Kịch Câm

Gửi tặng Tào Mạt,

 dẫu đă quá mười năm

  

 

  

Lời mào đầu :

 

   Người chết có lẽ là những kẻ dễ dăi  nhất đối với những người bần cùng.  Sự khoan nhượng đặc biệt đó rất dễ thấy : nếu các bạn không sợ, xin hăy đi với tôi vào nghĩa trang Z ở G̣ Vấp.  Nếu như các bạn sợ - th́ cũng như tôi thôi - chúng ta cùng chờ một đêm trăng sáng.  Đó là dịp mỗi tháng tôi mang máy ảnh đến để chụp bắt cái không khí giữa sống và chết của cơi nữa âm nửa dương mập mờ xanh xao nơi trần thế, chỗ người đang sống căng những tấm bạt làm đủ thứ lều tạm bợ giữa những nấm mồ lạnh lẽo chơ vơ đùn lên mặt đất thành g̣ đống, cái vô danh, cái có ghi tên ghi tuổi của những người xa xưa đă sống cách đây năm, mười, thậm chí hai ba mươi năm.

   Số người lăn lóc trong những túp lều trong nghĩa địa có đủ hạng, đủ thứ, đủ cỡ, đủ tuổi, nhưng tựu chung họ chia nhau chỉ một cái chữ bần cùng, tĩnh từ ( hay gọi là trạng từ cũng được ) chỉ ra số phận của họ.  Cư ngụ giữa những nấm mồ, họ giỡ lều ban sáng.  Đêm đến, họ lại dựng lại. Dần dần, họ mất tên họ nhưng có đất, trở thành nào là  Bà già mồ Vũ văn Trọng.  Cha què mả bà Lưu thị Hai.  Con nhỏ g̣ Quách Văn.  Tên người chết thế là thành địa chỉ.  Rồi riết, họ kêu nhau bà già mồ Trọng.  Cha què mả Hai và v.v...  Từ đó đất ai nấy ở chứ không c̣n cái cảnh tranh nhau chỗ cao chỗ thấp, chỗ bị nước ngập, chỗ khô, chỗ có bóng râm, chỗ th́ chỉ nắng.  Trật tự của h́nh thức tư hữu đó đôi khi bị đảo lộn v́ có những kẻ đói khổ ở đâu tràn đến nhập cư.  Và giữa những người bần cùng chẳng c̣n ǵ để mất - kể cả tên tuổi, quá khứ và những giấc mơ dang dở- sự khoan nhượng dẫu không hẳn tự nhiên nhưng cũng dễ dàng hơn là đối với “ bọn nó”.

   Trong mớ ngôn từ ở đây, “ bọn nó” không phải là cư dân của nghĩa địa, “ bọn nó” có tên có tuổi, có nghề nghiệp nhà cửa.  Các bạn và tôi đều thuộc bọn nó cả.  Dĩ nhiên thông cảm với “ bọn nó” không dễ.  Trường hợp tôi có khác.  Và đó là câu chuyện tôi kể hầu các bạn, một câu chuyện giải trí, không phải là chuyện ma trong nghĩa địa, cũng không phải là chuyện nỗi niềm của những kẻ bần cùng.  Chuyện ma khó tin mặc dầu người nghe ra mồ hôi lạnh.  Chuyện nỗi niềm bần cùng th́ nhan nhản như chính những kẻ bần cùng, kể sợ nhàm.

   Câu chuyện tôi xin kể đến từ nghiệp vụ của tôi.  Là phóng viên báo Tuổi Trẻ Tiền Phong, năm nay đúng ba mươi tuổi, tôi đă có sáu năm trong nghề.  Vào dịp cởi trói tư duy, chúng tôi tuy không tin là giây trói đă đem ra cắt bỏ, nhưng cũng lạm nghĩ rằng chân tay ḿnh có thêm chút tự do cục cựa.  Được đồng nghiệp giao phó, tôi trách nhiệm một cái phóng sự về vấn đền nhà đất của thành phố.  Vấn đề này nan giải v́ lượng người mỗi ngày một lớn, một phần v́ đẻ nhiều, một phần v́ dân tứ xứ kéo về thành phố kiếm ăn.  Và cái phóng sự đưa tôi đến nghĩa địa Z.  Tôi lân la làm quen với hai người.

   Người thứ nhất là anh Nguyễn Chính Trực ngụ cạnh mồ trung tá Trần Hiển Vinh, bia c̣n bốn chữ “ vô cùng thương tiếc, 1926 - 1967”, nhưng hai chữ trung tá bị đẽo đi nh́n chỉ c̣n lờ mờ.  Hẳn v́ đấy là trung tá ngụy.  Cư dân nghĩa địa gọi anh Trực là trung tá, mặc dầu anh là bộ đội đặc công chính cống, đă từng nằm ba năm ṛng ở Củ Chi, bị bom xăng cháy xém mặt, hai mắt mù, nay sống với một con chó, lông trắng nhưng anh lại gọi nó là “ ông “ Mực, hẳn v́ anh chỉ nh́n thấy độc một thứ mầu u tối.

   Người thứ hai là anh Trần Vị Quốc.  Anh xưa là chuẩn úy Biệt động quân đóng ở Quảng Ngăi.  Khi kéo chạy, anh bị kẹt ở Long B́nh, và ở phút cuối anh rộng lượng tặng lại cho cuộc chiến sắp kết thúc một cái chân trái.  Nay anh sống cạnh mồ bà Nguyễn thị Ba, bia c̣n tấm ảnh lờ mờ, và cư dân nghĩa địa gọi anh là anh Ba Quốc.  Ba Quốc có vợ và một con.  Con anh chị năm nay lên sáu.

   Trung Tá và Ba Quốc hợp doanh trong một dịch vụ có tính văn hóa.  Cả hai gọi tôi là “ chú” nhà báo.  Vâng, thưa các bạn, tôi lúc đó hănh diện nhận cái danh hiệu nhà báo đó.  Nào ngờ, sau đó...  Nhưng khoan, xin cho tôi từ từ kể lại câu chuyện cho có đầu có đuôi. Vâng, một câu chuyện không có ma dẫu ở khung cảnh nghĩa địa, chỉ có những nhân vật rất người : anh Trực, gọi là Trung Tá , anh Ba Quốc, chị Ba và cháu nhỏ, rồi “ chú” nhà báo là tôi.  Sau cùng phải kể “ông” Mực.  Mực rốt cuộc diễn xuất một vai rất người, nên cụm từ “ chỉ có những nhân vật rất người” là một cụm từ chính xác và, dĩ nhiên, rất hiện thực. Để có thêm dữ kiện h́nh ảnh, tôi xin tả thêm :

  

   TRUNG TÁ : trung niên, đeo kính đen, răng vổ, vàng khói thuốc, quần ống thấp ống cao, áo “ bộ đội” sờn cổ, đắp vá, ngồi cạnh “ông” Mực  nằm ve vẩy đuôi.

  

   CHÚ NHÀ BÁO : khoảng 30 tuổi, quần áo giản dị, đầu bù xù, mắt đeo kính trắng, cổ đeo máy ảnh có gắn flash.

  

   BA QUỐC : cụt một chân, mặt mũi năng nổ, tay chống nạng, quần áo cũng xác xơ.

  

   CHỊ BA : trung niên, người tầm thước, ăn mặc rách rưới, chân đi lẹt quẹt.

  

   CHÁU NHỎ : như 40 triệu cháu khác, không có ǵ  đặc biệt ngoài sự nhem nhuốc xem ra có hơn trung b́nh. Cháu tuy không nói ǵ nhưng có mặt trong mọi hoạt  cảnh, chỉ lạc lơng nh́n, đôi khi rên lên “ Lậy ông lậy bà, làm phúc”.

  

  

MÀN I

TỪ PHÓNG SỰ NHÀ ĐẤT ĐẾN HỌC LÀM VUA

  

  

   Cảnh 1

   

   Nghĩa địa, giữa hai nấm mồ, trong một túp lều. Trăng sáng, lạnh lẽo.  Gió xào xạc.  Có tiếng dế kêu.  Thỉnh thoảng, chó tru lên từng hồi.  Văng vẳng tiếng nhị ủ ê.

  

TRUNG TÁ  : ( giọng nhà quê miền Bắc, hơi ê a, có tật khịt khịt mũi khi nói )  Quái thật, chẳng thấy Ba Quốc đâu, mà đă hẹn đi hẹn lại rồi, chú nhà báo ạ !  ( đưa tay găi đầu )  Đến mồ ông Chín kéo “ bố” sang đây th́ sao mà lâu thế nhỉ “ ( tay đập đập vào A ôngA Mực, tay kia với điếu cầy ).

  

   Trung Tá vê thuốc lào, châm đóm, tiếng rít thuốc ṣng sọc.  Im lặng.  Chú nhà báo ho khẽ v́ khói thuốc, tay quạt vào không khí.

  

TRUNG TÁ  : ( mơ màng )  Ấy cái nghề này nó cũng cực nhọc chứ chẳng phải nhàn nhă ǵ !  Mà lâu lâu phải đổi mới, không th́ nhàm...  ( tay nâng cây nhị lên, Trung Tá kéo một tiếng, rồi th́ thào ) ... mà nhàm th́ “ nấy” đâu ra thưởng ( cười h́ h́ ).

  

CHÚ NHÀ BÁO : Trong khi chờ đợi, Trung Tá kể về đời Trung Tá cho nghe, được không ?

  

TRUNG TÁ  : ( lại cười )  Có quái ǵ đâu mà kể cơ chứ !  Lớn lên, thằng nào lại chẳng  lính  tráng...  Và lính, th́ đi đánh nhau giải phóng miền Nam.  Đời lính cũng lắm cái vui. ( ngẫm nghĩ )  Tớ vào nằm Củ Chi năm bảy hai.  Ba năm không thấy mặt trời.  Này, chú nhà báo có biết say đất là sau thế nào không ?

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( lắc đầu ) Say sóng th́ biết.  Say thuốc lào, cũng có, nhưng say đất th́ chịu ông anh !

  

TRUNG TÁ  : ( chép miệng )  Trong địa đạo lâu, đến lúc lên mặt đất, hễ nh́n chân ḿnh là say như say thuốc lào, ngă sấp mặt xuống mà không gượng lên được !  Đất lúc đó nh́n uốn lượn như sóng, nhấp nhô đến chóng cả mặt, chú nhà báo ạ ! ( cười )  Tớ vừa đứng được th́ bị pháo...  Mắt thấy nháy lửa, rồi tối sầm xuống.  Cái nháng lửa ấy là cái cuối cùng tớ thấy... ( thở dài, lại cười buồn bă )  Và từ đó là cái đen đen lục đục lờ mờ...

  

   Bỗng có tiếng nói “ ... Zậy, khỏi phải nh́n mấy cái hổng ai ưa nh́n đó Trung Tá ơi !”.  Tiếng nạng chống, rồi Ba Quốc vào, xếp nạng vào góc, ḷ c̣ nhảy ra, ngồi xuống cạnh Trung Tá, miệng kêu.

  

BA QUỐC : ... Thiệt đó chú nhà báo.  Lắm lúc mù mà hơn sáng đó. ( tay rót nước, quay vỗ vai Trung Tá )  Chắc anh chưa kể về tui cho chú nhà báo nghe !  ( tay chỉ Trung Tá ) ... chú nè, đây là đặc công.  C̣n tui ( tay vỗ vô ngực ), tiểu đoàn sáu biệt động quân ngụy - hà, hà ( tay lại đập vào cái chân cụt ) Zậy mà c̣n may đó chớ !  chú nhà báo biết, “ Túy ngoạ sa trường quân mạc tiếu, “ xưa nay”   chinh chiến kỷ nhân hồi !”.

  

CHÚ NHÀ BÁO : Cha, anh Ba cũng biết thơ Đường ta !  Bảnh thiệt !

  

BA QUỐC : Lai rai, lai rai thôi mà !  Nè Trung Tá, “ bố” coi bộ đi tới nơi rồi ( thở dài ).  Con vợ tôi c̣n biểu, đổ cho ông chút cháo... zậy mới trễ chút.  Chắc chú nhà báo nóng ruột... Xin lỗi nghen !

  

CHÚ NHÀ BÁO : “ Bố” là ai vậy hai anh ?

  

TRUNG TÁ  : Ông ấy cũng làm ăn với chúng tôi... ( quay sang Ba Quốc ).  Mà “ bố” có nóng sốt ǵ không anh Ba ?

  

BA QUỐC : ( lắc đầu )  Không !  Ông cứ kêu lạnh hoài.  Vợ tui nó thoa dầu nóng cho ổng, ổng cứ tiếp tục rên hừ hừ... ( quay nh́n chú nhà báo).  Nè, nói thật nghen !  Chú phỏng vấn ǵ th́ phỏng vấn mồm, đừng h́nh ảnh chi ráo trọi, “ bọn nó” truy th́ có chôn xuống nghĩa địa này nó cũng đào mả lên t́m, chết cha tụi tui...  C̣n cái vấn đề nhà cửa chi đó, chú nhà báo coi, tụi tui cắm trại với người chết, nhà cửa chi mà hỏi...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( cười ) Cắm trại dựng lều cũng là nhà.  Tối cắm, sáng gỡ là loại nhà kỳ lạ nhất thế giới đấy.  Xin hỏi Trung Tá, chủ nhân ông, câu đầu tiên.  Bảy giờ tối về dựng lều, trong ba thước vuông đây, Trung Tá sinh hoạt ra sao...

  

TRUNG TÁ  : ( ầm ừ ):  ...ừ nhỉ, sinh hoạt à ?  Tôi về th́ phải đợi anh ba đi tắm rửa với thằng cháu, rồi chị Ba nấu cơm.  Sau đó, anh ba đưa tôi đi tắm, chỗ máy nước nằm bên ŕa nghĩa địa...  Tắm cởi áo, nhưng vẫn mặc quần đùi nhé...  Rồi nhân tiện giặt giũ.  Rồi về.  Thế là cả nhà cùng ăn bên anh Ba, chỉ có “ ông “ Mực phải đợi phần cuối cùng...  Cơm th́ nấu, nhưng đồ ăn là đồ ăn xin.  Cái ăn được, chị Ba giữ lại.  Cái khó nuốt, phần  “ông”  Mực.  (cười h́ h́ )... Vậy mà tiêu chuẩn c̣n khá hơn ngày ḿnh ở bộ đội.  Chỉ có cái là kể ra cũng không rẻ.  Tiền thu hoạch, ( tay vỗ vào vai Ba Quốc ) anh ấy chỉ chia cho một phần năm, bảo là phải trừ tiền cơm và “ dịch vụ”.  Một phần năm lại có cả phần   “ông” Mực.  C̣n “ bố”, “ bố”  cũng được một phần năm.  C̣n lại là phần anh Ba.  Lư do, anh ấy bảo anh ấy c̣n kiêm cả đạo diễn...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngạc nhiên ) Đạo diễn ?  Diễn ǵ ?

  

BA QUỐC : ( cười hà hà )  Chú nhà báo không biết đâu.  Đoàn tụi tui có “ bố”, Trung Tá,  ông  Mực và tui đây là đoàn kịch “ Tha Phương”, thường diễn một ngày ba suất.  Suất một là trên đường Nguyễn Hữu Cầu ven chợ Tân Định.  Suất hai, chợ Thị Nghè và suất ba, tụi tui lân la “ du kích” diễn ở Cầu Kho bên Khánh Hội...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngắt lời )  Thiệt hả !  Mà mấy anh diễn ǵ ?

  

TRUNG TÁ  : ( ê a )  Th́ diễn kịch.  Pha chèo vào vọng cổ.  Chèo, có tôi miền Bắc ( tay nâng cây đàn nhị lên quơ quơ ).  C̣n vọng cổ, là Ba Quốc và “ bố”.  Chất miền Nam mà lỵ !  Kết hợp chèo và vọng cổ là cái nét đặc trưng của đoàn kịch Tha Phương...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( giọng cười cười ) Không có vai nữ, diễn viên nữ không có à ?

  

BA QUỐC : ( giơ tay gơ vào nạng )  Ban đầu, vợ tui đóng vai nữ chứ !  Nhưng sau, thu nhập không khá, nó bỏ.  Nó biểu làm ăn xin trên đường Đồng Khởi khá hơn.  Sau khi đóng tiền “ đứng”, thu nhập của nó bằng cả đoàn kịch nói tụi tui.  Ban đâu tui không ưng !  Sau, đói quá, “ dịch vụ văn hóa” thu nhập kém nên con vợ tui nó áp lực nặng.  Nó biểu “ ... mấy anh cứ phát triển văn hóa, phần tui, tui lo bữa cơm nào cũng có cá, có thịt.  Và ngày chủ nhựt là ngày nghỉ, không ai phải lao động cả...  Chịu chưa ?

  

TRUNG TÁ  : ( thở dài ) Ăn xin th́ khổ...  Nhưng muốn có văn hóa phải hy sinh.  Chị Ba xung phong tự nguyện ( anh bứt rứt ) cho anh em...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( xoa tay, lắc đầu ) ... vâng, thế xin quay về câu hỏi, sinh hoạt thế nào ?

  

TRUNG TÁ  : À, à...  Chín giờ, đoàn kịch Tha phương “ họp”.  Cứ vài tháng, lại đổi kịch.  Khi đó th́ tập với nhau.  Tôi kéo nhị, hát chèo.  Anh Ba ca cải lương, gẩy ghi ta điện.  “ Bố” đập trống.  Kịch bản th́ anh Ba lo, lấy chỗ này ghép vào chỗ kia...  Nhưng cơ bản mà nói, chúng tôi có gắng đáp ứng nhu cầu cao của khán giả...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( bật cười ) ... Thú vị thiệt !  Báo Tuổi Trẻ Tiền Phong không biết có những nghệ sĩ nhân dân như hai anh.

  

BA QUỐC : ( ngắt, hớn hở )  Nhân dân thiệt nghen !  Kết hợp chèo và cải lương là thống nhất Bắc Nam.  Ảnh ( tay chỉ Trung Tá ) là đặc công, tui ( tay chỉ vào ngực ḿnh ) là biệt động mà hợp doanh, thế là ḥa hợp dân tộc.  “ Bố” gơ trống, tượng trưng cho truyền thống, c̣n vợ tui nó đóng góp nuôi người làm sự nghiệp văn hóa, nó thêm vào một cái là có bốn “ đảm đang” nêu cao tinh thần “ mẹ chiến sĩ”.  Ha, ha...  Chỉ kẹt là vẫn c̣n cảnh ngăn sông cấm chợ, nộp sưu hơi nhiều...  Nhưng với kinh tế thị trường có định hướng xă hội chủ nghĩa, bây giờ  hành nghề dễ hơn thời bao cấp.  Đám nhà buôn có cửa hàng cũng chịu chơi trong tinh thần tư sản dân tộc.  Chỗ chợ Tân Định, tụi tui diễn nên kéo khách, và được những cửa hàng trả cho kinh phí tiếp thị một cách đàng hoàng...  Công an th́ thu dịch vụ trật tự, tụi tui trả một nửa, mấy cửa hàng trả một nửa, rất có tính hạch hoán kinh tế...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( giơ tay lên ) ... Hai anh mai có diễn không ?  Nếu tới quay phim cho truyền h́nh, mấy anh có phiền không ?

  

   Trung Tá nh́n Ba Quốc.  Ba Quốc nh́n lại Trung Tá.  Đúng lúc đó, có tiếng gọi anh Ba.  Đó là chị Ba, tay dắt đứa cháu, nói vọng sang.

  

CHỊ BA : “ Bố” ngủ rồi !  Coi bộ ổng mệt dữ.  Mười giờ rồi, mấy cha c̣n lào xào chi đó...  Đừng có nhậu nghen !  Sáng mai phải dậy sớm, đừng quên !

  

   Đèn tắt.

  

  

Cảnh 2

  

   Nghĩa địa. Lều gia đ́nh Ba Quốc.  Chỉ có chị Ba và cháu nhỏ.  Đèn tắt.  Tiếng ho.  Chú nhà báo hiện ra.

  

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( độc thoại, tay cầm máy ghi âm )  Kể cho anh em ṭa soạn nghe, không ai tin.  Chuyện phóng sự nhà cửa ḿnh vẫn tiếp tục, nhưng màn kịch nhân dân th́ làm sao bỏ qua được.  ( cười )  Bà tổng biên tập lập nghiêm “ ... Nè, đừng có phá kế hoạch nghe !  ( múa máy điệu bộ như trả lời )  “ Thưa thủ trưởng, đâu có dám phá.  Phóng sự về kịch chỉ là kế hoạch phụ !  Cái vụ này dành cho báo Chủ Nhật.  Đây là phụ thu của kế hoạch chính, thủ trưởng chớ lo”.  Bả bồi “ ... phụ thu th́ được, nhưng báo không có chi thêm đâu !” ( chép miệng ) “ ... th́ cũng được, phấn đấu tốt mà, chị...”. Bả nheo mắt “ ... đi ghi âm nghe thử đă”. OK ( đập tay vào máy ghi âm ) .  Rồi...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( gọi ) Anh Ba à !  Có nhà không ?

  

CHỊ BA : ( ló đầu ra ) Anh kiếm anh Ba “  Ảnh sắp về tới...  A, chú nhà báo hả ?

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( gật đầu ) Chào chị Ba.  Bữa nọ chưa gặp chị, nhưng anh Ba và Trung Tá có nói về chị rồi !

  

CHỊ BA : ( cười )  Có chi đâu mà nói...  chú nhà báo vô chơi nghen.  Cái lều này rộng hơn một chút th́ có chỗ tiếp khách.  Nè, chú ngồi lên đây nè...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( nh́n xuống đất )  Ǵ đó chị ?

  

CHỊ BA : Cái mả đó.  Nhưng chỗ này là chân người chết, không sợ bất lịch sự đâu !  Chú cứ ngồi đi !

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngồi xuống, tay để vào máy ghi âm )  Bữa nay, chị cho làm nghiệp vụ nghe !  Chị cho phép tôi phỏng vấn chị, được không ?

   

CHỊ BA : ( lắc đầu ) Thôi mà chú.  Nói  th́ được chớ ghi âm phỏng vấn th́ thôi.  Phức tạp lắm !

  

CHÚ NHÀ BÁO : Phức tạp làm sao chị ?

  

CHỊ BA : ( lại lắc đầu )  “ Bọn nó” nghe biết, khổ cho tụi tui.  Đời tụi tui kể ra th́ toàn chuyện vất vả, có chi đâu mà vui.  Không vui, tức là không lạc quan, không lạc quan tức là phản động...  Thôi đi chú.

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( phản đối )  Phỏng vấn chuyện diễn kịch th́ vui chứ sao không vui ?

  

CHỊ BA : A, tui tưởng chú phỏng vấn tui về cái nghiệp vụ “ khất thực” chớ !

  

CHÚ NHÀ BÁO : Không, nghiệp vụ đó, ḿnh nói chuyện chơi để tôi hiểu thêm sinh hoạt của đoàn kịch Tha Phương.  Tôi nghe là không có chị, đoàn kịch không sống nổi !

  

CHỊ BA : ( cười hiền lành )  Th́ cũng cung cấp chút đỉnh chi viện nhau mà chú !  Chú biết, làm văn hóa như mấy ổng cũng khó.  Diễn xong một suất, “ bố” cầm cái nón đi ṿng ṿng, nhưng người ta lảng liền, né xa...  Một suất, diễn bốn mươi lăm phút.  Ba người mà thu chỉ cỡ mười ngàn...  Bằng tôi, nếu hên, nhiều khi chỉ xin được một lần cũng cỡ đó.  Nhưng phải có nghiệp vụ, chú à !

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngạc nhiên ) Nghiệp vụ thế nào chị ?

  

CHỊ BA : ( lại cười )  Trước hết, phải biết hóa trang, biết chọn giờ, biết chọn chỗ và xoay tua.

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( cười cười )  Chị giải thích cho nghe, tôi không hiểu...  Hóa trang là sao ?

  

CHỊ BA : Này nghe.  Làm ăn vào ban sáng bắt đầu cỡ chín giờ, mười giờ.  Trước đó, phải bôi mặt cho lấm lem, lấy áo vừa rách vừa dơ ra.  Rồi quay tua.  Từ chín tới mười một giờ, ở gần khách sạn Cửu Long, tên Majestic cũ đó.  Nghĩ trưa, ra chợ Cũ, t́m chỗ thay cái áo khác, cần th́ độn bụng lên nh́n như có chửa.  Từ hai tới năm giờ, tới khách sạn Tao Đàn.  Sau đó, lại thay áo, rồi kiếm một cái khách sạn khác, khách sạn Độc Lập hay Hữu Nghị.  Làm vậy, là đổi khách.  Chỗ ngon là gần khách sạn có du lịch nước ngoài.  Phải chia tiền xâu với trật tự giữ chỗ.  Tuần làm một khu.  Tuần sau phải khất thực khu khác.  Đi ḷng ṿng chớ khách nhận được mặt ḿnh, đâu dễ mà cho lần thứ hai...  Làm ba ṿng th́ má con tui về nghĩa địa cũng cỡ tám giờ tối...  Đó, sinh hoạt của tôi vậy, mỗi tuần làm sáu trên bảy, Chúa Nhựt th́ nghỉ để bồi dưỡng lấy sức...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngập ngừng )  Vậy chị thu nhập được nhiêu ?

  

CHỊ BA : Tùy !  Tùy khách du lịch vô nhiều hay ít.  Tùy thời điểm.  Tết tới, người ḿnh hảo tâm hơn chút.  Ngày mồng một ta, cũng vậy...  Kẹt nhất là mấy ngày lễ lớn như ngày Độc Lập 2-9, công an đuổi, chạy tùm lum.  Hoặc là có hội nghị quốc tế, cũng vậy...  Ḿnh phải  giữ cái bề mặt thành phố cho nó đẹp, mấy ổng nói zậy !  Đó, thu nhập có thay đổi, nhưng tui so vơi mấy người công nhân viên tôi biết, cỡ hai lần lương cô giáo cấp một đó chú nhà báo à !

  

CHỊ BA : ( bỗng suỵt suỵt ) ... chú đừng nói ra nghen !  Nói lợi tức zậy, cả nước đi ăn xin th́ thu nhập mỗi người như tui chắc là phải xuống...  Nhưng chú à, cái nghề này nhục lắm.  Làm ba năm rồi, tôi vẫn c̣n thấy nhục...  May mà tui có được hạnh phúc gia đ́nh...

  

CHÚ NHÀ BÁO :( lại ngạc nhiên ) Hạnh phúc gia đ́nh ?

  

CHỊ BA : ( tay chỉ đứa bé nằm ngủ )  Thằng nhỏ không ốm đau.  ( chị cười )  C̣n ảnh, ảnh không chim chuột mèo mỡ, thương mẹ con tui, cái chi cũng chiều... ( lại cười ).  Zậy là hạnh phúc chứ !

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngập ngừng ) Thế c̣n tương lai gia đ́nh ?  Chị nghĩ ǵ về tương lai...

  

CHỊ BA : ( cười )  Tương lai “  Cuối cùng th́ ai cũng chết !  Trước mắt, c̣n người có tiền c̣n xin được.  Nghe nói năm tới là năm du lịch theo như Đảng và Nhà Nước kế hoạch chi đó.  Tui thiệt mừng, chắc là gia đ́nh tui kiếm được một mớ, chú à...  Rồi khá, tụi tui phải t́m một nơi nào đó mua hay sang, có hộ khẩu đàng hoàng để thằng nhỏ ( tay lại chỉ ) có thể đi học...

  

CHÚ NHÀ BÁO : Chắc lúc đó chị đổi nghề, xoay sang buôn bán...

  

CHỊ BA : Cũng tính zậy...  Nhưng chưa biết.  Hoặc là tui  phụ mấy ổng đóng vai “ nữ”.  Tui lên sáu câu cũng ngon lắm à nghen !

  

   Đúng lúc đó, Ba Quốc bước vô.

  

BA QUỐC : Cha cha, tự hào dữ... ( cười nh́n chị Ba ).  Sao em Ba ( giọng rất cải lương ), bữa nay khá không em ?

  

CHỊ BA : ( cười )  Khá, anh !  Có một cặp người Tây cho năm đô...  Hên quá heng !

  

BA QUỐC : ( nh́n chú nhà báo )  Hẹn chú nhưng lại cứ mắc với “ bố”.  Ổng bữa nay nằm ĺ cả ngày.  Tui có nói là qua dợt kịch để chú ghi âm, nhưng ổng than mệt...  Chắc để bữa khác, được không ?

  

  

Cảnh 3

  

         Nghĩa địa. Túp lều của Trung Tá trong nghĩa đia.  Đèn rọi để quay tivi sáng trưng.  Trong lều chỉ có Trung Tá, “ông” Mực, Ba Quốc và một phóng viên truyền h́nh (PVTH).

  

   Tiếng nói : sửa soạn quay này.  Ba, hai, một... ( tiếng khúc gỗ đập nghe một cái cách )

  

PVTH : Báo chí trong những ngày vừa qua xôn xao qua sự kiện một đoàn kịch nghiệp dư, tên là Tha Phương, đă xuất hiện và tŕnh diễn những kịch phẩm dân tộc xuất sắc, tạo nên một không khí văn hóa hiếm hoi ở những nơi như chợ búa, quán nước, vỉa hè... của thành phố quang vinh mang tên bác.  Một phóng viên của báo Tuổi Trẻ Tiền Phong, người phát hiện ra hiện tượng này, đă viết “... chưa bao giờ nghệ sĩ lại xuống đường gần với nhân dân đến thế !  Trên đường Nguyễn Hữu Cầu ven chợ Tân Định, ṿng trong ṿng ngoài, đồng bào đă nhiệt liệt vỗ tay cổ vơ từ phút đầu đến phút cuối buổi tŕnh diễn vở “ Lư Nhân Tông học làm vua”, một vở chèo do Tào Mạt dựng, được bổ xung hài ḥa bằng những bài cải lương hát theo phong cách miền Nam...”.  Trong chương tŕnh đặc biệt hôm nay, chúng tôi trực tiếp truyền h́nh hai diễn viên chính của đoàn kịch Tha Phương.  Xin giới thiệu :

  

   -  Ông Nguyễn Chính Trực ( đèn rọi vào Trung Tá ) và

  

   -   Ông Trần vị Quốc (đèn rọi vào Ba Quốc ).

  

PVTH ( cầm micrô, đi lại trước mặt Trung Táù ) : Xin chào nhà nghệ sĩ.  Ông có thể cho chúng tôi biết ông đă đến với nghệ thuật thoại kịch từ bao lâu, trong trường hợp thế nào, cũng như những vấn đề kết hợp chèo và cải lương là hai phong cách rất dị biệt về tinh thần cũng như thể điệu ?

   

TRUNG TÁ  : ( đèn rọi vào )  À, dạ ( luống cuống, tay vỗ vỗ “ông” Mực )  Đến từ bao lâu “  Chèo th́ tôi biết chèo từ năm lên sáu lên bảy, từ ngày Ḥa B́nh lập lại đấy. Tôi sinh đẻ ở Mỹ Văn, thuộc tỉnh Hưng Yên . Như mọi thôn làng ở miền Bắc, chèo là thể loại dân làng chúng tôi ưa chuộng...  Cả thày lẫn bu tôi khi c̣n sống... hễ cứ hát là hát chèo cho nên ( lại luống cuống ) ... cho nên tôi...  nhập tâm bắt chước hát theo...

  

PVTH : ( cười )  Xin ông cho nghe thử một, hai câu ông đă nhập tâm...

  

TRUNG TÁ  : ( luống cuống, tay với cây nhị )  Dạ, dạ ( kéo nhị, nuốt nước bọt, cặp mắt mù nhướng nhướng lên, hát )

  

   «  Ớ này, ới ai ơi, ai ơi c̣n nhớ... ai

         tắm mát ở cái, ở cái, ngọn sông Đào...»

  

PVTH : Tuyệt vời,  cực hay... ( quay sang Ba Quốc )  C̣n ông, nghệ sĩ cải lương.  Tôi lại cũng xin hỏi một câu tương tự, ông đến với cải lương vào trường hợp nào “

  

BA QUỐC : ( lúng búng, cười )  Cũng như ảnh ( tay chỉ Trung Tá ) zậy !  Hồi nhỏ tui nghe hát, tui hát theo.  Radio ngày nào mà không có cải lương.  Nhà tui ở B́nh Thạnh, sát hông là nhà hàng xóm suốt tối mở radio nghe... riết rồi tui thuộc...

  

PVTH : Ông có thể hát một đoạn không ?

  

BA QUỐC : ( với cây đàn ghita điện, dạo một khúc )  Hồi nhỏ tui thích hát mấy cái zui zui.  Mấy anh không biết chớ hồi đó sách kiếm hiệp Kim Dung ăn khách dữ lắm.  Ai cũng biết Trương Vô Kỵ, Triệu Minh, Tạ Tốn... trong cô gái Đồ Long đó...  Rồi tụi tui diễn, hát như vầy ( Ba Quốc hắng giọng, ngửng cổ lên xuống rất mùi )

  

   « Thúc phụ ơi! Người ta đă rạch nát mặt nàng Hân Ly và xẻo tai Chu Chỉ Nhược. C̣n Đồ Long đao và kiếm ỷ Thiên ( th́ ) người đă đă mang theo đi khỏi đảo Long Xà! »

  

PVTH  : ( vỗ tay ) Hết xẩy.  Cự kỳ mùi... ( quay sang Trung Tá )  Nay xin hỏi lại, đoàn kịch Tha Phương đă thành h́nh như thế nào ?

  

TRUNG TÁ  : ( luống cuống ) Trong trường hợp cả anh Ba ( nh́n Ba Quốc ) và tôi đói.  Chúng tôi cùng cảnh ngộ, người mù kẻ què, lại đều là thương phế binh, nên dễ thông cảm nhau.  Thấy tôi chỉ biết bơm xe, anh cho tôi hợp doanh sửa xe đạp.  Thế rồi mù th́ mù, vẫn vá xe được... Vặn ốc, một lúc cũng quen... Nhưng khi kinh tế “ bung” ra th́ xe đạp ít đi.  Xe gắn máy, chúng tôi không đủ tŕnh độ kỹ thuật...  Thế là... buồn th́ hát...  Rồi đói.  Không lẽ đi ăn xin “  Anh Ba bảo “ lập gánh hát chơi !”.  Tôi sợ lắm, không dám.  Ảnh với tôi hết tiền, rủ nhau về nghĩa địa này.  Hồi đó c̣n vắng, cứ đêm đêm, chúng tôi hát.  Hát cho ma nghe nên không ngượng.  Chị Ba... th́ phải... đi kiếm ăn, chúng tôi đàn ông mà vô dụng.  Chị ấy bảo, cứ đi hát dạo đi...  Người ta không cho th́ thôi.  Dân ḿnh yêu văn hóa, chắc rằng chẳng chê bỏ hai anh đâu.  Tôi ngần ngừ nhưng anh Ba hăng lên.  Anh ấy lại lôi “ bố” về - À quên, xin nhắc đó là diễn viên thứ ba trong đoàn, hôm nay đau ốm, không thể ra gặp Truyền h́nh...

  

BA QUỐC : ( ngắt ) ...’’ bố” về làm thính giả.  Chà, ổng khen “ tụi bay hát zậy là quá xá hay !”.  Ổng nói, nếu không chê, cho tao một chân diễn viên.  Tao thuộc tuồng cổ, muốn hát bội, tao cũng thuộc...  Đó, đoàn thành h́nh.  Bắt đầu, ảnh ( đập vào tay Trung Táù ) đặt tên là Kịch đoàn Tương Lai.  “ Bố” kêu : “ tao sắp bảy mươi, chết đến nơi rồi, mà chết thế này là xa quê tao ở dưới Sóc Trăng...  Đặt là Tha Phương, nghe tội nghiệp người ta mới cho tiền.  Tụi bay trẻ, tui bay “ hồ hởi” quá hè, Đm, chết đói hết...”.  Tui không chịu, bắt bầu, đa số thắng thiểu số cho nó dân chủ.  Đó, tui thua và đoàn kịch Tha Phương ra đời...

  

PVTH : ( cười cười )  Thật là lư thú.  Và đây là cái gương phấn đấu kiên quyết của những tầm vóc vươn lên trong mọi khó khăn. Dĩ nhiên, khó khăn chỉ tạm thời và thuận lợi mới là cơ bản.  Quả vậy, Tha Phương ra đời và từ những bước đầu đă đi đến ổn định... Xin lại hỏi hai nghệ sĩ, hai vị kết hợp chèo và cải lương là có ư đồ nghệ thuật kết hợp hai truyền thống lớn, có phải không ạ ?

   

   Trung Tá nh́n Ba Quốc.  Ba Quốc nh́n Trung Tá, đùn lại cho nhau câu trả lời.

  

TRUNG TÁ  : ( ngập ngừng )  Cũng có một tí...  Nhưng cái khó nó bó cái khôn.  Tôi chỉ hát được chèo, anh Ba th́ cải lương, có muốn khác cũng chẳng được.

  

PVTH : ( reo ) Quá đúng.  Cực kỳ.  Chính thực tế mới là đ̣n bẩy đẩy ra sáng tạo.  Và sáng tạo hiện thực xă hội chủ nghĩa có tính nhân dân nên ắt được nhân dân ủng hộ...  Vâng.  Xin hỏi hiện nay, chúng tôi nghe nói là đoàn đang diễn vở “ Lư Nhân Tông học làm vua” có phải không ạ ?

  

BA QUỐC : ( cười )  Đúng !  Đây là vở chèo của ông Tào Mạt viết mừng Nghịï Quyết IV và V.  Tụi tui chế biến cho thêm cải lương vô để chúc Nghị Quyết VI thành công...

  

PVTH : ( giơ tay )  Bây giờ có thể yêu cầu hai nghệ sĩ biểu diễn cho một đoạn để quần chúng thính khán giả thưởng ngoạn không “

  

BA QUỐC ( nh́n Trung Tá, rồi ghé vào tai PVTH,  nói nhỏ ) : Truyền H́nh có dự định cát-sê  ǵ cho không ?  Dạo này kiếm khó lắm...

  

PVTH : ( gật gật ) Xin mời hai vị ( cười rất tươi ), và xin trân trọng giới thiệu với quí thính khán giả một đoạn trong vở kịch  “ Lư Nhân Tông học làm vua” .

  

   Đèn tắt.

  

Cảnh 4

  

     Vẫn túp lều của Trung Tá, ánh sáng mờ đi, tiếng nhị và tiếng đán ghita điện nổi lên.  Có tiếng người đến xem lao xao xung quanh.  Rồi PVTH đếm “ ba, hai, một... cách”.

   Đèn rọi vào Trung Tá.

  

TRUNG TÁ  : ( nghiêm trang, hát )

  

   « Chấp hành nghị quyết Đại hội Đảng

     Chúng tôi hát “ bài ca giữ nước”

     Giở lịch sử  sáu trăm năm trước

     Soạn nên tṛ tặng bạn thiếu niên

     Gương xưa lắm lúc phải soi

     Tích chèo nay hát làm vui

     Hát người trước hát để soi răn ḿnh

     Muôn năm đất nước quang vinh...»

  

   ( Nói )

  

   Chuyện xảy ra vào thời vua Nhân Tông, có Lê Cảnh Thịnh là Thái sư và Lư Thường Kiệt là Thái úy.  Lê thái sư chuyên quyền, có ư đồ thoái ngôi, định dùng pháp thuật giả cọp để vồ ăn sống vua.  Hắn nghênh ngang...  ( hát chèo )

  

    Gặp thời, bay nhẹ tựa lông hồng

   Một ngón tay đưa vạch núi sông

   Ta muốn lên cao ngh́n vạn trượng

   Đem quân tiến trị khắp tây - đông !

  

   ( Nói ) Hề hoạn, năm nay đă trên sáu mươi, chống lại và nhất định gặp vua.

  

BA QUỐC : ( chạy ra, vỗ ngực )  Khuyển đây ( đi đi lại lại ).  Cái thằng Hề hoạn, thiệt là dở hơi ( nhái giọng Bắc ).  Lê Thái sư sai ta đi, lần này ta trốn cũng không nổi...  ( ca cải lương

   Ta đă nói

   Nó không chịu nghe

   Cái thằng hề đó ... ngu

   Người sai - th́ ta - phải đi

   Đừng có trách ta là thô bạo... ớ

  

   ( Tay chỉ Trung Tá, quát ) Nè, Hề hoạn !

  

    ( Hát )      Hề ơi, tui biểu là ông đừng nói bậy.  Mà sao ông cứ cứng cổ cứng đầu.  Lê Thái Sư quyền bính đầy ḿnh nên đă sai tui tới đây bắt ông...

  

Hề hoạn : ( cười khà khà ) Bắt ta làm chi ?

  

Khuyển : ( giơ tay lên trời, thở ra )  Bắt ông phải chết !

  

Hề hoạn : ( lại cười )  Ta tội chi ?

  

Khuyển : ( nói sẵng )  Quan Thái Sư truyền tội của ông là từ cái lưỡi không biết uốn.  Kiếp sau làm người th́ tập cho nó dẻo đi nghe !  ( chỉ tay )  Quan truyền cho ông chọn một trong ba cách chết.  Một, lấy giải lụa này thắt họng cho chết lè lưỡi.  Hai, có cục nhân ngôn uống vào, chết lưỡi rụt lại.  Ba, dao đây cắt họng, chết lưỡi ĺa mồm.  Ông chọn cách nào ?

  

Hề hoạn : ( nhảy lên làm như sợ, nhưng lại cười hà hà )  Không !  Không được.  Tắc thở th́ khó chịu.  Thuốc độc lại đắng.  C̣n cắt cổ, đau lắm, ta không ưng.  Chú Khuyển ơi, ta với chú chẳng thù chẳng oán.  Ta chịu chết, nhưng xin chú cho ta chết cách của ta.  Chú đào cho ta cái huyệt rồi vào lấy cho ta ṿ rượu.  Ta uống cho say mê say mệt là chú trói ta cho chặt rồi chôn xuống đất.  Ta chết êm chết ngọt th́ chú có phúc có phần, ta sẽ phù hộ vợ con chú...  Khi chú đào huyệt, ta hát cho chú nghe.

  

Hề hoạn ( cười ) :  Bằng ḷng nhé, này ta hát này:

   

   Chết ch́m trong vũng nước nông

   vớt lên lại đắm muôn trùng biển sâu

   Hỏi cơi người v́ đâu mà khổ thế

   Rượu đầy bầu há để chén không

  

   Nào mời ( tay nâng ly, nh́n Khuyển đang lắc đầu từ chối )

  

   Đường đời ngang dọc tha hồ

   Thảnh thơi mượn tạm một bồ gió trăng

   

   Nào mời ( uống cạn ly )

  

   Hôm nay ngồi giữa trời giữa đất

   Rượu đầy vơi

   A !  Trăng xuống đây rồi

  

   Hỡi chị hằng Nga...

   Trăm năm trong cơi người ta

   Quyền uy cho lắm để mà hại nhau

   ...

   Đời người thoảng qua đi mấy chốc

   Nhưng nước non gấm vóc khôn cùng

   Cắp bầu đi khắp núi sông

   Lấy  trăng làm bạn nhưng mong đổi đời

   ...

Khuyển : ( giục ) Nhanh lên, uống nữa đi.

  

Hề hoạn : ( hát )

  

   Quan có nịnh, có trung

   Người có thiện, có ác

   Hề này ( cười ), có chân có ngụy

   Ha ha

   Hề này một kiếp làm vui

   Thấy kẻ ăn bẩn ăn tham ta cười tủm cười ruồi

   Thấy nịnh hót, ác gian ta cười khinh cười bỉ

   Thấy nhố nhăng ta cười ầm cười ĩ

   Thấy bất công ta cười đắng cười cay

   Ta cười, cho sáng lẽ dở lẽ hay

   Kẻ gian hoảng vía người ngay hả ḷng.

  

Khuyển : ( tần ngần )  Tôi biết, tôi biết...  ( ca cải lương ) Biết mà hề ơi !  Tôi đâu có làm được chi để đền bù cho Hề bao nhiêu cay đắng.  Biết mà tôi đành đào huyệt chôn cho xong cái kiếp một...con người ( đàn đánh lên ).

  

Hề hoạn : ( đến vỗ vai an ủi Khuyển )  Không sao !  Đừng lo..  Không Hề này th́ Hề khác.  Ta chỉ là người đi góp nhặt tiếng cười thiên hạ...  ( lại hát )

  

   Nếu c̣n kẻ nhố nhăng bậy bạ

   Th́ dân gian lại nẩy ra hề

   ...

   ( Nói ) Rượu sắp hết rồi, đào huyệt nhanh lên !

  

   Nhắn ai, trong cơi hồng trần

   Làm người phải lấy chữ Nhân làm đầu

   Ta đi, hát láo dăm câu

  

   Bốn bầu cạn sạch !

   Ta uống nốt bầu trời trong

   Buông câu giữa thinh không lặng ngắt

   Một ánh trăng trong vắt vừa bay

   A, trăng bay, trăng bay

   Sông núi cũng đang quay

  

   Ta xin uống cả bầu trời

   Trở về với đất là nơi sinh thành

   Trời cha đất mẹ ân t́nh

  

   ( Im lặng một lát rồi nói )  Cám ơn chú Khuyển nhé.  Con chim sắp chết cất tiếng kêu than.  Con người sắp chết cất nên lời nói phải.   Ta cảm ơn chú đă nhọc nhằn v́ ta

   Đèn tắt

 

MÀN II

TỪ KỊCH NÓI ĐẾN KỊCH CÂM

  

Cảnh 1

    Nghĩa địa. Túp lều Trung Tá.  Có Ba Quốc, thằng nhỏ, chị Ba ăn mặc sạch sẽ ngồi trên chiếu.  Trung Tá và chú nhà báo vào.

  

BA QUỐC : ( cười ha hả ) Cha, kẹt chi mà bắt tụi tui đợi lâu quá.  ( tay khui bia )  Rồi chú nhà báo, làm một ly.  Bây giờ thái lai rồi !

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( cười )  Hai nghệ sĩ thành công quá.  Lên truyền h́nh trông chuyên nghiệp lắm.  ( Quay sang chị Ba ) Thôi nhé, bây giờ chị phải vào đoàn.  Vai nữ không có diễn viên.  Này, nếu có đứa nào nó chụp h́nh chị đang... ( ngập ngừng ) ...khất thực ở trên đường Đồng Khởi chỗ khách sạn Cửu Long th́... tiêu luôn đoàn kịch Tha Phương đấy...

  

CHỊ BA : ( cười ) ... Được, để tính sau chú nhà báo.  “ Bố” kêu mệt không qua được !  Chút xíu mang đồ ăn qua bển cho “ bố” nghen, anh Ba.

  

BA QUỐC : ( ôm vai Trung Tá )  Nào.  Zô đi.  Một trăm phần trăm nghen !  ( Uống, đặt ly xuống, gắp rồi vừa ăn vừa nói )  Sáng nay hai anh em tụi này có được ông phó chủ tịch Ủy Ban Nhân dân quận tiếp.  Hỏi ở đâu, ảnh ( vỗ vai Trung Tá ) nói ở nghĩa địa.  Ổng nhẩy nhổm.  Rồi ổng kêu thư kư vào dặn ḍ.  Lát sau, ổng biểu đoàn kịch phải có nhà cửa đàng hoàng.  Đợi mấy bữa nữa Ủy Ban sẽ thu xếp cho ( cười )...  Ngon rồi, phải không chú nhà báo ?

  

TRUNG TÁ  : ( cũng cười ) Ông ấy bảo Ủy Ban có chế độ bồi dưỡng nghệ sĩ và sẽ xét trường hợp của chúng tôi...  Thật, cũng nhờ bài bào trên Tuổi Trẻ Tiền Phong của chú.  Sau đó, đài truyền h́nh lại chiếu lên.  Thế là Quận I, Quận II cho người tới đề nghị Hợp Đồng tŕnh diễn...  Mấy cửa hàng ở chợ Tân Định bây giờ trả gấp đôi. Chú nhà báo thấy không, đời lên hương thơm phưng phức...  Chúng tôi có tiền nên chuyến này mua được thuốc cho “ bố”.  Kể lại, ông ấy không tin, kêu “ bay ba xạo !”... hà hà.

  

BA QUỐC : ( rót bia, nâng lên )  Zô, zô nữa đi ! ( Ngửa cổ uống, rồi nh́n chị Ba )  Thôi nghe em, qua mời em vào đoàn thủ vai chính.  ( Giọng ngà ngà say )  Qua sẽ soạn vở “ Bà Triệu” cho em.  Bà Triệu vú dài ba thước đó... hà hà, em có đủ... sức... đóng không cà ?

  

CHỊ BA : ( nguưt )  Quỉ chùa !  Tầm bậy nào.

  

BA QUỐC : ( cười ) Bả quê ở Phong Châu, giận loại tàn bạo...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( ngắt lời ) Không, quê ở Phong Châu là quê bà Trưng chứ !

  

BA QUỐC : ( giả lả ) À quên !  Dạo này lu bu, sử sách quên hết cha nó rồi !  Nè Trung Tá ( vỗ vai ), c̣n cái vở Thị Kính Thị Mầu chi đó, ḿnh tính luôn đi nghen.  Anh nói vở đó hay lắm mà...

  

TRUNG TÁ  : ( cười )  Hay lắm, hát chèo mà đóng Thị Mầu th́ cực kỳ.  Chị Ba tập chèo đi, dễ lắm...

  

CHỊ BA : Thôi đi mấy ông ơi !  Mơ mộng lăng mạn quá !  ( chị đứng dậy, tay xách cà mền thức ăn )  Mấy anh ngồi, tui mang qua cho “ bố” nghen !

  

BA QUỐC : ( cười, say ) Về lẹ nghen em.  Không em ( giọng cải lương ) tắt lửa b́nh khô rượu... Về lẹ nghen, qua đợi... ( nh́n chú nhà báo ) Zô, zô đi chớ !

  

Chị Ba đi ra.  Đèn mờ dần.  Tiếng ly cụng  nhau.  Tiếng cười nói.  Tiếng zô, zô...  Được một lát, đèn bỗng bật sáng.

                 Chị Ba lật đật chạy vào, mặt đầy nước mắt.

  

CHỊ BA : ( khóc ) “ Bố” đi rồi !  Để tay vào mũi không thấy thở nữa !

  

   Đèn rọi.  Ba Quốc đang cầm ly bia để ngang miệng, Trung Tá gắp, chú nhà báo cười.  Tất cả bỗng bất động.  Đèn mờ dần, bất chợt tắt ngủm.  

   Trong bóng đen, người ta nghe tiếng Ba Quốc “ Zậy hả “  Trời ơi !” rồi tiếng chân, tiếng chai bia đổ.  Tiếng Trung Tá hộc lên “ cho tôi đi với !”.  Tiếng chú nhà báo “ Anh Ba chờ tôi !”.  Tiếng chị Ba “ Đợi đó Trung Tá, đưa tay tôi nắm, té đó !”.  Tiếng “ông” Mực tru lên.

  

   Im lặng.  Đèn tắt. Tiếng nhị ai oán đệm vào tiếng ghita cải lương và tiếng nấc.

  

   Lát sau,  Ba Quốc vừa khóc vừa hát nho nhỏ “... “ Bố” à, đời người nước chảy mây trôi, sinh là kư mà tử là qui”.  Tiếng nhị kéo lên thê thiết.  Chị Ba khóc tức tủi.  Đèn dần dần sáng lên.  Vẫn túp lều Ba Quốc, nhưng mỗi người ngồi một góc.  Ánh trăng chiếu xuống xanh nhớt đổ bóng người ngă soài ra.  Thằng bé con anh chị Ba Quốc thức giấc hỏi “ ... má, có chuyện chi đó ? ’’.

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( thở dài )  Chôn cất, chuyện chôn cất thế nào ?

 

   Tất cả im lặng.  Trung Tá chép miệng, lẩm bẩm.  Lát sau, chị Ba nh́n chú nhà báo.

  

CHỊ BA : Như tụi tui, dẫu có chết trong nghĩa địa cũng phải kéo ra lộ.  Công an tới lượm, rồi mang chôn...

  

BA QUỐC : ( ngần ngừ ) Nhưng lần này khác.  Tui và Trung Tá  khai đoàn kịch có “ bố” là diễn viên với ông phó chủ tịch Ủy Ban Nhân dân quận rồi..  Hay lên xin với ổng cho chôn cất “ bố” đàng hoàng...  Biết đâu ổng...

  

CHỊ BA : ( ngắt lời ) ...ăn thua ǵ.  Lại thêm rách việc.  Nội cái vụ  “ bọn nó” điều tra điều mẹ là mất ráo trọi bây giờ...  Chết là hết, chôn đàng hoàng hay không đàng hoàng cũng zậy...

  

TRUNG TÁ  : ( thở dài ) Thôi th́ mua quần áo mới thay cho “bố” cho sạch sẽ rồi hăy kéo ra lộ...

  

CHỊ BA : ( xua tay ) Zậy là ổng sẽ chôn ở truồng.  “Bọn nó” sẽ lột lấy quần áo ổng...

  

BA QUỐC : ( ôm đầu ) ... Bây giờ lấy ai thế “ bố ‘’ vai lăo đây !  Uổng quá, vừa mới dợt xong tuồng ÂN ĐỀN NGHĨA TRẢ có ba vai... không lẽ đem bỏ à !

  

CHÚ NHÀ BÁO :  ....“Bố” có thân nhân không để c̣n báo ?

  

   Cả ba người kia lắc đầu.

  

   Bỗng nhiên  “ông” Mực lại tru lên như gọi ma.  Gió lạnh ở đâu xào xạc thổi về, thản nhiên để mặc lũ người dưới này loay hoay chuyện trần thế.

 

  

Cảnh 2

  

     Chú nhà báo ngồi dựa lưng vào một cái mả trước túp lều của Trung Tá, vẻ mặt lo lắng.

  

   Độc thoại :

   -  Thật là không thể, không thể tưởng tượng ra nổi.  Đến t́nh thế này, chẳng làm sao mà xoay sở được.  Bà tổng biên cằn nhằn, phóng sự nhà đất bị Thành Phố ách lại v́ cái tội nhân đó mà đưa lên Truyền H́nh hai người hát dạo, bôi lem nhem chế độ bằng những h́nh ảnh què cụt mù ḷa.  Hỏi kỹ, Tuyên Huấn Trung ương rà soát, lệnh vào bắt ngưng ngay.  Thành Phố phản ứng yếu x́u.  Ủy Ban Nhân Dân quạân sợ, lơ đi như không biết.  Hai nghệ sĩ, Ba Quốc và Trung Tá, bị gọi lên sở ở Trần Hưng Đạo.  Áp lực thế nào, chưa rơ.  Bà tổng biên lại bảo, đến hỏi cho kỹ đă...  Bả dặn, thứ nhất là cẩn thận.  Thứ nh́ là cẩn thận.  Và thứ ba, lại càng cẩn thận. ( Cười rồi hừ một tiếng )  Dạ, thưa thủ trưởng, em sẽ cẩn thận hết ḿnh...  Em tư duy cẩn thận, cởi trói cũng cẩn thận, cởi trói tư duy lại càng cẩn thận...  Tốt hơn, bả lầu bầu, không tư duy th́ khỏi trói.  Chỉ lúc đó mới không cần cẩn thận...  Dạ, thủ trưởng có lư.  Nhưng không tư duy th́ là đi ngược Nghị Quyết Đảng, dặn là phải đổi mới tư duy.  Không tư duy, th́ đổi mới tư duy làm sao ?

  

   Tiếng nạng chống.  Tiếng chân.  Tiếng ‘’ông’’ Mực gừ gừ nhận ra người quen.  Ba Quốc vào, Trung Tá nắm dây tṛng “ông”  Mực lập chập bước theo.

  

BA QUỐC : ( giọng mệt mỏi ) Chú nhà báo hả !  Gay rồi...

  

CHÚ NHÀ BÁO : Gay làm sao anh Ba ?

  

BA QUỐC : Mấy ổng biểu, kịch ǵ, kịch cỡm phá rối an ninh à ?  Bôi nhọ chế độ à ?

  

TRUNG TÁ  : ( xen vào )  Tôi hỏi bôi nhọ làm sao ? Vở “ Bài ca giữ nước” bôi nhọ ǵ ?  Một ông, giọng khề khà bảo, này, anh bạn, anh bạn hát “ Ơ... a.... tắm máu ở cái ngọn sông Đào”.  Sông Đào ắt là đỏ.  Tắm máu lại kết hợp với màu đỏ, màu cờ của đất nước...  Thế là sao “  Tôi căi, tôi hát tắm mát, có hát tắm máu đâu !  Ông ấy lấy băng, đưa vào máy, bảo nghe đi.  Tôi nghe, đúng là chữ tắm mát có thể nghe lầm như máu, hay máy...  Tôi thưa với ông hát chèo th́ phải láy cho nó ra chèo...  Ông ấy cười nhạt, bảo đúng là miệng lưỡi không xương...

  

BA QUỐC : ( chặc lưỡi )  Phần tui, ổng phán tôi hát cái ǵ bậy bạ của Kim Dung đó là văn hóa đồi trụy.  Dám mang văn hóa đồi trụy lên Truyền H́nh th́ thiệt tui gan to như gan bọn “ diễn biến hóa b́nh”.  Tui không biết cái băng đảng này làm chi, tui chỉ nói là tui diễn kịch chứ không diễn biến ḥa b́nh.  Ổng lập nghiêm, kêu cả hai anh đều là phản Cách Mạng, bôi nhọ nhà nước, rắp tâm gây rối loạn trong nhân dân...

  

TRUNG TÁ  : ( cười nhạt )  Tôi giận quá, nhưng lại sợ.  Tôi qú xuống chân ông tôi kêu : Gia đ́nh tôi có ba liệt sĩ, tôi th́ cống hiến cả hai con mắt cho cuộc chiến đấu thần thánh chống Mỹ cứu nước.  Thày tôi cũng chết cho Cách Mạng, Tây bắt đánh đến chết ở Côn Đảo.  Tôi lớn lên trong xă hội chủ nghĩa, đến tuổi nghĩa vụ là nhập ngũ, nằm ba năm dưới địa đạo Củ Chi, làm sao chỉ hát một câu chèo mà phản Cách Mạng được !  Ông ấy lạnh lùng phang một câu ca dao “ Ḍ sông ḍ biển dễ ḍ, mấy ai có thước để đo ḷng người !’’...

  

BA QUỐC : ( xen vào )  C̣n tui, tui nói tui th́ xưa là ngụy.  Nhưng nhà nước có chủ trương ḥa giải hay hóa giải dân tộc ǵ đó.  C̣n cái vụ văn hóa đồi trụy th́ tui biết là sách chưởng có cấm, nhưng chợ trời c̣n đầy ra, sao không ra chợ mà bắt...  Ổng đập bàn một cái rầm, quát “ ... nói năng hay nhỉ, vậy là biết có tội mà vẫn làm hả “ ?.  Tui tức khí, tính chết bỏ...

  

CHỊ BA : ( đă về, đứng nghe, nay lên tiếng )  Anh tính chết rồi bỏ mẹ con tui sao ?  ( Xùy một tiếng, chị tiếp )  Rồi sao ?  Mấy ổng không bỏ tù hai anh, hai anh mới về tới đây.  Nhưng chắc đâu là chỉ sài xể rồi cho về, phải không ?

  

TRUNG TÁ  : Mấy ông ấy cấm không cho diễn kịch nơi công chúng nữa !  Mấy ông ấy làm sẵn một cái giấy, bảo chúng tôi tự nguyện v́ hiểu rằng việc chúng tôi làm có hại cho trật tự, an ninh.  Anh Ba tính kư đại.  Tôi yêu cầu anh ấy đọc.  Tôi không kư.  Kư th́ làm ǵ để kiếm ăn đây ? Mấy ông ấy bảo về suy nghĩ lại, nhưng kư hay không kư cũng cấm...

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( găi đầu )  Gay thật !

  

CHỊ BA : ( cười nhạt )  Diễn kịch thu nhập có nhiêu đâu, thôi hai anh “ hành khất” như tui, là xong...

  

BA QUỐC : ( cáu kỉnh )  Diễu dở.  Không !  Kẹt nữa là hợp đồng với mấy tiệm trên đường Nguyễn Hữu Cầu, lấy nửa tiền trước cho một tháng, tiêu hết rồi.  Nào là lo cúng vái “ bố”, nhậu mừng chiến thắng, mua quà cho thằng nhỏ, mua dây tṛng cổ mới cho “ông” Mực...  Bây giờ không cho diễn là ḿnh phá hợp đồng với tư sản dân tộc, lấy chi mà trả nợ đây...

  

CHỊ BA : ( buông thơng )  Quịt nợ c̣n hơn đi ở tù đó, mấy ông !

 

Cảnh 3

  

          Trên đường Nguyễn Hữu Cầu ven chợ Tân Định.

  

CHÚ NHÀ BÁO : ( độc thoại )  Những ngày sau, tôi lơ chuyện hai nhà nghệ sĩ kết hợp chèo và cải lương, hai thể loại văn nghệ truyền thống, một ở đầu Nam, một cuối Bắc của đất nước anh hùng chúng ta.  Tôi lơ v́ không biết phải làm ǵ.  Tôi lơ, v́ sợ.  Bà tổng biên nói “ Thôi nhé.  Im.  Im rơ.  Chuyện nhà đất cũng im luôn.  Rút về cố thủ rồi tính sau...”.  Tôi thầm nói, rút th́ rút.  Rút dễ thôi !

  

   Sự đời ( nói một cách cải lương ) sao mà đầy oan trái. 

Một bữa, có người tới ṭa báo hỏi tôi.  Tôi ra.  Chị Ba tay dắt cháu nhỏ, quần áo sạch sẽ, bảnh bao nữa là khác, đứng đó.  Chị th́ thào “ Chú nhà báo ạ, chú phải giúp hai ảnh !”.  Theo lời chị kể, cô bác tư sản dân tộc chợ Tân Định có lên công an quận “ trao đổi”.  Họ kêu ca là đoàn kịch Tha Phương thu hút khách qua lại, và đó là sự kết hợp hài ḥa giữa văn hóa và kinh tế, thể hiện như một phương pháp tiếp thị rất Việt Nam.  Họ lại đ̣i là nếu không cho diễn, th́ nhà nước phải hoàn lại cho họ khoản nửa hợp đồng họ đă trả trước cho đoàn kịch.  Ủy Ban ầm ừ, nói rằng để chuyển yêu cầu lên Thành Phố.  Hai tuần sau, vẫn không có động tĩnh chi.  Họ lên sở.  Lần này, họ làm đơn, kư vào đó là hàng trăm nhà tư sản dân tộc có cửa hàng, sạp hàng ở chợ.  Trên sở, người có trách nhiệm lại ầm ừ, nói rằng sẽ chuyển yêu cầu ra Trung Ương.  Ông ta cười “ ... Thành Phố th́ thoải mái thôi.  Trong này thoáng.  Xin đồng bào yên tâm”.  Lại thêm một tuần trôi qua, vẫn không động tĩnh.  Đám tư sản dân tộc đ̣i hai nghệ sĩ lên, bảo “ Diễn đại !  Tới đâu th́ tới !”.  Ba Quốc gật đầu.  Trung Tá lắc.  Ảnh biểu “... Không chơi dại !”.  Ảnh cùng “ông”  Mực lên sở.  Ông trách nhiệm kêu “ Chưa giải quyết v́ đâu có đơn của hai anh đâu !  Hai anh lại chưa đăng kư đoàn kịch với Thành Phố...”.  Chị Ba nh́n tôi “ ... đăng kư và làm đơn với sở, đâu biết t́m ai mà nhờ “ thủ tục” giùm.  Bữa nay lên “ thỉnh” cầu chú nhà báo”.

  

   Sự đời sao mà đầy oan trái.

 Lơ thế nào được nữa.  Tôi soi gương, thấy ḿnh vẫn là người.  Tôi thấy không thể làm ǵ khác hơn, nhưng vẫn sờ sợ, tôi dặn hai nhà nghệ sĩ rằng đừng nói là ai giúp.  Hai anh ấy gục gặc.  Thế là tôi làm đơn đăng kư đoàn kịch.  Và đơn xin lưu diễn ở chợ Tân Định. Tôi có làm một chút áp lực “ nhân dân”, kêu là trước đây đoàn kịch đă có cống hiến, được mọi tầng lớp nhân dân ủng hộ, và nay th́ cùng nhau xin nhà nước chấp thuận cho...  Nhưng họa vô đơn chí.  Sở gọi hai nhà nghệ sĩ lên, phạt “ vi cảnh” v́ tŕnh diễn mà không có phép, hẹn đóng tiền phạt là sẽ cấp phép tạm thời cho “ sinh hoạt”.  Tiền phạt “ vi cảnh” cho sáu tháng trước là sáu mươi triệu !  Ba Quốc chửi “ ĐM, có sáu mươi triệu th́ ai phải đi hát dạo nữa !”.

  

   Bà con tư sản dân tộc ở chợ Tân Định lần này rủ nhau cùng “ băi thị” rồi kéo nhau lên sở đặt “ yêu cầu văn hóa”.  Tôi báo với ṭa soạn.  Bà tổng biên gật gù, dặn “... theo sát t́nh h́nh thôi.  Nhớ chụp ảnh.  C̣n tin th́ vẫn cứ cẩn thận”.  Tôi đá gị lái, kêu cả đám Truyền H́nh cho cho có h́nh ảnh sống động.  Trên sở, người trách nhiệm lại cười cười, bảo thôi, bà con ai về chỗ nấy, tiếp tục làm ăn.  Sở chỉ cần lưu giữ bản kịch để duyệt.  Trung Tá nói, đó là vở Lư Nhân Tông học làm vua, đă được in năm 1986.  Như vậy, vở đă được Trung Ương duyệt rồi.  Người trách nhiệm gật gù, kêu được, thế là được...  Bà con ḥ reo vui vẻ.

  

   Về chợ, họ kháo nhau, rồi chăng biển quảng cáo “ ... Đoàn kịch Tha Phương lại cống hiến, vở Lư Nhân Tông học làm vua, hồi ba, vào mười giờ sáng chủ nhựt...”.

  

   Tôi vỗ vai Ba Quốc nói “ Rồi, thấy chưa.  Cái chính thắng, cái ngụy th́ thua !”.  Ba Quốc cười khà khà.  Chị Ba cũng cười.  Chỉ có Trung Tá là vẫn ngẩn ngẩn ngơ ngơ.  Hỏi, Trung Tá đáp, cái vai Vua ở hồi ba do “ bố” đóng.  “ Bố” chết rồi, lấy ai đóng thay bây giờ... Ba Quốc ngẩn người, nhưng lại cười khà khà, kêu dễ mà, dễ mà... để đạo diễn này lo...

  

Chuyển cảnh :

  

    Ven chợ Tân Định, trên đường Nguyễn Hữu Cầu.  Có một tấm bạt căng ngang, trên viết “ Lư Nhân Tông học làm vua, đoàn kịch chèo cải lương Tha Phương hân hạnh tŕnh diễn”.  Tiếng khán giả ồn ào.

  

   Đèn tắt.  Tiếng ồn ào lắng xuống.

  

   Đèn rọi lên, soi sân khấu.  Giữa là một cái ghế.  Hai bên, Ba Quốc đóng vai Lư Thường Kiệt, Trung Tá đóng vai Hề Nhỡ, học tṛ của Hề hoạn đă bị chôn sống.

  

LƯ THƯỜNG KIỆT : ( hướng về chiếc ghế ) Muôn tâu bệ hạ !  ( nhái giọng Bắc, ngâm )

  

   Nam quốc sơn hà nam đế cư

   Tuyệt nhiên định mệnh tại thiên thư

  

   ( Tiếng đàn, ca cải lương )

  

   Bệ hạ ơi !  Ngoài cửa ải giặc Lư Giác đă xưng vương xưng bá.  Trong biên thùy, dân đang hoảng đang kinh.  Tuổi thần chẳng qua sấp sỉ tám mươi, phải đi vơng cũng c̣n xua được giặc.

  

   Được lộc hậu ngồi cao đến hàng nguyên tể

   Nếu ngồi nh́n giặc Giác th́ nhắm mắt không yên

   Huống hồ đánh giặc ngoài và đánh giặc trong vốn dĩ khác nhau.

   Đánh giặc ngoài, cần dũng cần mưu

   Đánh giặc trong, cần uy cần đức

   Uy làm cho phục

   Đức làm cho tin

 

Hề Nhỡ : ( múa tay, vái cái ghế không )

    Muôn tâu Thánh Thượng !  ( hát )

  

   Cái con quạ nó ăn tầm bậy tầm bạ th́ nó chết

   Cái con diều hâu nó ăn trộm gạo nếp làm chay

   Cho nên

   Đẻ ra chưa đủ một ngày

   Mà nghe chuyện đă lăn quay ra mà cười

   Mà nghe chuyện đă lăn quay ra mà hề...

  

LƯ THƯỜNG KIỆT : ( nh́n Hề Nhỡ )  Ta nghe như tiếng Hề hoạn.

  

Hề Nhỡ : ( vái Lư Thường Kiệt, hát )  Bởi chưng trên đời c̣n lắm kẻ nhố nhăng nhăng nhố.  Cho nên từ bụng mẹ chui ra tôi đă phải nhe răng.  Tôi, Hề Nhỡ, là học tṛ thầy tôi Hề hoạn.  Người đă nói thẳng, nói thật và rồi mắc nạn...

  

LƯ THƯỜNG KIỆT : ( thở dài ) Ta biết rồi !  ( quay lại, qú trước cái ghế không, hát )

  

   Nam quốc sơn hà là non sông đất nước ta

   Không phải chỉ có sông có núi

   Phải có người

   Người phải có đầu có cuối

   Có nghĩa, có nhân, có trí, dũng, liêm, trung

   Áo ấm, cơm no, tướng mạnh binh hùng

   Biết ơn nhớ tổ tiên, biết kính cha, thương mẹ

   Biết đùm bọc lẫn nhau, đói no chia xẻ

   Ấy mới Nam quốc sơn hà

   Ấy mới Nam đế cư...

  

Hề Nhỡ ( Cũng qú xuống, vái cái ghế )  Phải, phải...

  

   Tiếng vỗ tay ran lên một hồi lâu trong khi đó, đèn tắt.

  

Chuyển cảnh

  

   Vẫn chợ Tân Định, nhưng chỉ có chú nhà báo.

 

CHÚ NHÀ BÁO (Độc thoại) :

  

         Vở kịch như thế là thành công.  Những nhà tư sản dân tộc đ̣i tăng số buổi tŕnh diễn lên bốn.  Từ tám đến chín giời sáng.  Từ mười một đến mười hai giờ.  Và rồi từ ba giờ chiều đến bốn giờ.  Bữa cuối cùng, từ sáu đến bảy giờ tối.  Mỗi lần, bà con đứng hàng trong hàng ngoài.  Trật tự chợ bắt đầu bán vé đứng, vé ngồi và không khí chợ náo nhiệt hẳn lên.  Chị Ba bỏ nghiệp vụ “ khất thực”, nay đang tập một vai “ nữ”, ăn mặc đỏm đáng và giữ trách nhiệm ngả nón “ thu” tiền.  Chị Ba tươi cười la “... bà con, hăy thù lao những nghệ sĩ nhân dân chân chính !”.  Giấc mơ sang nhà, có hộ khẩu đàng hoàng, cũng từng bước ṃ mẫm ḷ ḍ về phía  hiện thực.

   Riêng tôi, tôi rất vui.  Vui hệt như khi trả được nợ, người nhẹ tênh.  Nhưng thưa quí vị, nếu cứ vui măi th́ hóa ra cuộc đời dưới trần gian này chẳng khác chi trên thiên đàng.

   Họa vô đơn chí !  Trên sở gọi đoàn kịch và tôi lên “ làm việc” vào một buổi tối.  Họ biết rơ tôi đă làm “ thủ tục” và đơn từ.  Người trách nhiệm nh́n tôi, vẻ lănh đạm, thậm chí khinh bỉ.  Anh ta trừng mắt bảo : “ Anh là loại chuyển lửa !”.  Tôi ngạc nhiên “ Chuyển lửa “  Lửa ǵ  “.  “ Thôi, đừng ngoan cố !  Tôi đă liên lạc với cơ quan anh, và đang tiến hành điều tra toàn bộ những hoạt động của anh...  Hừ, hoặc các anh có chủ đích chống phá Cách Mạng, hoặc các anh mất cảnh giác để định lợi dụng...’’.  Tôi lại càng ngạc nhiên hỏi “ Địch ở đâu ?  Là ai ?  “.  Anh ta hừ một tiếng “ ...a, định bắt bẻ phải không ? “.  Quay sang Ba Quốc và Trung Tá, anh ấy hất hàm “ ... gọi là Vua, là bệ hạ, là thánh thượng, rồi th́ thụp vái một cái ghế không có ai ngồi, thế có phải là các anh định xỏ xiên chế độ là không có Vua, tức là không có lănh đạo, phải không ? “.  Ba Quốc kêu “ Chết cha !  Hiểu lầm đó cán bộ !”.  “ Sao, hiểu lầm sao ? “.  Lúc đó Trung Tá từ tốn “ Dạ thưa ông, đoàn kịch chúng tôi trước có ba người, một người thủ vai Vua.  Nhưng ông ấy già, chết rồi.  Chúng tôi lại chưa t́m được người thay thế !”.  Anh cán bộ trừng mắt “ Ông ấy tên là ǵ ? Thân nhân có ai ?  C̣n giấy khai tử đâu ? “.  Anh Ba Quốc vội vàng “ ...thưa cán bộ, ổng tên là Đỗ Quang Vinh, tụi tui gọi là “ bố”.  Không nghe ổng nói có thân nhân.  C̣n cư ngụ... ( anh ngần ngừ ) ở nghĩa địa làm ǵ có hộ khẩu.  Mà không có hộ khẩu, khai tử thế nào được.  Công an quận lượm xác ông trên đường Cách Mạng Tháng Tám đem chôn chỗ nào tụi tui cũng không hay !”.  Lần này, cán bộ bật cười, nhưng chỉ một giây sau là lạnh lùng, nghiêm mặt “ ...ở nghĩa địa !  Bí mật thật.  Cứ như các cụ xưa đi làm Cách Mạng chống Pháp, chống Mỹ ...  Nhưng các anh bí mật thế th́ nay rơ ra cái ư đồ chống Cách Mạng.  Thậm chí, bí mật v́ các anh dự tính chống phá bằng bạo lực phản Cách Mạng...  Ghê nhỉ ( cười nhạt ) ...V́ thế cái ghế không Vua th́ chỉ là cái nhỏ thôi... Chính ư đồ vũ trang, bạo lực kia mới là cái chính.  Chúng tôi phải giữ các anh để điều tra !”.

   Đêm đó, ba người chúng tôi ở lại sở.  Chị Ba không thấy hai anh về, cả đêm không chợp mắt.  Sáng sớm, chị lên chợ Tân Định, kể cho các nhà tư sản dân tộc nghe chuyện.  Đă thành công một lần, các nhà tư sản lại băi thị, chăng bạt “ Kịch Lư Nhân Tông học làm vua, v́ trục trặc kỹ thuật, kiếu lỗi xin hoăn tŕnh diễn”.  Dân chợ xôn xao, không ai hiểu lẽ ǵ, lại kéo nhau lũ lượt lên sở.  Họ vừa đi đến chợ Bến Thành th́  “lực lượng chống biểu t́nh+  đă hờm chờ.  Bà Y, chủ tiệm vàng Phúc Lộc nhảy chồm chồm “ Dân đây, ngon bắn đi !”.  Mợ X, tiệm mỹ phẩm Thiên Sắc, éo le “... tụi tui hỏi cho ra lẽ thôi, đấu tranh ḥa b́nh mà !”.

  

    Thưa quí vị, họa vô đơn chí !  Và lần này là đại họa.

  

    Đèn rọi vào chú nhà báo, tay vuốt tóc, mặt nghệt ra .

  

   Độc thoại ( tiếp) :

  

   “Tôi cứ tưởng lại đại họa.  Không phải.  Cách giải quyết của “ trên” rất “ có t́nh, có lư”.  Một vị đứng tuổi cho gọi ba chúng tôi lên.  Ông ta nói giọng thân ái : “ ... chắc lại hiểu lầm.  Cấp dưới, nhất là thanh niên, hay kết luận “ nóng vội”.  Tôi đă đọc hồ sơ và điện cho Trung Ương...”  Ông ta nh́n tôi, gật gù “... vả lại, đồng chí đây là đảng viên, gia đ́nh cũng đảng viên từ thời chống Pháp...  Nhưng có hai yêu cầu.  Đây là Trung Ương nhắn.  Thứ nhất, vở kịch của Tào Mạt cũng có mắc mớ “ vấn đề”.  Thứ hai, để cái ghế không mà gọi là Vua th́ dễ sinh hiểu lầm.  Đấy, có đúng thế không ?  “.  Nh́n Ba Quốc và Trung Tá gục gặc đầu, ông mỉm cười, giọng hiền lành : “... V́ thế, tôi mong các vị nghệ sĩ khắc phục cho !”.  Ba Quốc nh́n Trung Tá.  Trung Tá nh́n tôi.  Khắc phục thế nào “  Trung Tá thở dài nh́n xuống đất : “... Dạ, thôi.  Đoàn kịch giải tán, thế là xong !”.  Ba Quốc cũng thở dài : “ Bây giờ nợ chủ mấy cái sạp, cái cửa hàng ở chợ đă trả xong, tụi tui “ dẹp tiệm” cho yên !”.  Lần này, cả ba chúng tôi nhảy nhổm lên v́ ngạc nhiên, nghe ông ta kêu : “ Không !  Các ông phải tiếp tục phục vụ quần chúng chứ.  Phải tiếp tục phát huy văn hóa văn nghệ...  Quần chúng đang kéo đến Sở, có yêu cầu ấy...  Nhân dân ta vốn yêu văn hóa và quí trọng nghệ sĩ !  Các ông cứ tiếp tục diễn kịch...’’.  Trung Tá ngần ngại hỏi “... Dạ thưa, kịch bản có vấn đề, diễn viên đóng vai Vua không có, diễn th́ diễn thế nào ? “.  Ông đứng tuổi lại cười, vỗ vai Trung Tá : “... cái ǵ mà chẳng khắc phục được.  Đây nhé, cứ để tên vở kịch là Lư Nhân Tông, nhưng bỏ ba chữ học làm Vua.  Đó là điều thứ nhất.  Kịch bản có vấn đề th́ ta diễn kịch câm.  Cứ nói theo kịch bản, nhưng không nói ra lời là được.  Đó là điều thứ hai.  C̣n lại, thửa mũ măng của Vua, rồi khoác lên bất cứ ai đấy, miễn là ngồi im, th́ rơ vua là Vua sống.  Có Vua, chứ ai bảo được là không Vua nào !  Đó là điều thứ ba .  Các ông thông chưa ( lại cười hề hề ), khắc phục thế, các ông bằng ḷng chứ !  Đoàn kịch phải tiếp tục...”.

  

   Thế là, tối hôm đó, trong túp lều Trung Tá, chúng tôi lại mua la-de, đồ nhậu, cùng nhau động năo giúp đạo diễn Ba Quốc chỉnh lại cách sắp xếp để đóng kịch câm.  Chị Ba mua giấy làm mũ Thiên Tử, cân đai, và c̣n bày đặt kê một cái bàn nhỏ cạnh ghế làm Vương án, có bút lông, mực tầu đàng hoàng.  Anh Ba Quốc nói với vợ : “ Ba nè, em ngồi làm vua, qua vẽ cho em cái râu là nữ thành nam liền...”.  Chị Ba lắc đầu “... Thế ai đi xin “ thù lao” nghệ sĩ.  Không nhanh chân là khán giả bỏ đi hết liền.  Lúc phải móc tiền là lúc “ chiến lược” nhất !”.  Trung Tá gật, nói : “ Tôi đóng Hề Nhỡ, không cần “ông”  Mực.  Cho ông đội mũ, đeo cân đai, vẽ thêm cái mặt có râu cho ra vẻ Thiên Tử móc vào hai tai là được...”.  Ba Quốc vỗ đùi kêu : “... Thiệt, tập thể có khác.  Sáng tạo vô cùng... làm chủ vậy mới chắc ăn !”.

 

Chuyển cảnh

  

     Ven chợ Tân Định.  ‘’ Ông’’ Mực ngồi trên ghế, đầu có mũ măo Thiên Tử,  miệng gừ gừ.  Trung Tá thủ vai Hề Nhỡ, và Ba Quốc, vai Lư Thường Kiệt.

  

LƯ THƯỜNG KIỆT ( hướng về chiếc ghế, hát nhưng miệng mấp máy, không phát ra lời.  Đó là đoạn hát mà khán giả đến xem nhiều lần đă thuộc nên khi Ba Quốc mấp máy

   “Uy làm cho phục

          Đức làm cho tin”

th́ khán giả đồng loạt vỗ tay ).

  

Hề Nhỡ ( múa may, vái cái ghế trên có “ông” Mực, miệng mấp máy.  Đến câu

   “ Mà nghe chuyện đă... đă lăn quay ra mà cười

    Mà nghe chuyện đă... đă lăn quay ra mà hề”

th́ khán giả lại đồng loạt vỗ tay ).

  

LƯ THƯỜNG KIỆT ( nh́n Hề Nhỡ, miệng mấp máy ).

  

Hề Nhỡ ( vái Lư Thường Kiệt, miệng mấp máy )

  

LƯ THƯỜNG KIỆT ( thở dài, quay lại qú trước cái ghế trên có “ông” Mực, miệng mấp máy hát.  Khi miệng mấp máy đến câu

    “... Ấy mới Nam quốc sơn hà

        Ấy mới Nam đế cư ‘’

th́ khán giả lại đồng loạt vỗ tay ).

  

Hề Nhỡ ( cũng qú xuống, vái cái ghế trên có “ông” Mực, miệng mấp máy “ Phải ! phải ! ” th́ khán giả vừa vỗ tay, vừa rầm rầm kêu “ Hoan hô, hoan hô !”.

  

Trong tiếng reo, người ta bỗng nghe tiếng c̣i hụ, tiếng xe, tiếng lốp rít và tiếng phanh gấp.  Chị Ba chưa kịp xin “ thù lao”, kêu hoảng hốt “ bọn nó !”.

  

  

Lời kết :

  

    Đèn rọi vào chú nhà báo

  

   Độc thoại :

  

   - Vâng, tưởng là đại họa.  Lại không.  Đến lúc nghĩ rằng không có họa, chỉ c̣n phúc, th́ lại họa.  Sự đời sao mà đầy oan trái ( chặc lưỡi ).  Đang ngồi trong ṭa soạn th́ các “ anh ấy” đến, bảo lên sở làm việc.  Đến sở, đă thấy Trung Tá, Ba Quốc, cả chị Ba, cháu nhỏ và ông Mực vẫn c̣n đội mũ Thiên Tử, ḿnh quấn cân đai.  Ba cán bộ cùng “ làm việc” nay vẫn cái anh tre trẻ, cái ông già già, và bây giờ thêm một chị tuổi ở cái độ xồn xồn.  Ông già già xưa có cái giọng thân mật mặt nay rất nghiêm.  Chị cán bộ lạnh như tiền, h́nh như do Trung Ương phái vào.  Chị bắt đầu nói, và giơ một băng video, bảo “ Chúng tôi quay hết”.  Nh́n ông Mực, chị tiếp : “ ... ảnh con chó tôi cũng cho chụp đủ kiểu”.  Mực thè lưỡi ra gừ gừ. Ông già già gằn giọng “... các anh xỏ xiên.  Trước cái ghế trên không có Vua.  Bây giờ, (tay chỉ ông Mực) Vua là con chó à !”.  Ông đứng dậy xô ghế quát : “ ... Lần này, không khoan thứ nữa !  Đi cải tạo, đi hết...”.

   Sau buổi làm việc đó, tôi bị câu lưu ở Sở và từ đó, tôi không có tin ǵ về đoàn kịch Tha Phương.  Trong một tháng liền, công việc của tôi là viết kiểm thảo, kể lại đủ ngọn ngành.  Viết xong, lại viết lại.  Tại sao “  Cứ viết đi.  Cơ quan tôi có can thiệp nhưng h́nh như không có hiệu quả ǵ.  Vợ tôi đến gặp bà Tổng biên, chị ấy bảo phải kiên tŕ.  Vợ tôi đáp : “ ...em kiên tŕ từ ngày mới đẻ”.  Bà Tổng biên ngậm ngùi: “... tôi th́ mất kiên tŕ, sắp đổi công tác rồi !  Chị xem ở Hà Nội có ai giúp được không ““.  Vợ tôi gọi điện thoại về cho mẹ.  Mẹ bảo “... Cha mày ở trong Trung Ương thật, nhưng bây giờ phức tạp lắm, bay như chơi”.  Vợ tôi lại kêu “... Hổ c̣n không ăn thịt con !”.  Mẹ tôi mắng : “ Mày ngu, thằng chồng mày cũng ngu.  Người khác !”.  Vâng, quả có khác.  Tôi không bị đi cải tạo và sau khi được Nhà Nước giữ để điều tra, tôi lại về.  Đến Ṭa Soạn, bà Tổng biên tập của tôi không c̣n đó.  Một số bạn bè xưa cũng vậy.  C̣n lại, cả đồng nghiệp cũ lẫn mới, họ đều lảng tránh, hoặc lạnh lùng nh́n tôi như một kẻ xa lạ.  Đồng chí bí thư cơ quan bảo : “... cậu “ được” ra biên chế !  Bây giờ tha hồ làm ăn nhé...”.  Tôi cười, cám ơn.

   Một tối, cũng có trăng, tôi quay lại nghĩa địa Z, ở G̣ Vấp.  Cư dân bây giờ có vẻ đông đúc hơn.  Tôi t́m mả Trung Tá Trần Hiển Vinh.  Không thấy bóng Trung Tá của tôi, bộ đội đặc công tên Nguyễn Chính Trực, kẻ đă bị bom xăng mù hai mắt.  Tôi lại đi t́m mả bà Nguyễn Thị Ba, ḷng chập chờn hy vọng t́m được chuẩn úy biệt động quân tên Trần Vị Quốc, người đă để một cái chân trái ở Long B́nh tặng cho ngày cuối cùng của một trận chiến.  Tôi cũng không thấy. Tôi hỏi thăm.  Không ai biết Ba Quốc, chị Ba...

   Cũng ngay buổi tối đó, tôi đến ven chợ Tân Định.  Ông già bán ḿ nước góc Hai Bà Trưng và Nguyễn Hữu Cầu vẫn đó.  Tôi lại hỏi.  Bác ơi !  Cái đoàn kịch Tha Phương đó, nó c̣n diễn không ?  Ông ấy ngửng lên nh́n tôi, lắc đầu.  Thế bác có thỉnh thoảng thấy ông nghệ sĩ cụt chân trái và ông nghệ sĩ mù hai mắt của đoàn không ?  Ông ấy cúi xuống, lắc đầu.  Tôi lại hỏi, thế bác có thấy một con chó trắng lông xù không ?

    Ông ấy gật đầu, bảo nó chạy quanh quẩn kiếm ăn ở mấy đống rác.  Tôi mừng quá.  Tôi chạy vào, đi quanh.  Ḱa ! “ông” Mực, tôi gọi to.  Mực quay lại gừ gừ.  Đánh hơi ra người quen, ông vẫy đuôi, nhưng chỉ đứng nh́n.  Tôi bước tới, miệng kêu “ông” Mực, “ông”  Mực, rồi lấy tay xoa lên đầu, vuốt lên lưng. Mực kêu hích hích như khóc. Tôi đi, ông bước theo, rất tự nhiên.

  

   Tôi đi, ra ngồi quán bụi, gọi đế.  Đế, một chai.  Nhớ câu thơ lính của Quang Dũng, “ Rượu chỉ một ly thôi.  Uống  lên cho đỏ mặt...”, tôi nhấp rượu nhưng buột miệng ngâm nga những câu thơ của ai, chả c̣n nhớ là của Nguyễn Bính hay của Huyền Trân.  Thơ rằng :

   “... Th́ cứ ở đây ngồi giữa chợ

   Uống say mà gọi thế nhân ơi !

   Thế nhân mắt trắng như ngân nhũ

   Ta, ( tay chỉ về phía khán giả ) với nhà ngươi cả tiếng cười...”.

  

   Đèn rọi,  chú nhà báo đứng như tượng đá, nước mắt ràn rụa. Đèn tắt dần. Ở đâu tiếng nhị kéo lên nhè nhẹ rồi vẳng xa đi như  chưa hề có thật bao giờ.

MÀN HẠ