử như một định mệnh oan nghiệt chung, và có vùng vẫy th́ cũng chẳng thể cứu được chính ḿnh trong cái bối cảnh một cuộc chiến tranh tàn khốc chẳng phải chỉ ḿnh quyết định. Tôi viết, với tâm thế không đặt trọng được-thua, thắng-bại... nhưng quan tâm nhiều hơn đến câu hỏi làm sao khôi phục được "con người" sau dâu biển, và cố gắng biểu đạt ư thức chuyện khôi phục này là vấn đề sinh tử khi chúng ta đối mặt với tương lai. C̣n "việc thật, người thật" như anh đề cập th́ sao? Việc th́ chắc chắn phải nh́n một cách trung thực và với công tâm. Nhưng người, dẫu thật, trong tiểu thuyết đều thành những nhân vật hư cấu. Những nhân vật này không chỉ là một, mà là tổng hợp của nhiều người, sống và hành xử "cứ như thật" để tiểu thuyết có khả năng thuyết phục người bỏ công ra đọc nó. Việc thật người thật chưa hề là bước cản sau khi tôi quyết định viết "Bể dâu".

 

talawas: Thời gian của "Bể dâu" kéo dài khoảng 60 năm, từ những năm 30 đến những năm 90 của thế kỷ XX. Không gian của "Bể dâu" trải rộng khắp ba miền đất nước, vượt biển Đông qua đến tận đảo Galang của Nam Dương. Con người của "Bể dâu" có gần 200 nhân vật thuộc bốn thế hệ nối tiếp, có nhân vật lịch sử (Nguyễn Thái Học, Bảo Đại, Hồ Chí Minh, Khái Hưng…), có nhân vật "b́nh thường" nhưng có thật (Dao Ánh, Dự-người tù v́ tội dẫn gái cho chuyên gia ngoại quốc, vào tù nhựng vẫn tiếp tục tổ chức đường dây buôn thuốc phiện, hoặc người đàn bà điên trần truồng giữa đường phố Sài G̣n sau 1975…), có nhân vật giả tưởng, có cả… ma! Ngoài trí nhớ, anh có sử dụng phương pháp nào khác để không tự ḿnh rơi vào cái mạng lưới rối rắm của những t́nh tiết và quan hệ do chính ḿnh dựng nên?

 

Nam Dao: Cách tôi viết như thế này: tôi viết chương đầu, rồi sau đó viết chương kết (để biết đi về đâu, đến đâu trong tiểu thuyết) cho cả "Bể dâu", rồi sau, cho từng quyển "Chớp bể", "Ba đào" và "Bờ dâu". V́ thế, những nhân vật chủ chốt đều đă định h́nh, và tồn tại trong những t́nh thế được dự trù. Những chương ở giữa là để nhân vật "sống", với những nhân vật phụ góp phần tạo ra đời sống, cả mặt tâm linh lẫn xă  hội. Cái khổ là tôi không thể viết liền một mạch, phải ngưng những thời gian dài đến vài tháng, và khi cầm bút viết tiếp th́ bắt buộc phải đọc lại để tránh những bất cập, mâu thuẫn... Đọc lại cho phép tôi không rơi vào sự rối rắm của những t́nh tiết, quan hệ, tâm lư của những nhân vật, đơn giản là vậy.

 

 

talawas: Trong "Bể dâu", các sự kiện có hoàn toàn diễn ra theo sự tịnh tiến của thời gian không? Có đoạn nào của tiểu thuyết được anh dùng thủ pháp đảo lộn thời gian để "bẻ ngoặt" ḍng chảy của lịch sử không? Một số ca khúc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn sáng tác vào thập niên 90 (bài "Sóng về đâu?" chẳng hạn) lại được các nhân vật trong truyện hát lên trước đó hơn 10 năm, có phải là sự cố ư?   

      

Nam Dao: Thời gian vật lư của con người đo bằng chuyển động của cái kim đồng hồ, nhưng thời gian sinh-tâm lư th́ khác, sau vẫn có thể ở phía trước, ngược lại cũng được, thậm chí có khả năng đồng hiện! Chính cái thời gian đó mới là yếu tố quyết định thế cách và hành xử của con người, và v́ vậy nó cũng là thời gian của tiểu thuyết v́ nói cho cùng, trọng tâm của tiểu thuyết là con người nh́n ở mức độ toàn diện như một tổng thể. C̣n về ḍng chảy của lịch sử, như những biến cố th́ chúng tịnh tiến, nhưng soi rọi vào nguyên nhân và động cơ th́ khác. Là sản phẩm của con người trong một bối cảnh văn hoá nhất định, lịch sử rồi cũng đèo bồng thời gian sinh-tâm lư của con người. Ḍng chảy "bẻ ngoặt" của lịch sử tất phải tương ứng với những khúc gập ghềnh của kiếp người, chẳng cần "thủ pháp" nào để đề cập tới. C̣n ca khúc "Sóng về đâu" của Trịnh Công Sơn, tôi được nghe đâu quăng năm 87, và nhân vật trong "Bể dâu" chắc cũng được nghe anh Sơn hát cùng một lúc với tôi, cũng thích, và thích mà buồn là hát, chẳng hề nghĩ đến cách "đảo lộn" thời gian làm ǵ. Trong truyện, khi thấy triều lên như biển sắp xoá ruộng dâu, nhân vật Dân què một chân lấy chân c̣n lại đạp vào sóng và hỏi ta xô mi lại, sóng về đâu... chứ nào có hát ḥ ǵ đâu. Nói thế cho vui, nhưng khi tôi viết th́ mọi sự "bật" ra, không hề tính toán chi li ǵ cả!

 

talawas: "Bể dâu" gồm quyển Thượng (hai phần đầu: "Chớp bể", "Ba đào") và quyển Hạ (phần cuối: "Bờ dâu"), xin được tạm gọi như vậy. Ở quyển Thượng, nhân vật trung tâm Nguyễn Trường Vơ / Phan Thượng Chính sống qua những tang thương và hào hùng của thời chống Pháp, từ trước khi các liệt sĩ Việt Nam Quốc dân Đảng bước lên đoạn đầu đài, qua nạn đói năm Ất Dậu, Cách mạng tháng Tám cho đến khi miền Bắc ổn định thể chế Dân chủ Cộng hoà, sau cuộc cải cách ruộng đất đẫm máu, đợt trừng trị nhóm trí thức Nhân văn-Giai phẩm và việc đàn áp những người thuộc phái ôn hoà trong Đảng Cộng sản. Ở quyển Hạ, khởi đi từ ba năm cuối của cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn - cụ thể hoá qua h́nh tượng hai anh em sinh đôi Phan Thượng Nhân, bác sĩ quân y miền Nam và Phan Thượng Dân, bộ đội chính quy miền Bắc – ḍng truyện đẩy người đọc dạt qua vài tuần lễ hoảng loạn của một miền Nam hấp hối, trôi dọc theo những năm tháng đói nghèo trong thù hận, lừa lọc, phản bội, thất vọng của cả nước sau chiến tranh để rồi cuốn phăng một số thân phận nhỏ nhoi ra biển cả. Những người đọc ở lớp tuổi 50-60, đồng lứa với Nhân và Dân có nhận xét: quyển Thượng "thật" hơn. Nhóm độc giả trẻ lại thấy quyển Hạ sống động hơn, gần gũi hơn. Anh có ư kiến ǵ về những phản hồi ấy của độc giả?  

 

Nam Dao: Tôi cũng nhận được những phản hồi của bạn đọc, ở nhiều lứa tuổi, cả Nam lẫn Bắc, người nhận là "quốc gia", kẻ coi ḿnh là "cách mạng". Về quyển bạn gọi là quyển Thượng, đúng là lứa tuổi trên 50 phản ứng khen chê nhiều hơn giới trẻ. Tại sao? Họ hoặc đă trưởng thành, hoặc lớn lên trong cuộc chiến kết thúc năm 1975. Phần lớn, khi chủ động nhưng thường th́ bị động, họ buộc phải trực tiếp tham gia vào một giai đoạn lịch sử đầy xáo trộn với những dằn vặt hoang mang trước chân giả đúng sai, những giây phút hào hùng tưởng đổi được đời rồi những ê chề tuyệt vọng trước cái chết lên ngôi, trước chia cắt, tang thương mà đành bó tay phủ phục hứng chịu định mệnh. Với họ, t́m nguồn căn cho cái lịch sử khốn khổ đó là một nhu cầu mà quyển Thượng phần nào đáp ứng [1].

Ở miền Bắc, một bạn thơ gửi e-meo, bảo không ngờ c̣n khóc được khi đọc chương  nói về thời Cải cách ruộng đất. Một nhà văn hoá tên tuổi, qua trao đổi với một đệ tam nhân, nói ông thay đổi một số cách nh́n sau khi tiếp cận "Bể dâu". Phê phán, có bạn than, chiến thắng Điện Biên oanh liệt thế, sao chỉ tôi đề cập thoáng qua, như thế là không "công bằng" với lịch sử. Nhân đây, xin đáp, đă có hàng trăm cuốn sách nói về Điện Biên. Và tôi không  phải là sử gia. Viết tiểu thuyết, tôi không thấy cần phải nêu lên những gương anh dũng này nọ để công bằng. Sự công bằng, nếu phải có, là công bằng với những thân phận con người truân chuyên qua sự cố lịch sử mà dấu tang thương là điều nhà văn tự nguyện lấy trách nhiệm lưu giữ như chứng nhân. Quyển Hạ, bối cảnh lịch sử dàn trải từ 1972 đến 1990 [2] . Ở hai chiến tuyến, Nhân và Dân may mắn không phải giết nhau, mà cứu được nhau, trong cuộc chiến huynh đệ tương tàn. Nhưng ở phía thắng hay bại, họ cũng chỉ là những nạn nhân bị thế cuộc nghiền ra trong ṿng xoay của đủ thứ quyền lực, đôi khi thật vô lư, thường th́ vô cảm, bất nhân. Bạn đọc nhận xét: cả hai phía đều có người tốt kẻ xấu; những nhân vật nạn nhân bị chà đạp t́m cách đứng dậy, nhưng không bao giờ găm căm hận vào ḷng, và tội nghiệp nhất là thân phận nữ qua những Thắm, Huyền, Dao Ánh… Có người cho rằng tác giả không đề cao đầy đủ những con người tiếp tục giữ được nhân tính ngay cả khi phải lao vào cuộc chém giết tương tàn. Xin đáp : tôi nghĩ là có đấy chứ. T́nh yêu luôn luôn hiện diện. Rồi t́nh đồng đội. Ḷng thương xót đồng loại trước chết chóc, huỷ diệt… Quan trọng hơn, có những người lính chiến đấu khi cần, và khi không cần, phải chăng rất nhiều người trong số họ đă hạ súng để tránh thiệt hại cho dân cũng như quân. Sau này, tôi ước ao ngày 30-04-1975 này sẽ được tưởng nhớ đến như ngày thiết lập lại hoà b́nh sau một trận chém giết vô tiền khoáng hậu trong lịch sử nội chiến.

 

Tiếc là thời ngay sau hậu chiến chẳng mấy tốt đẹp: chuyện học tập cải tạo, đổi tiền, đánh tư sản… đưa đến thảm cảnh vượt biên khiến vết nứt rạn trong tâm thế người Việt Nam càng sâu mà cho đến nay những lời kêu gọi hoà hợp hoà giải vẫn cứ như gió thoảng qua tai. Cứ thế này,  nghi kị giữa người trong nước và hải ngoại không khéo sẽ trở thành một thứ thuộc tính khó thay đổi, và cái tiềm lực của "khúc ruột ngàn dậm" chỉ c̣n, như cho đến nay, thể hiện qua những đồng đô la tươi cóp nhặt gửi về giúp người thân (thế mà cũng đến gần 6 tỉ) chứ không có tính rộng khắp và hệ thống để xây dựng và phát triển đất nước một cách xứng đáng.

 

Thời hậu chiến, chính quyền đối mặt với sự tan ră của khối XHCN cuối năm 1990, tức đă 17 năm nay. Những chuyện lèo lái ở Việt Nam sau biến cố cực kỳ quan trọng này không nằm trong "Bể dâu". Thời đó, nhiều người mang hy vọng xă hội Việt Nam sẽ thực hiện tiêu chí in trên công văn, giấy tờ từ rất nhiều năm, là: Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc. Quốc gia thế là có độc lập chính trị rồi (dĩ nhiên ở cái thế tương quan với các nước khác trên thế giới). C̣n tự do? Phải hiểu tự do là môi trường xă hội cho phép mọi cá nhân phát triển, và đó là điều kiện cần để mỗi người thực hiện hạnh phúc riêng tư trong một  qui ước xă hội đồng thuận. Tự do đầu tiên là tự do tư duy, một yếu tính của con người (như cây sậy "biết nghĩ" theo cách nói của Blaise Pascal). Nó cũng như đôi cánh để chim bay, v́ thế Dân đi mở tất cả những lồng chim trong sân một nhà thương tâm thần (tức cái xă hội không mấy b́nh thường muốn đưa tư duy vào những cái gông để kẹp lại), giải phóng để chim xổ lồng, bay lên, bay đi.

 

Nói đến phản hồi của bạn đọc, tôi lạm lời xin kể ra 2. Một sinh viên trẻ đang du học tại Pháp gửi e-meo, viết: "Lẽ ra thế hệ cha anh phải cho chúng em biết, nhưng chắc họ sợ, lơ đi hoặc "banaliser" những thảm cảnh sau ngày 30-04, tiếp tục cứ "ngụy" với "ta", đâu có biết thế ra "ta" mới ngụy ở cái thế "ta" có thể hành xử nhân ái hơn mà không làm…". Một bạn khác, bên Mỹ, th́: "… em cầu nguyện cho không bao giờ nước ta lâm vào nội chiến tương tàn, măi măi hoà b́nh, và gột bỏ được mọi hận thù quá khứ…" Nếu viết "Bể dâu" để có được những thông cảm như vừa kể, tôi nghĩ là cũng đáng công, nhất là với thế hệ trẻ.

 

 

talawas: Để xây dựng các nhân vật trung tâm: Phan Thượng Chính, Huyền, Nhân, Dân, anh có dựa vào những mẫu người nào của đời sống thực không? Có lúc nào anh tự "đồng hoá" với một trong những nhân vật của ḿnh không?

 

Nam Dao: Chuyện xây dựng nhân vật, tôi đă nói sơ trong phần trả lời trên : nhân vật hư cấu là tổng hợp những mảnh thật của những con người có thật mà tác giả có cái duyên may gặp gỡ. Về vế thứ hai, tôi thiết nghĩ người viết nào chẳng "nhập vai" những nhân vật của ḿnh, cả chính cũng như phụ? Tôi không là một ngoại lệ. Nhưng hoá thân sống bằng tâm thế những nhân vật bạn vừa kể tên "gay" lắm, nhiều khi muốn phát điên lên được. Viết như vậy chẳng khác ǵ "trút nghiệp", như Phó Đức Chính lấy roi tự quất vào ḿnh trong chương 2… Đau vô cùng, nhưng khi đă thành được "lời" th́ tâm nhẹ nhơm. Đó là phần thưởng tôi nhận được ngay trước cả lúc sách in ra, rồi sau là khen chê, b́nh phẩm, phê phán… Cho đến nay, phản hồi trên "Bể dâu" thường vẫn nhấn mạnh mặt nhận thức chính trị, trong khi tôi lại viết văn! Cơ khổ… Ấy, tiểu thuyết lịch sử với một giai đoạn c̣n hằn dấu vết ân oán tang thương tất phải vậy mà thôi. Biết trước thế, mà tôi vẫn cứ phải làm…

 

talawas: Các nhân vật "nhà thơ", "bà lăo áo vàng, đứa cháu áo trắng và con chim chào mào" lúc ẩn lúc hiện trong suốt ngàn trang sách của "Bể dâu". Qua họ, anh muốn gửi những thông điệp ǵ đến người đọc? H́nh tượng "nhà thơ" khiến độc giả liên tưởng đến Bùi Giáng. Nhưng đó có phải là "tiền thân" của Dân, nhân vật đă biến mất ở cuối truyện, sau khi sống một thời gian dài trong nhà thương điên? Có phải ư anh muốn Dân sẽ tiếp tục sứ mạng của nhà thơ trong những bể dâu sắp tới của đất nước, đi khắp nơi để cảnh giác và đánh thức lương tri người Việt Nam?    

 

Nam Dao: Bà lăo áo vàng, đứa bé áo trắng và con chim chào mào thể hiện thế giới tâm linh song song tồn hữu với cái thực tại nh́n thấy, nghe thấy, sờ được… của thế giới vật chất hiện tượng. Thế giới tâm linh kia phi thời gian, gộp một lúc cả quá khứ, hiện tại và tương lai… Bạn để ư, cứ một khi thế giới vật chất găy đổ th́ thế giới tâm linh kia xuất hiện, khi như một cảnh báo, khi như một lời than! C̣n những nhà thơ. Qua kinh nghiệm tiếp xúc riêng, tôi thấy họ là những người hồn nhiên và trong sáng, có khả năng linh cảm tương lai rất nhậy bén. Trong những tiểu thuyết tôi đă viết, họ lúc nào cũng có mặt, giữa hư và thực, giữa minh triết và rồ dại, mỗi khi lương tri cần được đánh thức từ những cơn mộng mị cướp đi nhân tính giữa những con người  với nhau. Nhà thơ vô danh đi ṿng bờ hồ, là nhà thơ. Bùi Giáng huưt c̣i chỉ đường xe chạy, là nhà thơ. Và Dân, cũng là nhà thơ, với cái sứ mệnh đánh thức lương tri như tôi vừa nói. Phần Dân, như cánh những con chim bay ra từ những chiếc lồng chính anh bẻ găy cửa, anh bay, có lẽ đă xa,  đến được đâu và đến khi nào…th́ tôi không biết. Bay là chức năng của chim xổ lồng, như tư duy tự do, là chức năng của chúng ta, những con người c̣n biết thèm một cánh chim bay.

 

talawas: Trong hàng trăm nhân vật của "Bể dâu", người ta thấy có Việt Quốc, Việt Cách, Việt Minh, bộ đội miền Bắc, lính tráng miền Nam, du kích, công an, nằm vùng, "ba mươi tháng tư", sĩ quan Nhật, tướng lănh Pháp, quân Tưởng, nhưng lại thiếu vắng h́nh bóng người Mỹ. V́ sao, thưa anh?

 

Nam Dao: Đây là một điều khiến tôi xé đi hơn trăm trang của tập bản thảo "Bể dâu", trong đó có những nhân vật người Mỹ. Một cậu non choẹt học Đại Học Kentucky bị bắt lính, ngỡ ngàng khi hiểu ra ḿnh chẳng sang Việt Nam để "bảo vệ" thế giới tự do mà là giết người, viết thư cho cậu em khiến cậu này phản chiến, biểu t́nh rồi bị bắn chết. Trung Úy Caley, kẻ châm lửa đốt nhà ở Mỹ Lai, mang hoang tưởng trở thành Satan để, ở mặt phản diện, đứng ngang hàng Thượng Đế định đoạt sống chết… Viết xong, tôi mới tự hỏi viết thế để làm ǵ, và nhất là viết cho ai? Để kết tội Đế quốc xâm lăng, vạch mặt cuộc chiến tranh "lạnh" giữa những siêu cường hai phe, và… biết bao nhiêu điều người ta đă viết, kẻ đi biện minh, người th́ bác bỏ tính chính nghĩa - chính danh, sự phi nhân, cuồng bạo… của cuộc chiến Việt Nam? Chuyện này, hàng trăm người đă làm! Tôi tự thấy ḿnh quá ôm đồm với những nhân vật người Mỹ. Thậm chí, tôi có thể làm lạc mất cái hướng tôi muốn đi: cảnh báo sự nhẹ dạ, tính bốc đồng, và cách hành xử thuần bản năng "anh hùng" rất dễ bị kích động, để làm sao người Việt Nam chúng ta b́nh tĩnh t́m lại được nhau, và cùng nhau tạo dựng một nền cộng hoà, nghĩa là một xă hội hài hoà đồng thuận trên nền tảng đạo lư giữa người với người, nhất là những con người sau một cơn dâu bể kinh hoàng. Đấy, lư do h́nh bóng người Mỹ chỉ lưa thưa trong "Bể dâu" là thế!

 

talawas: Sau "Bể dâu", anh có chuẩn bị giới thiệu đến độc giả tác phẩm mới nào nữa không? Sẽ có thêm tiểu thuyết lịch sử của Nam Dao trong thời gian sắp tới, hay anh sẽ chuyển hướng viết sang một thể loại khác?

 

Nam Dao: Tôi vừa viết xong "Trăng nguyên sơ", một tiểu thuyết kết hợp thể Kịch, Phóng sự và cả chưởng Kim Dung, tức là lẩu "hậu hậu hiện đại" với những bước ngoe nguẩy rồi nhẩy vọt của thời gian, kèm vào những không gian phi tuyến tính cực kỳ "bác học"… Tôi sẽ không bao giờ viết tiểu thuyết lịch sử nữa.

 

talawas: Xin cảm ơn anh đă trả lời phỏng vấn của talawas và mong sẽ được đọc thêm nhiều tác phẩm có giá trị của anh trong thời gian sắp tới.

 

© Talawas 2008