lên ghềnh

 

9

D úng như dặn ḍ của người thủ đền thờ nhà thơ nổi tiếng, tôi  đi ṿng chân núi, nhắm hướng bắc, và chỉ hai giờ sau là đến một căn nhà năm gian, vách đất, mái ngói, cổng trông như cổng chùa. Từ đấy, leo lên  độ cao chắc  cũng cỡ ba, bốn trăm thước sẽ đặt chân lên ghềnh V, nơi Chết trong cái Đẹp. Căn nhà năm gian là quán trọ duy nhất cho khách văng lai. Có thời gian ghềnh hút khách đến độ thiếu chỗ, người  ta  trải chiếu trong sân ngủ qua đêm, thường là vào cận lúc trăng tṛn. Người thủ đền kể, theo lời đồn đại, cái Đẹp nh́n được tận mắt khi trăng viên măn, nhất là vào độ thu về. Đẹp thế nào th́ chẳng một ai diễn tả được. 

Cất tiếng gọi thật to nhưng không một ai hồi đáp, tôi bỏ ba-lô xuống vệ cỏ trong vườn, dựa người vào thân cây sồi mọc sát ngay ngoài thềm. Tôi ngồi đợi gần một  giờ th́ nghe tiếng chân người. Đứng lên, tôi cất tiếng chào. Một thiếu phụ trung niên tay xách giỏ thực phẩm, nh́n tôi ḍ hỏi. Tôi xin trọ vài ngày. Bà ta lạnh lùng đáp :

`` Đây là quán trọ, tất nhiên là được!``

Theo chân bà, tôi bước vào nhà. Bà chỉ cho tôi căn pḥng mé hiên phía tây, nói:

         `` Pḥng trống, ông xem có ưng ư hay không?``

Tôi ghé mắt nh́n qua. Pḥng đơn sơ, một chiếc giường đơn trải chiếu, một chiếc bàn độc trên có khay nước và hai tách trà. Vui vẻ, tôi nói :

         `` Cám ơn bà, tươm tất chán!``

Bà không nh́n tôi, giọng vẫn lạnh lùng :

         `` Trong quán trọ này, lệ là nói thật ít, tốt nhất là đừng nói ǵ cả. Cơm rau dưa, tôi đưa đến tận pḥng. Ăn xong th́ bát đũa ai nấy rửa, ông ưng không?``

Chẳng đợi  tôi đáp, bà biến ra sau như một cái bóng.

 

10

         Xin với bà chủ quán cho ăn cơm sớm, tôi định bụng chiều nay sẽ leo lên ghềnh. Trong khi chờ, tôi ngả lưng nghỉ, lơ mơ nhắm mắt. Phải chăng tôi đă sáp lại gần cái Đẹp có khả năng cứu rỗi đến nỗi người phải đặt ra những huyền thuyết để bảo vệ lấy những  con người cho họ khỏi tự nguyện lao ḿnh vào vực thẳm phía dưới? Tự chấm dứt sự sống, phải chăng v́ sống trở nên quá ngột ngạt, lượng oxy không đủ khiến máu lên năo bộ khô căng gây mê? Không hẳn. Tôi nghĩ đến đứa cháu gái treo cổ năm mười bảy tuổi. Nó xinh đẹp, học có tiếng là giỏi. Cha nó là họa sĩ, mẹ cô giáo, nhà đủ ăn. Nó lại khá nhiều  năng  khiếu, nặn những  bức  tượng phỏng theo tượng Rodin, được giải nghệ thuật tạo h́nh giành cho những  mầm non đầy hứa hẹn. Đầu năm ấy, mẹ nó đến gặp tôi, hoảng hốt kể, con bé bỏ không  ăn  uống, không  ngủ nghê, trầm ḿnh tư lự, miệng ngậm tăm. Tôi bảo, chắc nó thất t́nh chăng? Mẹ nó lắc đầu. Tôi lại bảo, trẻ ở độ thiếu niên lớn lên thay đổi hóc-môn, có lẽ đi hỏi bác sĩ xem sao. Bác sĩ Tây y lắc, bảo hóc-môn th́ chịu, đợi rồi sẽ qua đi. Thày Đông y bốc thuốc giảm âm tăng dương, gật gù ê a lẽ lưỡng nghi. Nhưng thuốc đắng con bé không chịu uống; vả lại, Thày bảo thuốc ta th́ công hiệu chậm, phải chờ  hàng tháng mới hiệu nghiệm. Hai tháng sau, đến lượt chàng họa sĩ, anh em chú bác với tôi, đập cửa. Mắt đỏ hoe, anh ấy nói, xuưt nữa th́…Th́ sao? Con bé nằm giang tay, cổ trên một đường ray, chân trên đường ray kia, đợi xe lửa chạy qua. May cư dân sống cạnh  đường xe lửa thấy, xốc nó lên, cứu được. Anh ấy nghẹn ngào nói, tôi  chẳng  hiểu ǵ cả, chú  thử nói  chuyện với cháu xem sao, xưa nay  nó rất quí chú.  

         Đi cùng anh, tôi đến nhà. Mẹ nó mặt mũi bơ phờ, tay chỉ lên lầu. Tôi rón rén  gơ cửa. Không một động tĩnh. Tôi khẽ đẩy cửa. Trong  ánh  chập choạng cuối ngày, con bé nằm, mặt quay vào tường. Tôi đến ngồi xuống giường, lẳng lặng nắm tay nó. Nó giật ra, nhưng tay làm dấu chỉ lên cái bàn trong góc pḥng, nơi có những bức tượng bằng đất sét đang làm c̣n phủ vải để tránh khô nhanh. Đứng lên, tôi đến, tay giở mảnh vải đắp lên như một nấm mồ đá trắng. Tượng  Mẹ Đồng Trinh và Chúa Hài Đồng. Nh́n, Chúa nhắm mắt, miệng nhếch cười, an b́nh thanh thản. C̣n Mẹ, ôi sao thế này, mặt phẳng ĺ, không  mắt không mũi không mồm, vô hồn, giá băng. Lùi một bước, tôi sợ. Vâng, tôi  rùng ḿnh. Sự tương phản  giữa sống và chết hiện h́nh, tàn nhẫn, như chẳng có ǵ để cứu văn.

Tôi lại đến bên con bé cháu, và lại lẳng lặng nắm tay nó. Lần này, nó để yên, mặt vẫn quay vào tường.  Một lát sau, tôi nói :

`` Sao lại vậy, chú chẳng hiểu ǵ cả…’’

`` Chẳng cần hiểu…Nhưng chú có cảm thấy ǵ không? ``, nó thều thào.

Bóp tay nó, tôi biểu tỏ điều có lẽ nó nghĩ là một sự đồng cảm. Và thật lạ lùng, tôi ngạc nhiên nghe nó chậm rải, giọng trầm trọng :

         `` Nghệ thuật là cái ở bên trong. H́nh thể chỉ ở bề mặt cảm tính…``

Nói đến đó, nó bật khóc, tức tưởi. Rút tay ra, chợt tôi thấy con bé cháu già đi cả ngàn năm, già như một câu hỏi muôn đời không giải đáp.

         Thời gian sau đó, vợ chồng anh chị tôi luân phiên coi cháu, không bao giờ để nó một ḿnh. Mẹ nó đi đủ thứ đ́nh chùa van vái, cuối cùng th́ gặp một nhà ngoại cảm rất nổi tiếng. Bà này ngồi một chỗ mà quán tưởng t́m được hàng trăm hài cốt  của lính bỏ mạng trong cuộc  chiến, cả Nam lẫn Bắc. Bà phán, một bà cô tổ c̣n trinh chết oan cách đây gần trăm năm đ̣i con bé cháu về hầu, nay chỉ xin bà tha th́ mới có hy vọng. Thế là mọi người trong gia đ́nh nội ngoại gần xa hăm hở. Ngày đi xin cái phép tại thế cho con bé được tổ chức  linh  đ́nh. Gọi hồn, rồi nhà ngoại cảm nhập cốt Đức Thánh Trần ra lệnh cho bà cô tổ thôi đ̣i mạng cháu theo  những tŕnh tự nghi lễ  khá phức tạp. Con bé phải  đội bát hương, mặt mũi phủ vải điều, và nhạc phường bát  âm cũng kích động  chẳng kém ǵ nhạc trẻ thời thượng, chỉ khác ở chỗ người hát đứng tuổi ê  a  chứ không rống lên oh yes oh yes như đám ca sĩ Rock c̣n trẻ. Chiều tà, nhà ngoại cảm bảo chỉ c̣n cúng sao  giải hạn là xong, bà cô tổ đă y lệnh Đức Thánh, chỉ xin được bù bằng quà cáp tính ra tiền thế gian lên đến vài triệu thời một bát phở chỉ khoảng bảy, tám ngàn đồng.

         Hai ngày hôm sau, con bé treo cổ trên lầu. Dây là  những vạt vải điều nó cắt ra, buộc lại. Và chỉ một nhoáng. Khi mẹ nó chạy lên th́ con bé  đă cứng đơ, lưỡi thè khỏi miệng, rớt răi c̣n chảy dài rơi xuống đất. Bà cô tổ đă đánh lừa Đức Thánh. Người thế gian chẳng làm thế nào địch được kẻ cơi âm, nhất là những bà cô chết trẻ, lại c̣n trinh.

Những năm sau đó, thỉnh thoảng tôi lại mơ thấy con bé cháu. Và mơ thấy bức tượng dang dở với khuôn mặt Mẹ Đồng Trinh phẳng ĺ, không mồm, không  mũi, không mắt.Vùng dậy, tôi xua  giấc mơ con bé cháu vừa hiện h́nh, miệng cười, tay vẫy. Mở tấm phên cửa, tôi bước ra  ngoài, đi dọc hàng hiên quán trọ. Một cái ao con con nằm ngay sát  hiên đông, nước mầu rêu lặng lờ, trên là tán một loại cây nh́n như sung. Cầu ao làm bằng những lát gổ đẽo, cọc đóng hai bên, đầu cọc lủng lẳng một sô nước nhựa trắng đă chuyển sang mầu ngà. Tôi lẩm nhẩm một vế thơ,  `` bao giờ về khoanh một cái ao, ngồi giặt yếm cả ngày…``, động ḷng thương những cánh chuồn kim chập chờn lên xuống dưới ánh nắng sắp tàn một ngày rồi lại qua đi. Nhắm mắt, tôi hít không khí, ngực căng phồng,  bụng thóp lại, đầu ngửa lên trời. Vù qua, một cánh chim trắng. Chim thả vào thinh không dăm  tiếng chiêm chiếp lạc loài. Chợt tôi ngửi thấy mùi hoa nhài, rất nhẹ, thoảng qua rồi tan biến trong gió chiều.

         Đưa mắt nh́n quanh, tôi t́m loài cây trổ những bông hoa nhỏ xíu cánh trắng gắn bó thắm thiết với thời  niên thiếu. Thuở đó, tôi  ở với bà ngoại. Bà tôi ướp nhài vào mọi thứ, như trà, thuốc vấn, quần áo, mùng mền, chăn gối…Bà bảo, hương nhài dịu nhưng bền,  phảng phất đó đây, ngửi không hắc lên như những loài hoa thích khoe hương sắc. Mỗi lần hái hoa, bà quạt nhẹ cho gió động, nhắc,  hít vào đi con, hít thật nhẹ để mùi hoa ngấm vào người. Tôi men ra bờ ao phía sát hàng dậu, bỗng nghe tiếng bà chủ quán:

         `` Cơm dọn rồi’’

         ‘’ Bà ơi, có cây nhài nào trong vườn nhà không?’’,  tôi hỏi, giọng thân thiện.

Nh́n tôi như không nghe, quay người, bà chỏng lỏn :

         `` Cơm dọn rồi, để trên bàn, trong pḥng!``

11

         Tôi lên ghềnh. Lối đi loanh quoanh, đây đó lác đác dăm cái biển gỗ to bằng ba bàn tay trên vạch mũi tên bằng sơn đen chỉ lối. Có khi phải leo những cái dốc đất đá lổn nhổn, tay bíu vào cỏ để khỏi tuột. Có khi phải đi ṿng những mỏm đá dựng đứng như thử thách khách lữ hành. A, cái Đẹp! Hay chỉ hy vọng có nó thôi, cũng đă đổ mồ hôi, trượt chân lúc nào thật khó lường. Cứ thế, tôi leo, tôi thở, và mất cả giờ th́ đến một cái am. Trên một gốc cây đă chặt to bằng ṿng tay ôm, một bát nhang lạnh ngắt, đ́u hiu,  hư phế chẳng biết từ bao giờ. Đang ngơ ngẩn, tôi nghe một tiếng chuông ngân lên. Tiếng chuông ấm áp, gọi mời, vẳng ra từ cửa am, bay vào không trung đang đóng quánh trong bóng chiều chập chùng vây bủa.

         Đẩy cánh cử khép hờ, tôi bước vào am. Trước mặt tôi, một người ngồi, mặt quay vào bệ thờ. Trước bệ, một bát hương, ngọn đèn dầu, và một cái chuông to bằng quả bưởi vàng loé.  Đàng sau bệ, chỉ độc  một bức tường sơn trắng loằng ngoằng hai hàng chữ Hán tôi không đọc được. Người đó thỉnh thêm một tiếng chuông, rồi từ từ quay lại, nh́n lên.

         Đó là một người tuổi chắc xấp xỉ lục tuần, đầu trọc bóng, g̣ má cao, lông mi dài và rậm sệ xuống như hai con sâu trên đôi mắt nửa khép nửa mở. Giọng trầm trầm, người đó nhả từng tiếng, âm nhỉ ra như những  giọt nước luồn vào bờ đá:

         `` Lâu  rồi mới lại có khách, nhưng trà nước th́ am đây chẳng có, thí chủ xá đi cho…’’

Thiên phóng sự của anh bạn phóng viên đập vào trí nhớ. Th́ đây, cái nhân vật bí ẩn hư thực, kẻ đă đạt đến tŕnh độ con người gọi là minh triết. Có phải người này là kẻ làm nghề  kiểm lâm ngày xưa, khi giải phóng th́ mất việc nhưng vẫn quanh quẩn với núi rừng, thành người từng gặp gỡ có đến hàng trăm kẻ đến ghềnh V t́m Chết trong cái Đẹp cứu rỗi? Thận trọng, tôi gợi chuyện về anh bạn phóng viên, về bài báo gây dư luận, và kể qua cách hành xử lạ lùng của cư dân tỉnh QN  khi tôi hỏi đường lên ghềnh V. Ông ta im lặng, làm như không nghe.  Khi tôi hỏi :`` Thưa Thày, thày đă cứu được bao nhiêu người?’’, ông ta bật cười, đáp :

         `` Giỏi th́ tôi chỉ cứu được chỉ ḿnh tôi. Ngay điều này cũng chưa chắc…``

         `` Thưa Thày, Thày nói thế là thế nào? ``, tôi ngạc nhiên.

Ông ta nhắm mắt, trong bóng chiều nh́n im ĺm như một pho tượng cổ. Hồi tưởng lại câu chuyện với anh bạn phóng viên, anh kể những nhà khoa học đến đo chiều cao nơi người đời gieo ḿnh, độ sâu của nước biển, và sức nước xoáy. Họ cho rằng với những kích thước đo đếm đó, người tự tử hẳn chết ngộp chỉ trong ṿng một, hai phút, thể xác không kịp đau đớn, và nhục thân theo xoáy nước trôi ra biển mênh mông không để lại vết tích. Phá cái im lặng có hơi ngột ngạt, tôi từ tốn hỏi chuyện này hư thực thế nào. Ông ta chép miệng :

         `` Người chết chẳng có ai về đây bảo, nên tôi không biết…C̣n người sống, họ theo mũi tên chỉ đường đi xuống. Lối xuống đỡ gập ghềnh, họ đâu có quan tâm đến chuyện đó nên chẳng một ai quay lại con đường lên ghềnh vất vả… ``

Thói quen một nhà báo khiến tôi bật miệng :

`` Lên đây th́ bao nhiêu người xuống ghềnh, bao nhiêu người đi t́m cứu rỗi, thưa Thày?``

         `` Tôi nào có đếm, nhưng số người gieo ḿnh xuống trũng nước dưới ghềnh chắc ít hơn. Ấy là tôi phỏng đoán vậy``

         `` Lời đồn là chết như thế, cái Đẹp cứu rỗi…``

         `` Cái Đẹp cứu rỗi…Chuyện này, tôi chịu. Cái Đẹp là chứng nghiệm của mỗi người, chẳng ai  nói thay ai được. Phần tôi, khi có người đến am như thí chủ, tôi chỉ lặng lẽ ngồi nghe họ nói. Nếu họ xuống ghềnh, và gọi thế là cứu, th́ chính Lời của họ cứu họ. Họ kể những nỗi oan trái, những thất vọng, những bội phản, những oán hận…Thường, kể xong th́ họ có vẻ như giải thoát khỏi một cá́ ǵ đó bưng bít khiến họ không  hít thở b́nh thường. Nhưng Lời chỉ cứu thể xác trong một thời khắc thôi. Cứu rỗi khác, ở một tầng sâu hơn…Làm ǵ có sống, rồi chết là hết. Cái ṿng sinh-tử vô thủy vô chung, chết  rồi lại sống, sống xong lại chết, cứ thế vận hành trong quá tŕnh trùng trùng duyên khởi. Thể dạng vạn vật có thể biến đổi vô thường, nhưng tựu trung, trong cái có cũng là có cái không, và ngược lại! Mọi chuyển hóa đều khởi từ những t́nh cờ ngẫu nhiên khôn lường...``

         `` Thí chủ  lên đây làm ǵ? ``, ông ta đột ngột hỏi.

Kể cho ông nghe cái Đẹp thành Lời trong thơ người thi sĩ mắc phong cùi, và chuyện tôi đốt tập thơ của ḿnh, tôi thở dài :

         ``… Cho nên tôi đi t́m cái Đẹp cứu rỗi, biết ḿnh bất lực với Lời…``

Ông ta lại cúi đầu, trầm ngâm.

Lát sau, ông chậm răi :

         `` Cứu rỗi? Cứu rỗi ǵ cơ…Cứu rỗi là đạt đến trạng thái không c̣n hủy hoại, là trạng thái vĩnh hằng? Chết thân xác, cứu rỗi là đạt đến  sự vĩnh hằng của cái khác thân xác, ngoài thân xác, thậm chí bên trên thân xác?  Tin thế, người đời đặt tên cho cái ngoài thân xác là linh hồn. Cứ đặt được Lời để gọi, người  đời coi như thế là xong chuyện, bỏ qua như một cái ǵ đó tự tại, hiển nhiên... ``

Ông ta đưa tay lên Trời vẽ một ṿng, rồi lại im lặng.  `` Xin Thày dạy thêm !``, tôi ngập ngừng.

         `` Đúng lẽ tôi không cần nói thêm, thí chủ có ngộ được hay không th́ tùy khả năng trực ngộ đến đâu...``

         `` Nhưng đó là chi? ``, tôi ngắt lời.

Ông Thày từ tốn :

         `` Thay v́ nói theo kinh sách nhà Phật, tôi dùng ngôn ngữ của thí chủ cho hiểu được  nhau nhé…Lời là tri thức, tiếp cận ngoại giới qua trí năng. Cái Đẹp, là cảm thức, tiếp cận qua ngũ uẩn, thực có ảo có...Ngoài hai cái thức đó, c̣n tâm thức, là cái t́nh con người cho và nhận trong  nhân giới. Khi ba cái thức kia tổng hợp hài ḥa th́ sự tiếp cận với thế giới hiện thực thoát được cơi vô minh khiến ta ngộ ra mà không qua những kiến giải, phân tích và lư luận...Cao nhất, cũng sâu nhất, là ngộ ra tánh Không của vạn vật.  V́ vậy, kẻ thực sự đạt đến minh triết hiểu được lẽ vô ngă,  đều thả ḿnh vào tịch lặng của vô ngôn... ``

Đột nhiên, ông bật cười:

         `` Thí chủ thấy tôi nói quá nhiều thế này, tức tôi cũng c̣n đang trèo tới mà chưa lên được con đường minh triết đâu!

Tay đập vào trán, rồi lấy ngón trỏ chỉ lên trời, ông bảo:

         `` Leo  khoảng độ cao hai ngọn cây là đến ghềnh V, ở đó thí chủ chứng nghiệm cái Đẹp đồn đại, và biết đâu thí chủ lại biết cả nó cứu rỗi ra sao! Nhớ đường xuống ghềnh, cứ theo mũi tên mà đi!``