Nắng vàng tươi hắt vào những mái chùa cong rải rác chung quanh tháp Báo Thiên cao vút. Nhô ra khỏi những ngọn cây bàng, đỉnh tháp thếp vàng chóe sáng uy hiển, lung linh thứ quyền năng chập chờn như vừa răn đe vừa bảo bọc đám hàng dân lũ lượt đi lễ chùa vào ngày đầu một năm mới. Khác với mọi năm qua, không c̣n ai tóc tết bím, miệng x́ xồ tiếng Quảng, tiếng Tiều. Đàn bà nay lại mặc áo tứ thân, giải đằng trước buộc túm lại lẳng lơ thả xuống cái trễ nải làm dáng của những ngày lễ hội. Đám trẻ con tóc trái đào tíu tít cười chạy đuổi nhau, tiếng vải thô sột soạt cọ xát như đến quần áo cũng tranh nhau khoe mới.
Chùa chật ních những người là người. Họ xếp hàng trên thềm, miệng lầm rầm tụng niệm theo một vị sư bác ngồi trên bệ. Sư bác mắt nhắm nghiền, một tay nhịp mơ, tay kia thỉnh thoảng lại đánh nhẹ vào chiếc chuông treo bên. Tiếng chuông ngân nga vươn lên lượn bắt ánh nắng lẻn qua những chiếc then gỗ mun đan dọc mảnh vách lửng rồi tan vào những lạt khói xanh biếc thơm ngát trầm hương.
Khuất sau một thân bưởi già đến trăm năm ở tít cuối sân chùa là nơi sư cụ tiếp khách. Sư trụ tŕ là Đạo Khả, kẻ cách đây hai mươi năm đă xuống tóc cho hàng ngàn người tránh không muốn tết bím theo lệnh Trương Phụ và Hoàng Phúc dưới thời thuộc Minh. Vốn là đệ tử đời thứ ba của sư Pháp Loa, Khả họ Phạm, đă từng theo chú là Phạm sư Ôn khởi quân từ chùa Thiên Nhiên đời Thuận Tông nhà Trần. Đánh vào chiếm kinh sư được ba ngày th́ bỗng nhiên Khả ngộ ra chữ Tâm nhà Phật, liền trốn vào Báo Thiên và xin qui y đến nay đă xấp xỉ năm mươi năm. Bây giờ, Khả đă yếu, cho gọi sư đệ là Đạo Khiêm từ chùa Thiệân Chính về. Cả hai đang đợi Nguyễn Trăi, hiện là kẻ đang xếp đặt lại bộ máy triều chính, đă hẹn đến bàn một việc liên quan đến mai hậu của Phật giáo. Thần thái an nhiên, tự thân Khả tỏa ra một niềm vui sâu lắng. Nhếch cặp lông mày rủ xuống bạc thếch trên cặp mắt nay đă ḷa, Khả từ tốn nhấp một ngụm nước, hồi tưởng lại lần gặp Trăi cách đây mười lăm năm có lẻ. Thuở ấy, khi Nguyễn Trăi vào chùa xin xuống tóc, Khả đùa ‘‘ Đệ tử danh gia nay qui y ? ’’. Trăi dí dỏm ‘‘ Chỉ xin thầy cho nhát kéo là xong ? Cửa Phật đâu hẹp ḥi ǵ ...’’. Khả bật cười ‘‘ ...thế c̣n cái đạo quân tử ? ’’. Trăi đáp ‘‘ ...đạo có khi biến, có khi thường. Trăi tự tay xuống tóc th́ ai biết ? Nhưng thế mới là trí trá. Nay đến đây, mô Phật, là tự tâm thành, tin vào lượng từ bi độ thế... ’’. Khả mỉm cười, nhỏ nhẹ ‘‘ ...để ta tặng thầy một vài câu ngô nghê nhé ’’. Nói xong, Khả khép mắt lại. Lát sau, tay thỉnh một tiếng chuông, Khả chậm răi:
Mặt trăng mọc giữa ngọ
Không thấy nhưng vẫn c̣n
Mở mắt nh́n Trăi, Khả hỏi ‘‘ Rồi sao nữa ? Thí chủ tiếp ta đi chứ ’’. Trăi vái Khả, xin phép rồi đọc :
Nguồn măi tự đỉnh non...
Kể cho Đạo Khiêm đến đấy, Khả vẩn vơ nói như nói một ḿnh ‘‘... hai chữ non sông với Trăi nặng thật ! Nặng đến độ Trăi quên mất những cái không thấy tít trên trời cao ! ’’. Lấy cây quạt đập khẽ vào tay Khiêm, Khả lẩn thẩn hỏi :
- Đệ thấy sao ? Hai câu kệ đầu bảo tu đi. Hai câu sau th́ đáp rằng không, phải nhập thế bởi non sông c̣n đó. Này, có thể nào vừa nhập thế lại vừa tu được không nhỉ ?
Khiêm không trả lời sư huynh ḿnh ngay, lặng lẽ chắp tay, nhớ lại buổi tối ngắm trăng trên sân chùa Thiện Chính. Ngẫm đến cách vận trí đoạt thành chứ không dụng lực trên chiến trường từ Trường Yên vào đến hai châu Hoan Ái, Khiêm hiểu rằng Trăi đă tránh được chuyện máu đổ xương rơi. Đúng như lời ḿnh dặn Trăi là khi nghĩa quân mạnh, lúc ấy mới là lúc sách lược Tâm công độ được người. Khiêm kể lại cho Đạo Khả cái quan hệ giữa Trăi và ḿnh, từ ngày t́nh cờ gặp nhau trên con đường từ ải Phá Lũy về Đông Đô cho đến cái xẩy chân của Trăi nơi bờ vực cạnh chùa. Giọng có chút bùi ngùi, Khiêm nhỏ nhẹ :
- Cao quí thay những kẻ lấm tay nhập thế mà vẫn giữ được tâm sạch chốn tu hành...
Khả chép miệng :
- Cao quí thay, mà cũng tội nghiệp thay...
Ngẫm nghĩ, Khả tiếp, giọng khoan thai :
- Khi gặp, ta sẽ đọc tặng cho Trăi hai câu kệ xem thế nào. Ngày xưa, khi Trăi đến Báo Thiên xin ta xuống tóc, ta đùa ‘‘ ...thế là thí chủ quét bụi vào sân chùa rồi ’’ . Trăi đáp làm sao, sư đệ đoán thử xem. ?
Đạo Khiêm cười mỉm :
- Cứ như đệ biết về Trăi, th́ Trăi sẽ thưa là sân chùa có chút bụi mà thế gian sạch hơn, chẳng phải là lượng Phật sao ?
- Không ! Trăi ngậm ngùi nh́n ta một lát rồi thốt : bụi trần mà nhà chùa không nhận th́ quét về chốn nao. Ta vẫn nghĩ Trăi là kẻ về mặt trí th́ chọn Danh giáo, tâm là tâm Phật và chất, lại là cái chất Lăo đạo phóng khoáng. Cũng v́ là Trăi mà cái việc Triều đ́nh đ̣i, ta ưng. Tăng lữ dưới ngũ tuần thi để lọc ra quả thật cũng không sao. Nhân dịp, ta rửa sạch sân chùa... Gạn lọc cũng có thể là cái duyên may !
Đạo Khiêm cúi đầu lĩnh ư. Khả ung dung tiếp :
- Chẳng c̣n bao lâu, đệ thay ta trụ tŕ Báo Thiên và hoằng hóa Phập pháp. Ta chỉ căn dặn một điều, là lấy ḷng người làm gốc, coi quyền thế vinh hoa là ngọn.
Quơ tay lấy chén nước, Đạo Khả nhắp rồi tiếp :
- Ừ, cứ thỉnh thoảng ra mà xem bài văn bia của Lê Quát ở chùa Thiên Phúc : ‘‘ Sao không mệnh lệnh mà người ta vẫn theo, không thề thốt mà người ta vẫn tin. Chỗ nào có người ở, tất có chùa Phật...’’.
Nói cho cùng, nơi đâu có người, chỗ đó tất có Phật !
*
Mồng hai Tết, Trăi về đến Nhị Khê khi mặt trời đứng bóng. Vài tháng sau khi quân Minh rút đi, Đào Nương đă cho bốc mộ Vàng Anh rồi cùng với đám con gái quay lại quê chồng. Từ đống tro gạch điêu tàn, họ tay không dựng lại cái cơ đồ chẳng c̣n ǵ ngoài hai mẫu đất và khu mộ tổ nằm trên sườn đồi. Mẹ con họ Đào định năm nay lên Xương Giang t́m mả Phi Bảo. Đào Nương xót xa nói với các con ‘‘ Để cha về đây nằm với các cụ th́ mới yên ḷng được ! ’’.
Dân làng phiêu tán nay lục đục hồi hương. Nhị Khê hồi sinh trong tiếng nói cười rôm rả buổi đầu xuân, xác pháo hồng rắc trên sân, ngoài cửa như dấu ấn những niềm vui mới t́m lại. Biết Trăi về, dân kéo nhau đến chào hỏi khiến chỉ đến tối Trăi mới quây quần với đám cháu và cô em dâu. Đào Nương già sọm xuống, mặt xương xương vất vả nhưng mắt vẫn ánh lên nét cương nghị thuở nào. Nh́n các cháu, bao nhiêu h́nh ảnh nơi trại chè bỗng dưng chập chờn đâu đây. Bờ sông Lam đá trắng, Đào lăo móm mém mắt ḷa, tay quờ quạng. Vàng Anh giọng ngọng nghịu líu lo cất tiếng hát. Ngơ ngẩn đắm hồn vào quá khứ, Trăi giật ḿnh nghe Đào Nương nhắc :
- Mai cả nhà lên cúng các cụ. Em đợi bác về để cùng đi tảo mộ. Đă định chiều nay nhưng dân làng họ đến...
Trăi nh́n Đào Nương, mắt biết ơn, miệng nhỏ nhẹ :
- Thím sửa soạn đi sớm nhé. Trưa mai tôi lại phải về Đông Kinh rồi !
- Sao bác không ở dăm ngày ? Tết nhất mà...
Đếm đốt ngón tay, đă mười lăm năm nay Trăi mới về Nhị Khê vào dịp Tết. Lần cuối, c̣n Hà Trí Viễn ở đây, là năm chàng bỏ vào Mường Thôi t́m Trần Nguyên Hăn sau khi Viễn ám toán Thượng thư Hoàng Phúc. Mười lăm năm, như một chớp mắt. Thù nhà đă trả. Thế c̣n nợ nước. Dẫu sách Tâm công đă cho phép giữ sức dân nhưng đuổi giặc xong đâu đă là xong. C̣n phải xây dựng lại một xă hội đang ngơ ngác trước những đổi thay. Kỷ cương phải mới. Nhưng mới thế nào ? Và nhất là với một guồng máy triều chính non nớt, vơ quan nhiều, văn quan lưa thưa. Quyền lực tập trung vào một tập hợp vừa có tính gia tộc của tân hoàng đế họ Lê, vừa có tính địa phương của miền Thanh Hóa, đất ‘‘ tắm gội ’’ mưa móc mệnh Trời. Từ đó, sự phân hóa văn - vơ và Kinh - Mường ngày càng rơ nét. Trăi có tâu với Lê Lợi, rằng thời b́nh là thời văn trị, phải chọn giữa giá gươm và cái tháp bút. Lợi hỏi, ông có bao giờ thấy cái ghế hai chân chưa ? Trăi đang c̣n phân vân, Lợi tiếp, có giá gươm và tháp bút mới có hai. C̣n cái ngai vua. Cḥm lông trên cái nốt ruồi bên má trái Lợi lại giật lên. Nh́n vào mắt Trăi, Lợi thủng thỉnh, Quan Lại bộ thượng thư trách nhiệm việc tổ chức triều chính đừng quên cái chân ghế thứ ba nhé !
Đào Nương không thấy Trăi trả lời, sai con bé lớn trong nhà gọi là Vành Khuyên :
- Con để cái trái trong cho bác nghỉ vài hôm !
Trăi giật ḿnh, giơ tay cản :
- Thím ạ, tôi có hẹn... Việc công cứ như con mọn, thím cho tôi bận sau. Sáng sớm mai lên khu mộ tổ, đến khoảng giờ Th́n th́ tôi phải về Kinh.
Nh́n các cháu, Trăi đổi giọng làm vui :
- C̣n các cô này, tiểu thư cả rồi, có c̣n hát ḥ ǵ nữa không ?
Nghe ông bác giục, các cô lên dây đàn và lấy giọng. Thế là Trăi lại được nghe những điệu hát ví hát giặm, ḷng chạnh tưởng đến Vàng Anh và lời hứa trên mộ cháu cạnh ḍng sông Lam. Chàng ngậm ngùi, cả đêm trăn trở.
Tờ mờ sáng hôm sau, cả nhà họ Nguyễn lên khu mộ tổ ở sườn đồi. Trăi ngạc nhiên khi thấy nơi rặng đề đă bị Hoàng Phúc khai quật nay là một dăy cây con. Hỏi ra, Đào Nương kể :
- Năm ngoái chú Viễn chú ấy về thuê người phát cỏ trồng cây. Rồi chú ấy c̣n cho khơi lại cái lạch ở dưới chân đồi. Em có hỏi nhưng chú ấy hềnh hệch cười rồi bảo trước khu mộ thế nào th́ sau cứ thế vậy, có tốn kém ǵ đâu...
Mỉm cười, Trăi nhớ người nghĩa đệ đă bặt tin, dịu dàng hỏi :
- Viễn có nói nay ở đâu không ?
- Chú ấy chỉ bảo ở Nghệ An, nhưng không nói rơ là nơi nào. Giọng Đào Nương lên một thanh âm như hát, tiếp - ...rồi chú ấy khoe là năm vừa rồi lại đẻ thêm hai đứa, nhưng lần này toàn là con gái cả...
Trăi bật cười, vui miệng :
- Khiếp, con đông mà đẻ cứ như dươi đẻ...
Sự sống mỗi con người, Trăi nghĩ thầm, phải chăng được tái tạo kinh qua quá tŕnh truyền giống đến đời sau. Đó là phép mầu kéo cái hữu hạn đến vô cùng, đẩy niềm tuyệt vọng đến hy vọng, xô nỗi đớn đau hôm nay đến khả năng hạnh phúc một ngày mai. Mọi dở dang hiện tại đều có thể khu toàn nếu có một lớp người chia chung những hoài băo để tiếp nối tương lai. Đá tảng làm nền là những hoài băo đó. Như vậy, thời gian nhất thiết không cứ hủy diệt một xă hội, mặc dầu bất cứ mỗi cá nhân ai cuối cùng rồi cũng đến cái giới hạn của sự sống cho riêng ḿnh.
Trăi đưa mắt nh́n ra sông Nhị xa xa. Nắng mới rạng rỡ trải vàng những cánh đồng đầu vụ Đông - Xuân chạy muốt mắt. Dưới chân đồi, lũ mục đồng vắt vẻo trên ḿnh trâu gọi nhau ơi ới. Tâm hồn Trăi trải rộng đến chân trời, lâng lâng một niềm hân hoan chia chung với vạn vật. Chàng đưa mắt nh́n lũ cháu gái đang nhổ cỏ dại dưới chân những ngôi mộ nhà họ Nguyễn, ḷng rưng rưng một nỗi thương cảm. Có tiếng Đào Nương gọi. Mọi người lục tục kéo đến.
Trăi qú trước mộ tổ, ngậm ngùi tưởng đến thân xác cha chàng c̣n chôn ở Kim Lăng. Chàng thầm khấn, hứa sẽ bốc mộ cha về Nhị Khê, ḷng đau như cắt. Đến giờ hóa vàng, Trăi đến ngồi cạnh mộ Vàng Anh. Ngôi mộ nhỏ xíu nằm trong một góc, phía trước có độc một bát hương, nhô lên mặt đất mịn màng. Chàng nghe văng vẳng tiếng Vàng Anh hát. Rồi Vàng Anh nói, Vàng Anh cười. Chàng lại thấy ḍng sông Lam lờ lững, mỏm đồi chè uốn lượn, những chiếc xe kéo thồ hàng trăm bao chè sấy khô lọc cọc lên xuống con dốc dẫn đến bến đ̣.
Tay vuốt ve ngôi mộ, Trăi nhắm mắt hồi tưởng lại cái đêm chàng đă thủ thỉ với Vàng Anh đă lạnh cứng dưới ba tấc đất. Chính cái chết thê thảm của Vàng Anh đă là động lực cho chàng chống lại sự hủy diệt mù ḷa lẫn nhau giữa con người với con người. Động lực đó tạo ra cơ sở cho sách ‘‘ mang đạo nghĩa chống hung tàn, lấy trí nhân thay cường bạo ’’. Điều này, chàng đă thực hiện được giữa một đám vơ quan, bản chất thực ra là hung tàn và cường bạo. Nhưng c̣n lời hứa sẽ viết lại tập Nam Dao chí đă bị cháy khi quân Minh đến tập kích trại chè tám năm về trước ? Thả hồn vào những làn khói xanh lơ lửng đầu ba cây hương đang cháy, chàng lại khấn ‘‘ ...Vàng Anh ơi, bác không quên đâu. Cho bác thêm một ít thời gian ... ’’.
*
Cho phu kiệu và đám lính về, Trăi len khỏi đám người chen chúc x́ xụp lễ lậy đến nói nhỏ vào tai một vị sư. Lát sau, một chú tiểu đến, gập đầu chào, làm hiệu cho Trăi theo chân. Men lối sau, cả hai bước ngang sân chùa vào mé trong khi trời bắt đầu chạng vạng.
Nghiêng người lách vào cánh cửa mở hờ, Trăi lờ mờ sống lại cái cảm giác chàng tưởng đă quên. Mùi hương đèn, tiếng chuông ngân, và nhất là nhịp ê a tụng niệm đưa Trăi quay về thuở chàng viếng chùa một sáng tân niên hai mươi năm về trước. Đạo Khiêm đứng dậy, tươi cười :
- Nam mô a di đà Phật, cố nhân đến được, thật là phúc hạnh cho chùa...
Trăi vội đến nắm tay Khiêm, miệng nói :
- Đa tạ ! Để hai vị cao tăng phải chờ phải đợi, tại hạ quả áy náy !
Thấy Đạo Khả đang lẩy bẩy chống tay định đứng lên, Trăi vội để tay lên vai, nhẹ nhàng thưa :
- Xin thầy cứ ngồi... Để Trăi này vái ba vái, nhớ thuở xưa thầy cho xuống tóc...
Bật cười, Khả đáp :
- Không dám... Thuở ấy thí chủ xuống tóc là để xua bụi vào chùa cho sạch nhân gian. Hà hà... Nay mắt bần tăng ḷa, nhân ảnh hóa ra mộng mị, nhưng cũng thấy đây là Quan Lại bộ Thượng Thư, kiêm Nhập Nội Hành Khiển, chứ có phải là anh đồ cứng cổ khi xưa đâu...
- Lạy thầy ! Thầy xử như Trăi thuở xưa th́ Trăi xin ở. Thầy coi Trăi như quan th́ Trăi phải mời thầy đến dinh Bộ Lại...
- Gớm, khéo thế đấy ! Thôi nhé... Ở lại th́ ở. Nhưng muốn ở th́ phải bồi tiếp hai câu kệ này :
Tâm, hạt bụi trong ngần
Thân, bùn vầy nước khuấy.
Trăi thót bụng. Tâm và thân ta, vị sư không nh́n mà thấy. Mới sáng hôm qua, khi cùng các quan văn vơ vào chầu, Trăi giật ḿnh trước lễ vật của đám quyền thần từ hàng tam phẩm trở lên. Nào là ngà voi, sừng tê, ngọc phí thủy, vàng trắng... xếp từng mâm, trên có đề tên của kẻ dâng quà Tết cho vị chủ tể của cái triều chính mới được non tám tháng. Lê Lợi hể hả, tay vê chùm lông trên má, gật gù nghe Trịnh Hoành Bá th́ thào kê khai. Đến tên Trăi, lễ vật độc có một bài thơ. Lợi ngạc nhiên, lấy tay gạt qua một bên, mắt lạnh lùng quét nh́n Trăi như một lưỡi kiếm sắc. Đạo quân tử, trọng thanh bần. Làm quan mà không chèn ép cướp bóc dân th́ lấy đâu ra ngọc ngà để cung hiến...
Chờ không thấy Trăi đáp, Đạo Khả hấp háy :
- Thế nào ? Muốn ở hay về ?
Trăi nuốt nước bọt, giọng ngậm ngùi :
- Thầy xá lỗi cho, Trăi đến quấy chuyện trần tục, tâm thân dẫu muốn cũng chẳng thể đặt ra ngoài thế thời...
Nh́n lên bức tượng Thích Ca, Trăi cảm thấy một sự hụt hẫng mênh mông trong ḷng. Chàng gượng cười, ṿng tay :
- Bạch thầy, ngày Xuân viếng chùa và chúc Tết hai vị. Xin thứ cho Trăi cái chuyện thế, thời đáng ra không được nói nơi cửa Phật...
Cười ha hả, Khả lắc tay :
- Chót nói rồi, th́ nói một lần cho hết ! Lăo nay đă gần cơi Phật lắm rồi, sau này Đạo Khiêm là kẻ truyền thừa, sẽ tiếp tục việc chấn chỉnh và hoằng hóa Phật pháp. Anh em lăo đều đồng tâm cái việc để cho người nhà chùa đi thi tăng đạo. Bọn khoác áo nâu sồng mà làm bùa làm ngải, reo rắc dị đoan, không phải là phật tử. Ai chỉ núp áo cà sa th́ đuổi về, quét cho sạch sân chùa là phải.
Đạo Khiêm chắp tay :
- Nam mô ai di đà Phật ! Nhưng thi thế nào ? Và bao giờ ?
Trăi ngẫm nghĩ :
- Về ư nghĩa kinh Phật, th́ xin hai vị chủ tŕ việc sát hạch cho. C̣n bao giờ, tại hạ định là tháng sáu năm nay để sư ở mọi nơi có thể về kinh dự thi !
Đạo Khả nhẹ nhàng :
- Kinh nghĩa mênh mông, nhưng rồi rút về chỉ một chữ ngộ. Thế th́ thi thế nào ? Mà thôi, nội nhật nay mai lăo qui cửa Phật, nên chuyện sát hạnh thí chủ cứ bàn bạc với Đạo Khiêm...
Nói xong, Khả lần tràng. Tâm thần lại lắng vào an b́nh, Khả như không c̣n biết đến thế gian.
Trăi chia tay, bụng ngạc nhiên thấy nhà chùa dễ dàng thuận theo Triều đ́nh mà không đôi co tới lui ǵ cả. Đến tối mịt, Khả mới lại cho gọi Đạo Khiêm vào bảo :
- Những điều Trăi ngày nay muốn bàn th́ đi một bước xa hơn so với Trương Hán Siêu và Lê Quát thời Trần, mong giới hạn số tăng đồ nhằm tập trung quyền lực. Có lẽ v́ Trăi tưởng trong triều không ai cản, nắm cái thế muốn làm ǵ cũng được. Nhưng Trăi nhầm đấy. C̣n dân nữa, đâu phải chỉ triều đ́nh là xong. Mặt kkác, bọn vơ tướng gốc Mường Một, Mường Thôi, rồi đám cung nhân đều đến x́ xụp lạy Phật để xin bùa yêu, ngải yểm. Chúng sau này sẽ là cái mầm chống lại biện pháp của đám Danh gia...
Ngừng một lát, Khả th́ thầm :
- Mà thôi, chuyện đó xem chừng c̣n nhiều đổi thay. Đệ cứ nhớ lấy lời ta, sau này dặn lại Trăi. Khó mà vừa nhập thế vừa tu hành được. Nhắc tăng đồ lấy chữ nhẫn làm phương châm, chữ xả làm cứu cánh.
Th́nh ĺnh nắm tay Khiêm, giọng b́nh thản như chẳng có chuyện ǵ, Khả nói :
- Sinh là kư. Ta sắp qui rồi !
Khi thả tay ra, miệng Khả c̣n nhếch lên cười, nhưng người đă bắt đầu lạnh. Lúc đó là đầu giờ Tí ngày ba tháng giêng Kỷ Dậu, Thuận Thiên năm thứ hai, kỷ nhà Lê. Phật tử ở Đông Kinh đồn đăi là đúng lúc Đạo Khả viên tịch, có một trận mưa sao rơi trên đỉnh tháp Báo Thiên rồi theo sông Tô Lịch trôi ra sông Nhị. V́ thế, sông Nhị sẽ nẩy vàng ṛng.
*
Sau khi Lê Lợi lên ngôi và cho xây Điện Vạn Thọ, những kẻ đă cùng vua hội thề ở Lũng Nhai trở thành hoàng thân quốc thích đều thi nhau cho con cháu trở thành hoạn quan và lính kín. Hoạn, được ở ngay trong cung vua. C̣n lính kín, do Nội Mật viện chỉ huy, có quyền cáo bẩm về mọi việc và về mọi người trong bộ máy triều chính. Phạm Văn Xảo trước là Khu Mật Tŕ Sự chỉ lo việc quân báo thời chiến nay thành Thái bảo, nhân vật thứ ba. Kể thêm hai nhân vật, thứ nhất là Hữu Tướng quốc Tư Tề và thứ nh́ là Tả Tướng quốc Trần Nguyên Hăn, th́ cả ba dẫu thứ bậc cao nhưng vẫn chưa có quyền lực ǵ nhất định. Cách tiến thân là trực tiếp tâu bẩm với Lợi để lập công.
Họ Đinh ở Nông Cống, là con cháu hổ tướng Đinh Lễ đă tử trận. Em Lễ là Thiếu úy Đinh Liệt tiến cử được Đinh Hối làm Thái Giám trực tiếp trông coi đám hoạn quan. Về phần Nội Mật viện, sự vụ gay go chồng tréo hơn. Họ hàng Nguyễn Xí đẩy được Nguyễn Thúc Huệ vào. Họ Trịnh, dưới ảnh hưởng của Tư Đồ Trịnh Khả, đưa Trịnh Hoành Bá ra để cân bằng lực lượng với họ Nguyễn. Bá khôn ngoan đứng chung phe với bọn cháu Lợi là Lê Quốc Khí và Lê Đức Dư, mỗi lúc ảnh hưởng một lớn. Nhưng quyền lực trong hậu cung xưa nay là cái thế cài răng lược có tính cách trao đổi gả bán.
Rắp tâm cho người len vào đám hoạn quan, Bá thỏa thuận nhận cho phe họ Đinh là Đinh Bản vào Nội Mật viện. Ngược lại Thái giám Đinh Hối phải để người của Bá là Lương Đăng vào hàng ngũ hoạn quan. Đăng xưa đă bị Hoàng Phúc, Thượng thư nhà Minh, truy lùng sau khi Đào nhi rút trâm đâm trong buổi tấu nhạc cho Trương Phụ cách đây mười lăm năm. Từ đó, Đăng trốn vào châu Phục Lễ, rồi theo họ Đèo nổi quân chống lại quân Minh. Khi Lê Lợi cho lệnh t́m bắt đám thổ quan cộng tác với nhà Minh th́ chú Đăng là Lương Nhữ Hốt trốn vào một ngôi chùa miệt Vụ Bản. Đăng biết, đến t́m chú, khóc đ̣i đưa chú trốn vào Mường Lễ. Hốt nghe theo nhưng đi đến nửa đường th́ Đăng rút đao đâm chết. Rồi Đăng cắt đầu để vào một cái tráp son mang về Đông Kinh, xin ra mắt Trịnh Hoành Bá. Bá mừng rỡ, đưa Đăng vào tiến cử với Lê Lợi. Khi Vua c̣n ngần ngừ chưa biết sắp đặt thế nào th́ Bá bảo Đăng, muốn tiến quan, chỉ có một con đường. Và nếu con cái đă có rồi, không sợ chuyện vô hậu, th́ cứ việc thiến đi là được. Đăng xin nghĩ lại, nhưng chỉ một tuần trăng sau là hớn hở đến nói, ‘‘ ...tŕnh quan lớn, xoẹt một cái xong rồi ! ’’ . Bá cười đùa ‘‘ ...thế th́ hoạn lộ thênh thang trước mặt, cật không ấm nhưng cơm no, là sướng được một nửa ! ’’.
Cuối tháng giêng, bọn Bá, Khí và Đức Dư tŕnh lên Lợi một bản mật tấu về câu chuyện sông Nhị tự nhiên nẩy vàng. Thời gian đó, Lợi đang bực bội thấy quan cũng như dân ăn chơi buông tuồng, vừa ra lệnh sau Tết ai đánh bạc th́ chặt năm ngón tay, đánh cờ chặt một phân một ngón tay, và tụ họp rượu chè th́ đánh một trăm trượng. Nghe Bá nói xong, Lợi quát :
- Làm ǵ có chuyện mưa sao rồi chảy ra sông thành vàng... Rồi thế nào mà bọn đại thần lại biết trước mà cho gia nhân lính tráng ra nhặt ? Vàng này là vàng ở đâu ?
Bá rập đầu :
- Tâu hoàng thượng, trong số kim vật bọn hạ thần lượm lặt có hổ phù của tướng Minh trấn thành Xương Giang.
Chùm lông trên nốt ruồi bên má Lợi giật lên bừng bựt. Lợi nheo mắt ngẫm nghĩ rồi bảo :
- Đưa hổ phù cho ta xem tận mắt. Chúng bay phải điều tra cho thật kỹ càng !
Dăm bữa sau, bọn sai nha viện Nội Mật dâng sớ, tâu rằng đám quan gốc Kinh lộ và miệt thượng du phía bắc ở Mường Lễ, Mường Việt và Mường La mang ư đồ cát cứ. Câu chuyện sông Nhị chỉ là cái cách phao lên rằng vàng bạc châu báu lấy từ tay quân Minh ở các thành nhiều đến thế mà quan quân khổ cực vào sinh ra tử th́ vẫn trắng tay. Điều này nhằm gây ra tị hiềm để phân hóa và chia rẽ trong nội bộ triều đ́nh, tạo điều kiện để sau chúng sẽ kéo bè kết đảng nhằm tạo thời cơ.
Lợi gọi quân sư Nguyễn Tử Hoan đến ngay tối hôm có mật sớ nhưng không đưa ra, chỉ hỏi :
- Ta nghe Nội Mật Viện báo trên Mường Việt và Mường Lễ, đám Bế Khắc Thiệu và Nông Đắc Thái ở châu Thạch Lâm lăm le nổi loạn. Tết vừa qua ta có gọi mà chúng không về Kinh, chỉ tạ lỗi nhăng nhít...
- Tâu tŕnh hoàng thượng, thần cho rằng chúng có làm loạn th́ cũng là giặc cỏ mà thôi...
Lợi ngắt :
- Nhưng nếu chúng có móc nối ở Kinh sư th́ sao ? Gốc loạn ở đâu ?
Hoan chắp tay :
- Ở Kinh sư !
Lợi ngắt lời :
- Chuyện hư thực chưa thể biết. Tả tướng quốc, người biết rơ t́nh h́nh trấn Thái Nguyên và dân hai mường Việt - Lễ, khi xưa cũng đă từng sai bảo được bọn Thiệu, Thái. Liệu có nên sai lên xem cớ sự ra sao không ?
Bàn bạc một hồi, cuối cùng Lợi bảo :
- Ông thảo chiếu vời Tướng quốc cho ta.
Hoan gập đầu vâng mệnh.
Liền sau đó Lợi phao là ḿnh bệnh nặng, sai B́nh Chương sự Lê Vấn, Đại tư mă Lê Ngân và thiếu phó Lê Văn Linh mang kim sách lập Tư Tề làm Quốc Vương. Đồng thời, Lợi sai Tư khấu Lê Sát, Tư không Lưu Nhân Chú, Tư mă Lê Lư, Thiếu úy Lê Quốc Hưng mang kim sách lập Nguyên Long làm Hoàng thái tử. Dẫu đều là quốc thích, bọn đại thần như vậy chia thành hai phe cầm chân lẫn nhau. Lợi lại xuống chiếu cấp đất cho đám vơ quan, cắt tinh binh Thiết Đột thành năm đạo, một đạo bảo vệ Lợi gọi là Ngự tiền Thiết Đột, c̣n lại chia ra kiểm soát kinh thành và vùng phụ cận Đông Quan. Khi vấn đề an ninh tạm ổn, Lợi bất ngờ ra lệnh tập diễn thủy bộ cho toàn quân. Lệnh ra ngày hai mươi mốt tháng hai, đến ngày hai mươi bảy th́ phải tập hợp, ai vắng mặt sẽ bị tội. Đầu tháng ba, Lợi chia mỗi vệ quân làm năm phiên, một ở lại, bốn cho về làm ruộng.
Nội Mật viện báo với Vua làm sao không biết, chính sử chép rằng dẫu đă cho gọi về kinh nhưng một số quân tướng lại bất tuân quân lệnh. Ngoài ra, chẳng biết thế nào mà Nội Mật viện hạ ngục gần một trăm người, phần lớn là những vơ tướng đă vây đánh thành Cổ Động, Chí Linh và nhất là thành Xương Giang.
*
Chia tay Lê Lợi, Trần Nguyên Hăn rập đầu :
- Tâu hoàng thượng, chuyến này thần mang được Bế Khắc Thiệu về với triều đ́nh th́ chỉ xin một điều. Đó là chuyện thần đă bẩm năm ngoái, rằng xưa thần rong ruổi chiến trận đă nhiều, nay có tuổi nên thần mỏi mệt, thần chỉ mong được về điền viên vui cảnh già, hoàng thượng chuẩn y th́ thần đội lượng vô cùng...
Lợi vội đỡ Hăn lên, nắm tay ôn tồn :
- Khanh là đệ nhất công thần, là rường cột xă tắc. Xưa hoạn nạn chia, bây giờ là lúc phúc cùng hưởng. Cũng v́ biết khanh đă khó nhọc mà nay cậy đến khanh vào trấn Thái Nguyên, ḷng ta cũng không yên. Cứ đi đi, rồi lúc về, ta sẽ bàn sau...
Nói xong, Lợi rút viên hồng ngọc trên đai áo, đưa vào tay Hăn, giọng run run :
- Khanh cầm lấy, như lúc nào cũng có ta ở bên khanh. Chưa b́nh định được mọi miền, thu dân về một mối là ḷng ta không yên. Xưa, thời chiếân dùng sách Tâm công. Nay, thời b́nh không lẽ ta lại đi dụng lực. Họ Bế về hàng là để cùng chia ân phúc thái ḥa, khanh cứ thế mà nói cho tỏ tường...
Hăn lạy tạ rồi lên đường. Mang theo sáu tên gia đinh. Hăn ruổi ngựa hai ngày sau th́ vào địa phận dưới quyền cai quản của họ Bế. Vốn đă xuôi ngược giả dạng đi bán dầu để tụ tập nghĩa quân thời kháng Minh trước khi về với Nguyễn Chích, Hăn và Thiệu biết nhau từ lâu. Mấy năm gần đây, Hăn lại là người chỉ huy mặt trận chặn đường quân Minh đến từ Lưỡng Quảng nên đôi lần gặp gỡ Thiệu. Biết dùng t́nh mà nói th́ sớm muộn Thiệu cũng mềm ḷng bỏ cái chí một ḿnh giữ một cơi, Hăn đưa viên hồng ngọc của Lợi làm quà. Bỏ hết mũ áo, Hăn ngồi xếp bằng trên sàn lán, uống rượu suốt một ngày với Thiệu. Hôm sau, Hăn khề khàbảo :
- Về với ta đi !
Thiệu lắc :
- Về thế nào được. Ḿnh người Mường, nó khác ḿnh khác...
- Ḿnh Mường Việt, Mường Lễ. Nó Mường Một, Mường Thôi. Cũng Mường cả... có khác ǵ đâu !
- Khác chứ ! Ḿnh thật, nó gian. Ḿnh ngay, nó cong. Ḿnh tay làm hàm nhai. Nó nhác việc, lại bắt ḿnh sưu thuế. Thôi uống đi, rượu ngon, thịt béo trước. Nói th́ nói sau.
Cứ thế, Hăn nói rồi lại rượu. Đến chiều ngày thứ ba, Thiệu nghe chừng đă xuôi tai nhưng bất chợt có báo là quân triều đ́nh tới xin được diện kiến Hăn. Hăn bước xuống lán th́ Lê Quốc Khí và độ hai mươi dũng sĩ Thiết Đột vẫn c̣n ngồi trên ḿnh ngựa. Thấy Hăn, cả bọn xuống ngựa gập người chào. Khí bước đến cạnh Hăn th́ thào :
- Bẩm quan Tướng quốc, có chính biến. Hoàng thượng vời ngài về ngay...
- Chính biến ? Chuyện thế nào ? Hăn gặng - Nay hoàng thượng đâu ?
- Hoàng thượng đă xa giá về dinh Bồ Đề... C̣n cơ sự thế nào th́ hạ quan không tường tận hết...
Hăn nhảy vội lên lán kiếm Bế Khắc Thiệu rồi vội vàng cùng bọn gia đinh lên ngựa theo Khí và bọn dũng sĩ. Đám người ngựa len lỏi trong rừng đến tối th́ bật hồng đốt đuốc tiếp tục đi. Nh́n Khí, Hăn đột ngột hỏi :
- Khi tướng quân rời kinh, t́nh h́nh thế nào ?
- Bẩm thượng quan, binh lính đầy đường kéo nhau đi về phía bờ bắc sông Nhị...
Trong đầu, Hăn điểm qua đám vơ tướng hiện c̣n trực tiếp nắm binh quyền. Bọn Sát, Vấn, Ngân đều là họ hàng ruột thịt với Lợi, chắc là không phản trắc. C̣n lại có Trịnh Khả, Đinh Liệt và Nguyễn Xí. Liệt là em Đinh Lễ, được phong làm Nhập nội thiếu úy, tước Á hầu, và chẳng có cái gan bạo động. Xí mắc tật mạnh miệng, nhưng lại như con chồn trước cái oai phong hổ báo của Lợi. C̣n Khả. Tháng hai năm ngoái, Lợi có thưởng công cho đám người hội thề ở Lũng Nhai và tinh binh Thiết Đột, tất cả là hai trăm năm mươi sáu người. Là nhân vật hàng thứ ba trong cuộc hội thề, Khả bị đánh tuột xuống lớp chín mươi bốn người có công hạng ba, được ban tước Trí Tự và chức Câu kiềm Vệ tướng quân. Thỉnh thoảng, Khả ấm ức nhắc công ḿnh chiếm thành Tam Giang, sau lại cùng Phạm Văn Xảo đánh tan đám quân nhà Minh do Mộc Thạnh đem từ Vân Nam vào ải Liên Hoa. Thế th́, Hăn nghĩ, chắc là Khả.
Vào lúc tờ mờ sáng, đám người ngựa đến ven sông Lô. Khói sông trên mặt nước bốc thành một tấm màn trắng đục chập chờ trong gió sớm. Hăn hỏi Khí :
- Tướng quân có sắp xếp thuyền đ̣ rồi chứ ?
Nghiêng người trên ḿnh ngựa, Khí th́nh ĺnh thét :
- Xuất thủ !
Tiếng gươm rút ra khỏi vỏ, rồi tiếng chém xoèn xoẹt lẫn vào tiếng la thét oai oái vang lên choáng tai. Hăn ngẩn người. Sáu tên gia đinh theo Hăn, đứa cụt đầu, đứa ḷi ruột ngă từ ḿnh ngựa nằm ngổn ngang trên mặt đất. Sờ vào ngang lưng, Hăn mới nhớ từ lâu nay ḿnh không c̣n đeo kiếm. Vả lại, bây giờ cũng vô ích. Bọn dũng sĩ Thiết đột vây quanh Hăn, tay kiếm tay nỏ, lẳng lặng nh́n vị Tả Tướng quốc nay thất thần, mặt nhợt nhạt. Hít một hơi thật sâu, Hăn nh́n Khí quát :
- Thế ra chính biến là cái mạng ta à ? Ai ra lệnh cho mi ?
Khí cắn răng, lạnh lùng :
- Tội khi quân ! Hoàng thượng cho Tướng quốc chết toàn thân.
Nói xong, Khí ch́a cho Hăn một cái b́nh sứ đựng thuốc độc. Hăn cười ha hả, miệng kêu ‘‘ đa tạ, đa tạ ! ’’ , tay tḥ ra nhưng bất ngờ lạng người kéo Khí ngă xuống ngựa. Kẹp lấy yết hầu Khí, Hăn xoay lưng về phía bờ sông, dùng Khí như lá chắn. Bọn dũng sĩ Thiết Đột thấy chủ tướng bị kiềm chế, chỉ ḥ hét nhưng không dám làm ǵ. Hăn lại cười sằng sặc. Nh́n Khí mặt cắt không c̣n hột máu đang kḥ khè thở, Hăn rành rọt :
- Hôn quân vô đạo, bức tử công thần. Mi chỉ là tay sai, ta tha mạng cho nhưng về tâu với nó hộ ta là trị quốc bằng Nội Mật viện th́ cả nước thành cái nhà tù khổng lồ. Chỉ có cai ngục và tù nhân mà không có dân th́ đi về đâu...
Ngẫm nghĩ, Hăn tiếp, giọng bùi ngùi :
- Quân Minh vừa kéo đi, hôn quân giết ngay Quốc vương Trần Cảo, th́ ta, gịng giơi nhà Trần, ta đă biết phận ta, nào có muốn nấn ná ǵ chốn cung đ́nh. Thế mà nó không tha, giở thủ đoạn lừa lọc...
Hăn vung tay ném b́nh thuốc độc xuống nước, bật miệng :
- ...nhân nghĩa với nó là ban cho thuốc độc, ha ha. Nhưng ta không cần đến mà vẫn chết được một ḿnh.
Ngửng mặt lên trời, Hăn than :
- Hỡi hoàng thiên, đất thấp th́ trời phải nh́n xa, lẽ nào để nó thế thiên mà lộng hành đến thế...
Nói xong, Hăn đẩy Khí ngă xấp mặt xuống đất. Lừng lững bước vào mặt nước mù khói, Hăn ch́m dần, họng sặc nước nhưng vẫn gh́m chống cái bản năng sống c̣n cứ chực đẩy cho bật dậy. Bọt nước lục bục từng chập nổi lên, rồi thưa dần, và cuối cùng chỉ c̣n lăn tăn vô ảnh.
*
Hé mắt nh́n lên những vệt sáng len qua chấn song, Trăi bấm đốt ngón tay đếm những ngày vừa qua. Từ rạng sáng hôm hai mươi sáu, Nội Mật viện cho sai nha mời Trăi lên làm việc. Trăi hỏi việc ǵ. Không ai đáp. Trăi lại bảo ‘‘...đại thần th́ có chỉ vua gọi mới đi thôi ! ’’. Sai nha về nhưng vào giữa trưa Trịnh Hoành Bá đích thân đến nơi Trăi cư ngụ. Hắn sách mé ‘‘...quan Thượng Thư thanh bần nhỉ, vàng bạc giấu đâu cả rồi ? ’’. Không thèm nghe Trăi đáp, hắn hất tay ra lệnh. Bọn Thiết Đột áp lại không nói không rằng trói gô Trăi mang hạ ngục. Trăi đ̣i gặp Lê Lợi. Nội Mật viện cho người bảo Đức Hoàng Thượng đă xa giá ra dinh Bồ Đề rồi. Cứ thế, đến ngày thứ bảy th́ Trăi tuyệt thực. Tên cai tù bắt đầu chỉ cười khẩy. Đến ngày thứ hai, nó chửi Trăi ngu. Trăi bật cười, ḿnh ngu thật. Chống đói là điều không dễ như chàng tưởng. Bụng có lúc xót như cào, rồi quặn thắt lại. Nước bọt tự động ứa ra, nhắm mắt là thấy cơm, thấy cá. Thấy những món ăn thuở bé thèm thuồng. Như một trái ổi xanh. Một quả me chín. Một trái hồng đào. Một bát canh mướp nấu với tôm khô. Cái khổ nhất, là đến bữa, cai tù lại đẩy khay cơm vào. Nh́n mà không ăn, quả là một cực h́nh. Oái oăm thay, trong đời có lúc miếng ăn là miếng nhục.
Trước cái cám dỗ của khay cơm, Trăi quay người nh́n vào tường. Ngày sau, Trải nh́n thấy một con dán. Bé bằng đầu ngón tay, nó vểnh hai sợi râu lên, mon men ḅ về phía khay cơm. Sợ hơi người nên vẫn rụt dè e ngại, nó chạy lên rồi lại dừng lại, nép vào khe vách nằm im giả chết. T́m miếng ăn để cầu sống dẫu tự nhiên nhưng quả không phải chẳng hiểm nguy, Trải chua chát nghĩ. Chàng đẩy khay cơm ra xa. Con dán cánh đen mầu gụ lân la rồi cuối cùng ḅ hẳn vào cái khay, lấy chân khều những hạt cơm trộn mắm. Đến ngày thứ hai, nó quen dần, nay thủng thỉnh đến ăn bữa cơm tù, vểnh râu nh́n Trải chẳng chút sợ hăi.
Cái gông trên vai mới nặng làm sao. Nó nghiến vào vai Trăi, ấn chàng vào cái thế dở nằm dở ngồi. A, diệân bích là một cách tu. Nhưng biết thế nào là đạt đạo đây. Con đường tu này oái oăm thật. Thuở c̣n giặc Minh, chàng tránh né nên dẫu chi cũng không phải nằm trong đề lao sống đời tù ngục. Thuở đánh giặc Minh, dù có bị vây hăm, nhưng chàng vẫn giữ được cái tự do ngắm trời ngắm đất mơ chuyện vẫy vùng. Nay, thuở đuổi xong giặc Minh th́ Trăi đây, Lại Bộ Thượng Thư triều Lê Thái Tổ nước Đại Việt, bị ném vào giữa bốn bức tường đánh bạn với một con dán, cổ đeo cái gông gỗ lim gài then nặng trĩu cứ chực đẩy cho ngă chúi mặt xuống đất đen.
Chống đói được đến ngày thứ tư th́ thể xác không c̣n hành hạ như trước nhưng trí óc lại trôi vào một chốn mập mờ hư thực. Đúng lúc đó, Trịnh Hoành Bá xuất hiện. Hắn sai cởi gông cho Trăi, đưa vào một mâm có canh gà cá gỏi, ngọt ngào :
- Ông phải ăn đi một tí, cứù thế này th́ chết mất...
Trăi im lặng, thản nhiên nh́n lên trần.
- Hoàng thượng lệnh cho tôi đến phiền ông, hỏi về cái sách cát cứ của Bế Khắc Thiệu ở trấn Thái Nguyên, hư thực thế nào...
Trăi vẫn im lặng.
- Và chẳng hiểu Tả Tướng quốc có biết ư đồ của Thiệu không ? Xưa nay, chỉ ḿnh ông ấy là có đi lại với Thiệu...
Trăi bỗng chột dạ. Chuyện ǵ đă xảy ra ngoài kia ? Phải chăng Hăn đă manh động dấy quân ? Không, không thể thế. Hăn thừa biết mệnh trời với nhà Trần đă dứt từ thời Trùng Quang. Ngay khi Lợi giết Trần Cảo, Hăn cũng chẳng nói ǵ. Đẩy mâm cơm sang một bên, Trăi thều thào :
- Ông tŕnh với Hoàng Thượng, tôi biết. Biết nhiều chuyện nhưng chỉ có thể tâu thẳng với ngài...
Không cậy được miệng Trăi, Hoành Bá bỏ đi, mặt xầm xuống như đeo đá.
Nằm trong bóng đen, Trăi cố tập trung suy nghĩ nhưng tâm trí cứ như những mảng lục b́nh rời ra trôi giữa một ḍng sông bập bềnh. Chống tay ngồi dậy, Trăi dựa lưng vào tường, cố mở mắt. Trong khoảng sáng tờ mờ hắt qua khe cửa ngục, ai đó ngồi nh́n Trăi. Chàng nhướng mắt lên, sửng sốt kêu :
- Huynh đó à ?
Hăn mặt bủng, da trắng bệnh, quần áo sũng nước khẽ gật đầu. Trăi vội vă :
- Sao huynh lại thế này !
H́nh ảnh Hăn nhợt nhạt dần. Trăi nghe văng vẳng :
- Chuyện ‘‘ Phá cường địch, công thần vong ’’ dẫu có biết, tránh cũng không xong. Lưu Nhân Chú hôm qua bị chúng nó đâm ḷi ruột...
- Chúng nó là ai ?
- ...Nguyễn Chích cũng bị hạ ngục. Ta đă xin vào xem sổ Thiên Tào. Chưa có tên chú. Chưa có tên Chích !
Bên tai Trăi, lại tiếng cười ha hả quen thuộc của Hăn vang lên rồi xa đi mơ hồ thành tiếng muỗi vo ve. Trong đầu Trăi, mọi việc bỗng trở nên trong suốt. Họ Bế trấn chiếm Thái Nguyên cả hai đời nay, quân Minh xưa có đánh cũng không b́nh định được. Lưu Nhân Chú là người Thái Nguyên, kẻ t́m cách mang quân của Bế về hợp với nghĩa quân Lam Sơn từ ngày Lê Lợi xưng là B́nh Định Vương, nhưng chuyện không thành. C̣n Nguyễn Chích, thân cận với Hăn, công chiếm hai châu Hoan, Ái và vây thành Nghệ An tạo ra thế bàn đạp đưa đường cho nghĩa quân tiến về Đông Đô. Và chàng, nay cũng tù ngục. Tiếng thở dài của Hăn dưới chân thành Xương Giang năm nọ lại mơ hồ cất lên dài ra hun hút.
Hai hôm sau, bọn văn quan Nguyễn Thiên Tích và Bùi Ư Đài vào ngục. Tích là người Trăi đă tiến cử vào làm Ngôn quan. Đài nay là Ngự sử. Tích nh́n Trăi thoi thóp, buột miệng nói lớn :
- Nỗi oan này, đúng là trời không có mắt...
Trăi thều thào :
- Không phải trời, mà là người...
Bùi Ư Đài hỏi :
- Quan Lại bộ Thượng Thư, bây giời ngài định thế nào ?
Trăi chua chát :
- Tên tù Nguyễn Trăi này c̣n định được ǵ. Hăn chết rồi. Lưu Nhân Chú cũng vậy...
Đài ngạc nhiên :
- Sao ngài biết ?
- Hăn báo mộng... Tả Tướng quốc, chắc là chết oan, có nhắn Hoàng Thượng...
- Nhắn ǵ...
Trăi mượn người chết nói thay ḿnh :
- Nhắn rằng chẳng việc ǵ mà Hoàng Thượng phải sợ đến nỗi đi giết công thần, trái cái ước là họa cùng chia phúc cùng hưởng. Hăy thả Chích...
Thiên Tích chép lời Trăi, rồi hỏi :
- C̣n ǵ nữa...
- Đuổi giặc là lấy được Thiên mệnh. Từ cổ kim, một triều đại mới thường ít là trị v́ được ba đời. Nhưng nếu dùng nhân, để đức th́ có thể kéo dài đến sáu, bảy đời trong độ hai trăm năm. Đó là qui luật. Sợ mà thất đức nổi cuồng th́ tự dấy vạ...
Bùi Ư Đài nhỏ nhẹ :
- Nhưng đó là lời Hăn. C̣n ngài ?
Nguyễn Trăi quay mặt vào tường, yếu ớt đáp :
- C̣n Trăi... Ta thật có c̣n không ? Điều đó có quan hệ ǵ ? Cái đạo quân - thần mới thực sự là điều cần ǵn giữ... Ngoài ra, th́ rồi sinh rồi tử. Quân cũng vậy, mà thần cũng thế. Nhưng cái đạo quân - thần th́ phải để truyền đời...
Nói đến đấy, Trăi lịm người đi, mắt nhắm lại.
*
Trăng lưỡi liềm lơ lửng treo đầu trên đỉnh tháp Báo Thiên thoắt một cái đă biến sau lớp mây vun vút bay ngang. Mây ḷe lên như trạm bạc, lát sau thẫm lại rồi biến vào bầu trời đen kịt. Tiếng quạ đâu đây quang quác. Chẳng biết v́ sao chúng kéo về hàng đàn, ngày không thấy nhưng đêm lại chập cánh bay phành phạch suốt canh hai và canh ba.
Cho đốt bạch lạp để khắp thư pḥng, Lợi chống tay lên án. Sau ngày điểm binh và giải giới quân binh đến bốn phần năm, không một vơ tướng nào có đủ lực lượng chống được năm đạo Thiết Đột do chính Lợi chỉ huy điều động. Bức tử Hăn, hạ ngục Nguyễn Chính và Nguyễn Trăi, rồi sau lại để Lê Sát và Lê Vấn sát hại Lưu Nhân Chú khiến đám đại thần văn vơ co quắp run sợ. Với uy lực đó, Lợi ra lệnh bắt họ nộp lại số kim ngân họ mang tiếng đă lấy ở Bến Đông dịp sông Nhị nẩy vàng ṛng. Chánh nhất phẩm, nộp hai lạng, ṭng nhất phẩm lạng rưỡi... cho đến ṭng ngũ phẩm th́ không phải nộp. Trăm quan răm rắp tuân lệnh, kẻ không có th́ phải đi vay đi mượn, chẳng một ai dám than van.
Sáng nay đám Ngôn quan vào tâu việc Chích và Trăi. Nghe Nguyễn Thiên Tích thuật xong, Lợi đập án :
- Chỉ rặt chuyện quái dị...
Tích rập đầu tâu :
- ...nhưng Trăi nằêm trong ngục, sao biết được cả chuyện Lưu Nhân Chú chết và Chích bị hạ ngục. Hoàng Thượng xét cho, Trăi nào có nguy hiểm ǵ. Cái chuyện lá có đục chữ ‘‘ Lê Lợi vi quân, Nguyễn Trăi vi thần’’ nay dân gian đều biết, dẫu Trăi có hai ḷng th́ cũng chẳng ai theo...
Nguyễn Thiện Hựu, là em Tích, cũng qú xuống khẩn cầu ;
- Tâu Hoàng Thượng, Trăi là anh em cô cậu với Hăn th́ đâu phải là tội. Vả lại, gia nhân bạn bè Hăn nay Nội Mật viện đă truy lùng bắt bớ đến hàng trăm người, tha Trăi sẽ tỏ ra cái đức của đấng Minh quân, cái dũng của bực Thiên tử. Mặt khác, chuyện thiết lập bộ máy triều chính th́ Hoàng Thượng đă xuống chiếu tháng sáu này sát hạch kinh sử trăm quan, xét khả năng mà cắt cử. Phi Trăi ra ai là người đủ kinh lịch và kiến thức để chủ tŕ việc này. Như thế, tha Trăi là dụng cái trí của đấng bề trên trông xa mà bỏ gần...
Lợi tần ngần, tay xoa chùm lông trên má, rồi phẩy tay đuổi bọn Ngôn quan ra ngoài. Ngẫm nghĩ lại, Lợi bỗng rùng ḿnh. Từ khi phong Tư Tề làm Quốc Vương, ngày nào bụng Lợi cũng ngâm ngẩm đau, ăn uống ǵ là chỉ chực nôn ra. Bọn Ngự y bắt mạch, chẩn đoán rằng Lợi bị bệnh rối ruột v́ âu lo, cắt thuốc cho hạ hỏa rồi tẩm bổ sâm nhung. Nhưng cứ về đêm, chợp mắt lúc nào là Lợi lại nghe văng vẳng tiếng khóc rấm rứt. Ban đầu, tiếng khóc ở cửa sổ. Ít lâu sau, Lợi nghe tiếng đập cửa, nhưng đám thị vệ nói không thấy một ai. Gần đây, tiếng khóc rơ ràng là ngay đầu long sàng. Rồi một đêm, khi Lợi thiếp đi v́ mệt th́ có người lay dậy. Mắt nhắm mắt mở, Lợi quát :
- Ai ?
Tiếng trả lời :
- Ngọc Trần đây ! Người nuốt lời ở sông Ác rồi sao ?
Lợi vùng ngồi lên. Ngay dưới chân giường, đúng là Ngọc Trần mặt tái bệch, tóc dài xơa xuống đến lưng, há miệng lưỡi đỏ ḷm sắc máu. Lợi quát :
- Mi về đây làm ǵ ?
- Ta về ta nhắc mi cái lời hứa năm xưa khi mi hiến ta làm vật tế cho thần Phổ Hộ... Tại sao mi phong Tư Tề làm Quốc Vương và Nguyên Long, con ta, chỉ là Hoàng thái tử ?
Lợi gằn giọng :
- Ta là vua, ta làm ǵ mà chẳng được...
Ngọc Trần dang tay tát vào mặt Lợi, lưỡi thè dài ra như rắn cuốn lấy cổ Lợi xiết lại.
Lợi vùng vẫy kêu thét lên. Khi đám Ngự y vội chạy vào th́ Lợi đă ngă úp mặt xuống đất. Bắt mạch, đám ngự y ngạc nhiên thấy thân hàn xuống hẳn và từ đó không dám cắt thuốc hạ hỏa nữa. Bụng Lợi lại tiếp tục đau ngâm ngẩm, không ăn uống được.
Những đêm sau đó, Lợi bắt mỗi đêm có một tay Ngự y thức canh chừng ngay trong pḥng. Nhưng cứ chợp mắt, Ngọc Trần lại xuất hiện, hỏi lại đúng một câu, lắm đêm thoát y, thân thể lơa lồ, tay lấy váy đập vào mặt Lợi. Mỗi lần, Lợi lại la thét cho đến khi Ngự y lay dậy.
*
Nhận được chỉ mời vào kinh gấp, Nhất Hạnh không biết chuyện ǵ, vội vă lên đường. Sư vốn là người thân thích với Lê Lợi, tu ở chùa Chân Phúc phía bắc Lư Sơn từ khi tóc để chỏm. Ba năm cuối trước khi nghĩa quân toàn thắng, Lợi giấu Nguyên Long trong chùa. Lúc bị vây hăm ở núi Chi Linh, con gái lớn của Lợi là Thị Quyên bị Mă Kỳ bắt cóc đưa về Kim Lăng. Để tránh cái cảnh bị tướng nhà Minh tạo áp lực, từ ngày đó Lợi cho con cái ẩn vào các nơi chùa chiền dân dă.
Khi Lợi dọn từ dinh Bồ Đề về điện Vạn Thọ th́ mới đưa Nguyên Long về kinh. Lên bảy, Long vẫn chưa biết đọc. Nhất Hạnh dạy vỡ ḷng, giận đến phải đánh mắng, nhưng Long cứng cổ. Trêu Hạnh, khi viết Long viết ngược. Chỉ ba chữ Thiên - Địa - Nhân mà mất đến hai tháng Long mới viết được đúng có một lần. Hạnh rút cục chịu thua, mặc cho Long lêu lổng cả ngày đi lùng cào cào, châu chấu. Phá phách cây cảnh chán, Long lại t́m đủ cách cḥng ghẹo người đi lễ chùa. Rầy la th́ Long giả vâng dạ, nhưng thoáng một cái là đâu vào đấy.
Hạnh vào hoàng cung lúc trời vừa tối. Lê Lợi vẫn ở điện Cần Chính nhưng dặn hoạn quan Đinh Hối đưa Hạnh vào thư pḥng. Đến khuya, Lợi mới tới. Gặp Hạnh, Lợi kể ngay chuyện ăn ngủ không yên, đêm nào cũng mơ thấy Ngọc Trần. Nh́n khí sắc Lợi, Hạnh phát sợ. Mắt hơm sâu xuống, lưỡng quyền nhô cao lên, Lợi đôi khi thất thần như ai cướp hồn bắt vía.
- Bây giờ phải làm sao ? Lợi hỏi
Cúi đầu ngẫm nghĩ, Hạnh đáp :
- Cầu siêu, bẩm Hoàng Thượng. Để bần tăng gọi thêm một con đồng xem cái oan hồn kia muốn ǵ.
- Nhưng phải hạn hẹp, đừng để người ta biết !
- Bẩm Hoàng Thượng, chỉ cần những người trực tiếp liên quan đến việc này, là Tư Tề và Nguyên Long. Thế thôi !
Bốn ngày sau, một đội Thiết Đột bảo vệ ba cha con Lợi bí mật đi về Hà Đông sau bữa cơm chiều. Họ đến điện bà chúa Lừ, nơi sư Nhất Hạnh đă soạn lễ. Nh́n thấy Lợi, sư gập ḿnh qú gối nhưng Lợi đỡ dậy. Sư nghiêng người chào Quốc vương và Hoàng thái tử xong, kính cẩn rước ngồi lên một chiếc sập gụ. Ngay dưới chân sập là hai chiếc chiếu cạp điều, ngồi xung quanh toàn những nhạc công, tay kèn, tay nhị. Họ không biết là vị chủ tể của cả nước đến, chỉ nghe Hạnh bảo rằng đây là gia đ́nh một vị phú hộ ở Sơn Tây mới về kinh.
Cô đồng điện Lừ chạc ba mươi. Đầu đội một chiếc khăn đỏ, mặt mũi xanh xao gầy guộc, mắt cô lúc nào cũng lờ đờ như ngủ gật. Cô lắc lư đầu, thỉnh thoảng nhếch miệng cười, một cái cười lạnh lẽo vô cảm của người chết chôn rồi đội mồ sống lại. Phủ phục, cô nằm bất động khi sư Nhất Hạnh thỉnh chuông, cắm những bó nhang lên điện thờ, thỉnh thoảng niệm to :
- Án Lam sa ha, chí tâm đỉnh lễ, tận hư không, biến pháp giới, quá, hiện, vị lai, chư Phật, Tôn Pháp, Hiền Thánh, Tăng thường trụ tam bảo.
Chí tâm thỉnh lễă, Sa bà giáo chủ Bản sư Thích ca Mâu Ni
Chí tâm thỉnh lễă,Tây Phương cực lạc giáo chủ A di Đà
Chí tâm thỉnh lễă, Đương lai giáo chủ Di Lặc tôn
Cầu Phật từ gia hộ
Tâm bồ đề kiên cố
Xa bể khổ sông Mê
Chóng quay về bờ Giác...
Nhất Hạnh ê a, tay nhịp mơ một lúc th́ trời đổ mưa. Tiếng mưa rào rào trùm lên những câu kinh kéo lê thê, thỉnh thoảng lại bị những cơn gió phần phật thốc vào mái điện át đi. Liếc mắt về phía Tư Tề và Nguyên Long, Lợi thấy chúng phảng phất nét giống nhau mặc dầu Tư Tề hơn Long gần hai con giáp. Có khác, chỉ là cặp mắt. Mắt Tư Tề hai mí sụp xuống. Mắt Nguyên Long một mí xếch lên. Làm sao mà biết chúng là anh em hay là bố con với nhau ? Lợi cố xua câu hỏi đó đi, quay lại chú tâm nghe. Nhất Hạnh vẫn ê a :
- ... Nguyện nghiệp chướng báo chướng
Phiền năo chướng, ba chướng tiêu trừ
Nguyện tân duyên, cựu duyên
Oan trái duyên, mọi duyên giải thoát...
Tội từ tâm khởi cũng từ tâm diệt
Tội diệt, tâm không, cả hai triệt tuyệt...
Phách c̣n trói buộc
Về đây giải bày...
Chiếc khăn đỏ trên đầu cô đồng lắc mạnh rồi xoay ṿng ṿng. Đám nhạc công bấy giờ ngồi xuống tay vặn đàn lên dây. Nhất Hạnh thỉnh một hồi chuông. Tiếp tục đọc :
- Nam mô bát ra dát na đá ra gia giạ... Nam mô a rị gia bà cô cát đế thước bàn ra giạ, sa bà ha...
Cô đồng th́nh ĺnh cười lên khanh khách khiến Nguyên Long đang ngủ gà ngủ gật choàng dậy. Cô cất tiếng hát the thé :
- Cô về cô hát cô chơi
Tay cầm kiếm trỏ rắn dơi thành rồng...
Ưỡn ẹo lượn ṿng trên chiếu, hai tay cô đồng vung vẩy lên xuống như đang chèo thuyền theo nhịp kèn rền rĩ. Nhất Hạnh chắp tay miệng lầm rầm khấn vái. Bất th́nh ĺnh cô đồng sà vào trước mặt Nguyên Long, miệng réo :
- Con mẹ ơi, lớn thế rồi à !
Nguyên Long không nhịn được, ré lên cười. Cô đồng lại ngó cḥng chọc vào mặt Lợi, hai tay vỗ vào nhau, ḥ lên :
- Gánh vàng mang đổ sông Ngô
Sao người không nhớ lời xưa thuở nào...
Lợi rùng ḿnh, toàn thân lạnh ngắt, khấn thầm :
- Cho ta thêm dăm năm. Nh́n Nguyên Long, Lợi nghĩ - Nó c̣n quá nhỏ, chưa được...
Quay sang Tư Tề mặt mũi như ngái ngủ, Lợi ghé vào tai, giọng gằn xuống ;
- Hồn Ngọc Trần từ sông Ác về đấy !
Tề co rúm người, nét kinh hoảng hiện ra, mồm méo xệch. Cô đồng lấy tay dí vào trán Tề, cười ha hả :
- ...chớ trái lời mang một dạ mà hai ḷng nhé.
Như hiểu lời khấn của Lợi, cô quay nh́n, sẵng giọng :
- ...được, nhưng chỉ ba năm thôi. Nhớ lấy !
Vào đầu giờ Tí, khi cha con Lợi cùng đội Thiết Đột ra về th́ điện Lừ ch́m vào màn đêm đen kịt như chưa từng bao giờ có thật. Cầm ba lạng vàng Lợi trả công, Nhất Hạnh tḥ tay vỗ vào vế cô đồng, giọng hể hả :
- Lấy một nhé ! Trang trải cho bọn kèn trống th́ cũng c̣n hời khối...
Ngăït nghẽo cười, cô đồng nhẽo nhoẹt :
- Khuya rồi ! Đằng ấy về đâu ngủ hả ?
Hạnh ghé vào tai th́ thào ǵ đó mà cô thụi vào lưng Hạnh thùm thụp, miệng kêu ‘‘...thèm, thèm vào ! ’’ .
Thật t́nh mà nói, ba lạng vàng đổi lấy một xác quyết là giá c̣n quá rẻ. Sau khi rời điện Lừ, Lợi không c̣n nghi ngờ, tin rằng Nguyên Long đích thị là con Tư Tề chứ không phải con ḿnh. Hết bứt rứt về một câu hỏi ám ảnh sáu năm ṛng, Lợi b́nh thản tự nhủ, không con th́ cháu, lọt sàng xuống nia rồi cũng vậy. Tuy thế, lúc chỉ c̣n ba cha con, Lợi thẳng tay tát Tư Tề một cái tát nổ đom đóm mắt.
Hai ngày sau, Nhất Hạnh ghé qua Đông kinh, xin vào lậy tạ Lợi nhưng không được phép. Chỉ có Nguyên Long ra tiễn Hạnh. Đứng trên thềm điện Vạn Thọ, Long hỏi :
- Bạch thầy, cái tṛ múa hát tối hôm nọ gọi là ǵ nhỉ ?
*
Duyên và nghiệp, hai khái niệm gắn vào nhau bằng cái run rủi của những cuộc đời bắt chéo ở những tọa độ trên trục thời gian. Trục đó không cứ thẳng mà xoay ṿng theo một qui luật trong đó từ không ra có rồi từ có thành không. Tất cả mọi vận hành mang dạng đồng nhất uyên nguyên một khởi thủy bất khả phân. Tĩnh và động là một. Hữu thể hóa ra siêu h́nh, và ngược lại, trộn vào nhau như h́nh với bóng.
Chỉ có thế mới chẳng lấy ǵ làm ngạc nhiên khi trong cơi thế nhân cùng một lúc có Đạo Khiêm, có Lư Tử Cấu, có Nguyễn Lăo và có một Nguyễn Trăi nằm thoi thóp trong cái trái cạnh chùa Báo Thiên vào ngày mười bốn tháng tư năm Kỷ Dậu, năm Thuận Thiên thứ hai. Với Tử Cấu, chuyện dễ hiểu. Vốn đi lại với Đạo Khiêm suốt mười lăm năm nay từ khi Khiêm trụ tŕ chùa Thiên Chính, Cấu nghe tin Khiêm vào Báo Thiên liền mang theo một bị Hầu trà, vai đèo một con vượn lông vàng, đi một mạch đến Đông Kinh. Gặp Khiêm, Cấu la to ‘‘...giời ơi ! Dễ mà bỏ cố nhân à, đây - tay chỉ con vượn, Cấu đùa - đệ mang cho sư huynh kẻ tri kỷ tấm ḷng vô lượng thọ Phật ! ’’. Biết tính Cấu bông lơn, Khiêm chỉ cười.
Cũng chiều ngày hôm ấy, hai anh em Thiên Tích và Thiên Hựu sai cáng Trăi vào chùa. Sáng nay, Lợi hạ lệnh tha Trăi, cho bọn Tích, Hựu đến đón khỏi ngục. Hựu nh́n Trăi ḿnh chỉ c̣n da bọc xương, nghẹn ngào nói : ‘‘ ...đệ đưa ngài về nhà đệ nhé ! ’’. Trăi lắc đầu, biết là không nên để ai liên lụy. Ở Đông Kinh, Trăi vẫn thân một ḿnh. Từ ngày bị giam hăm, gia nhân dăm người hoảng sợ bỏ đi hết nên có về căn nhà nằm phía bắc hồ Thuyền Quang, Trăi chẳng c̣n một ai gần gũi chăm nom. Nắm tay Hựu, Trăi nhớ đến Đạo Khiêm, thều thào ‘‘ ...nhờ hai vị đưa Trăi này vào chùa Báo Thiên ! ’’. Xẩm tối Đạo Khiêm và Cấu đưa Trăi vào cái trái cạnh chùa. Nh́n Cấu, Trăi hồi tưởng lại buổi nói chuyện dưới trăng cạnh bờ vực nh́n ra sông Mă, tai lại văng vẳng tiếng hát năm xưa. H́nh ảnh Xuyến bụng mang dạ chửa nhảy vào ḍng nước sông Cầu ngỡ đă quên bỗng lại hiện lại. Vẳng từ đầu gió, đâu đó vẫn Xuyến hát lên ‘‘...chèo quơ nước ngược chuyến đ̣ ngang...’’ và rồi nhắn nhủ ...chàng ơi ! đời đâu chỉ có đại sự... Hạnh phúc đến từ những cái nhỏ nhoi, lời nhắn đêm đầu trao thân cho Trăi trong túp lều góc thành Nam. Ôi, đại sự ! Ngẫm lại những ngày nằm trong ngục nhướng mắt t́m một chút ánh sáng hắt qua những khe song, Trăi chỉ thấy chua xót khôn cùng.
Về phần Nguyễn lăo, kẻ đă dạy nghề bốc thuốc nam cho Trăi ngày Trăi c̣n bị quản thúc ở Đông Quan trước khi chàng thoát ly đi t́m Hăn và nghĩa quân ở Mường Một, cái duyên đến từ nghiệp. Thấy Trăi như ngọn đèn cạn dầu, người nhà chùa đổ nhau đi t́m thầy t́m thuốc. Khi Nguyễn lăo vào bắt mạch mới nhận ra kẻ đang thoi thóp kia chính là anh đồ cứng cổ năm nao đă bị Hoàng Phúc ức ép đến độ phải độ nhật bằng cách bốc thuốc ở Đông Đô dưới thời thuộc Minh. Nguyễn lăo lo lắng, ở luôn trong chùa cả một tuần trăng. Chẳng hiểu là thầy thuốc mát tay hay cái mệnh bệnh nhân chưa tận, Trăi khỏe lên. Khi đă hồi sức, Trăi nhận ra Nguyễn lăo, nắm tay đùa ‘‘...Huynh ạ ! Ngày xưa không có huynh th́ đệ chết đói. Bây giờ, sắp chết v́ đói, huynh lại cứu cho, rơ là tuần hoàn th́ rồi cũng lại qui về một cái duyên nợ năm xưa ’’.
Tháng năm, Lợi ban biển ngạch công thần, tất cả gồm chín mươi ba người. Huyện thượng hầu, có Lê Vấn, Lê Sát và Phạm Văn Xảo. Á thượng hầu, một người, là Lê Ngân. Rồi Hương thượng hầu, ba người. Sau đến Đ́nh thượng hầu, mười bốn người, có Chích, cũng được Lợi tha. Rồi Huyện hầu mười bốn người, có Trịnh Khả, Nguyễn Xí, Lê Thụ... Phần Trăi được phong Á hầu, hạng bảy mươi. Tử Cấu lại bông lơn ‘‘...này huynh, bây giờ huynh xuống tóc ở chùa th́... tuyệt. Vừa xuất gia, lại vừa nhập thế...’’. Vỗ vào đầu con vượn lông vàng, Cấu tiếp ‘‘...nhảy nhót xuất xử vậy th́ có kém chi vui, hả Tề Thiên Đại Thánh ! ’’. Con vượn kêu chí chóe, quay mông chổng về phía đám người, có Đạo Khiêm, Nguyễn lăo, Trăi rồi lại nhảy lên vai Tử Cấu. Cả bọn phá lên cười. Đúng lúc ấy, có tiếng ḥ hét ở cổng chùa. Một tên sai nha chạy vào thông báo Hoàng Thượng ngự giá.
Khi Lợi bước vào chính điện chùa Báo Thiên, bọn Đạo Khiêm, Nguyễn Trăi và Nguyễn lăo đă qú mọp rập đầu. Lợi chưa nói ǵ th́ Hựu đứng cạnh lên tiếng :
- Tâu Hoàng Thượng, Á hầu Nguyễn Trăi, nguyên hành khiển Lại Bộ Thượng Thư v́ bệnh tật không đến lạy đă nhờ hạ thần rập đầu tạ ơn Hoàng Thượng mở lượng phong tước.
Chỉ hừ một tiếng, Lợi nh́n Trăi, hỏi :
- Nay sức khỏe của ông thế nào ?
Trăi hiểu rằng Hựu đă môi mép giữ lễ cho ḿnh, cúi đầu cố giấu chua chát đáp :
- Tâu Hoàng Thượng, hạ thần vẫn c̣n suy nhược. Cố gượng th́ ngồi được một vài khắc là phải nằm, đầu óc vẫn chưa ra đâu vào đâu cả...
- Ta cũng biết ông ốm đau - Lợi ngần ngừ - nhưng tháng tới là kỳ thi Minh kinh chọn quan nha và sau là kỳ sát hạch Tăng lữ. Sư chủ tŕ ở đây và ông đă làm sẵn các câu hỏi về kinh nghĩ để cho thi chưa ?
Nghe Lợi hỏi, Trăi tội nghiệp cho thân ḿnh. Không dằn ḷng được, Trăi thưa:
- Hoàng Thượng ở ngôi chí công vô tư, hiểu cho kẻ hạ thần này trong chốn lao tù chỉ c̣n bám víu vào có một chữ trong kinh Kim Cương là chữ không. Từ đó, hạ thần khẳng định được rằng : sống, đă không tham, th́ tham ǵ ? Chết đă chẳng sợ, th́ sợ ǵ ? Nhưng nếu chỉ hiểu cái lẽ bất kham và vô úy, khác nào như hứng được một giọt nước trong đại dương, th́ làm sao hạ thần dám đi sát hạch ai về Phật pháp...
Lợi tái mặt, biết có ép Trăi cũng vô ích. Quay nh́n Đạo Khiêm, Lợi lấy giọng nhu ḥa :
- C̣n về phía sư, th́ sao ?
Khiêm rập đầu đáp :
- ...bần tăng được sư phụ truyền thừa cho chữ nhẫn trong cơi nhân sinh, cúi đầu xin vâng mệnh !
Khi Lợi đă về, Khiêm nói trống không :
- Đồ tể hạ tay dao xuống mà thành tâm qui pháp th́ cũng thành Phật. Kinh nghĩa nào mà thay được chữ tâm... Mà tâm th́ sát hạch thế nào ?
Lúc đó, Tử Cấu ở đâu xồ ra, con vượn lông vàng trên vai lại chí chóe góp chuyện. Cấu nhe răng cười :
- Con vượn này trời sinh cho bộ lông vàng là vua vượn ! C̣n con người, cứ phải cướp cho được tấm hoàng bào mặc vào mới ra vua người... Ha ha ha, ta đă bảo từ ngày xưa trên sân chùa Thiện Chính rằng ‘‘ hậu kỳ thân nhi thân tiền, ngoại kỳ thân nhi thân tồn ’’ ... Ở ngoài, th́ thân c̣n. Ra sau, th́ hóa ra lên trước ! Các vị nay thử ngẫm mà coi...
Ngay tối hôm đó, Nguyễn Trăi ngồi thảo một bức thư xin Lợi cho ḿnh lui về điền viên. Đưa cho Nguyễn lăo đọc, Trăi nh́n lên tượng Quan Âm nửa sáng nửa tối trong ánh nến chập chờn. Rơ ràng, từ khóe mắt tượng, những giọt nước mắt tràn ra long lanh chảy dài xuống má như một chuỗi kim cương. Nguyễn lăo vỗ khẽ vào vai Trăi, th́ thào :
- Thôi, thế cũng hay... Khi đệ nói về chữ kham và chữ úy, ta thấy mặt Lợi sám đi, mắt lại quắc lên, cḥm lông trên má giật liên hồi. Đó là v́ Lợi sợ... Và thật lạ, cái sắc khí của Lợi là sắc khí bị ma làm !
- Ai di dà Phật ! Đạo Khiêm kêu lên khe khẽ - Bần tăng cũng cảm thấy một thứ nghiệp chướng lẩn quẩn dưới cái ngai vua.
Một cơn gió lùa th́nh ĺnh thổi tắt tất cả những ngọn nến cắm trên điện thờ. Đâu đây nghe tiếng nghiến răng trèo trẹo đến rợn người. Lư tử Cấu lại cười toáng lên. Con vượn lông vàng chí chóe thét rồi rúc vào tay Cấu như lẩn trốn những đe dọa đến từ một nẻo u linh bên kia cơi trần gian ngoa ngoắt này.