nam dao

49 ngày Vơ Phiến vượt ngưỡng hư vô

 

Điện thư của một người quen ngày 28 tháng 9, tin báo:  Vơ Phiến đă đi rồi.

Nghe, ḷng bồi hồi. Gọi phone hỏi, một  câu  thừa thăi: ông ấy 90, đi đâu ở tuổi gần đất xa trời.   

Th́ đi gần thôi chứ c̣n đi đâu bây giờ! Rơ hay, dớ dẩn...

Vượt ngưỡng hư vô, ai dám bảo là gần? Tôi nhủ, phải gọi cho chị Viễn Phố.

Chuông reng. Không  ai bắt  máy. Rơ hay, gia đ́nh người ta tang ma, ai bắt máy nói chuyện ấu ơ chia buồn! Và lại, buồn th́ chia thế nào được! Đâu có như vui, càng chia càng nhiều.

Đành nhờ bạn đến viếng th́ thắp giùm cho một nén hương. Bạn ta thở ra dài thườn thượt. Tôi nuốt vào trong, choáng váng! Cái choáng váng khi chạm mặt đối diện hư vô dẫu chưa đến lượt ḿnh.

&

Lửng lơ chẳng biết là đêm, là ngày. Nhớ Nguyễn Mộng Giác và những lần cùng anh đến chơi với Vơ Phiến. Lần đầu, Giác gọi Vơ Phiến bằng  chú và xưng cháu. Ḿnh th́ cứ anh anh em em, thấy chướng nhưng lỡ thế, cho lỡ luôn. Thời đó là thời  mới in ra 2 cuốn tiểu thuyết lịch sử Gió Lửa và Đất Trời. Giác chặc lưỡi. Anh từng bảo tôi bắt tiểu thuyết đèo bồng chuyện cực chẳng  đặng, chuyện ‘’...t́m hiểu nguyên do của một mẫu h́nh văn hóa VN từng khiến dân tộc chúng ta liên miên ch́m đắm trong nội chiến và bạo lực’’. Giác b́nh phẩm ‘’... Đó là những tư tưởng lớn, cao vọng lớn. Nhưng giao phó những cao vọng và tư tưởng lớn ấy cho tiểu thuyết, liệu có nặng nề lắm không, cho tiểu thuyết gia? Liệu có thích hợp không, cho thể loại tiểu thuyết? ‘’.  Gợi lại vấn đề này, tôi vẫn hăng say khẳng định này nọ. Tôi say sưa nói về nhiệm vụ  của chữ nghĩa, và con  người  như tác nhân chứ không chịu cam phận làm nạn nhân của lịch sử. Vơ Phiến chỉ nghe, chỉ cười, cuối cùng hỏi một câu chẳng dính líu ǵ đến đề tài tiểu thuyết, lịch sử và tiểu thuyết lịch sử tôi đang huênh hoang thuyết giảng.  Khi viết về đất nước quê hương, anh từ tốn nói, Nam Dao ít khi sa đà vào đời sống làng mạc và những con người b́nh thường, và v́ thế nên người đọc khó có cảm tưởng là những chuyện có thật. Tôi đáp, xả lả, th́ tiểu thuyết mà anh. Vừa dứt lời, tôi giật ḿnh. Câu anh hỏi không thể trả  lời quấy quá như thế được.  

Hai ngày sau, tôi điện thoại  cho anh.  Tôi vừa  đọc lại Tuyển Tập Vơ Phiến, với những nhân vật ở quê anh sống và chết bi đát trong xă hội  hỗn mang một cuộc nội chiến. Đó là những nhân vật “có thật”, và sức thuyết phục của chữ nghĩa cũng đến từ cái “thật” ấy.   Th́ ra,  anh hay anh Giác là những nhà văn có quê hương trên đó những nhân vật có da có thịt từng sống và chết. Các anh đèo bồng thứ cội nguồn sâu thẳm, có đất, có người. Các anh viết, viết măi về cái các anh sở hữu trong tâm hồn, như tiếng chuông leng keng trong một truyện ngắn của Vơ Phiến, chuông kêu lên để nhắc nhở những cuộc dâu biển đổi dời.  Có lẽ chính qua những con người có ‘’thật’’ trong một  quê hương “thật”, các anh có thể viết  về cái ‘’ thật’’ các anh có trong tâm hồn? C̣n tôi, phải chăng tôi viết về một quê hương huyễn tưởng, thứ quê hương của đứa con lăng tử trên bước đi hoang chẳng có một ngày về?

&

Lục cuốn sổ tôi ghi lại trên  những bước giang hồ, tôi t́m được một bức thư anh gửi sau chuyến  hội ngộ với anh ở Cali. Nay, muốn xin phép anh để đăng lại, nhưng  lược đi những cái tư riêng, và chỉ gợi lại những dính líu với cái hư vô mà trước sau ai cũng phải  đối mặt. Tôi mạn phép, và mong anh lượng thứ :

Trích Thư Vơ Phiến:

... C̣n tôi ? ra sao? Ḿnh mô tả chính ḿnh, ḿnh mà  ‘‘nhận định’’  về ḿnh? Lố lăng để đâu cho hết. Nhưng không thế th́ phụ ḷng anh. Anh cho sách, tôi đọc rồi thin thít là thế nào? Vả lại, sách của anh thật sự chấn  động tôi, tại sao lại giấu giếm? Thôi, không giấu : đọc anh, tôi bất giác  nghĩ về ḿnh. Nhưng xin  không dông dài : chỉ xin lôi nguyên con ra, tŕnh anh.

Tŕnh ngược : từ cuối đến đầu.

Cuối đời có mấy câu :

Mải miết ra đi, đâu tính đến

Đến nơi nào?

Bảy tám mươi năm rồi cũng đến

Đến rồi sao?

(11-1998)

Năm năm trước đó, nghĩ là sắp ‘‘đến’’, tôi kêu :

(...) Ngẩng mặt, mây bay trời bát ngát

Ta vỗ lên cái thi thể sắp lạnh của một đời người mà hát :

‘‘Thời gian ơi, thời gian’’

(8- 1993)

Không phải tới giai đoạn gần sụm mới năo ruột thế. Năm 18 tuổi, tôi nghĩ về ḿnh thuở lên bảy lên tám, sống lủi thủi bên cạnh ông bà nội già nua :

... Những buổi mai rực rỡ

Trời xanh nắng chan ḥa

Nghiêng nghiêng vành tai nhỏ

Lắng tiếng gọi vu vơ

Tôi thương những đứa trẻ

Sống bên cạnh người già

Âm thầm như chiếc bóng

Ngày mù và sông xa

(1943)

Tiếng gọi vu vơ từ xa - rất xa - đứa bé đă nghe từ hồi 7, 8 tuổi!

Một bẩm chất hướng về hư vô ngay từ đầu, tôi chắc nó không hợp với anh. Nhưng tôi tiếp xúc với ( cái viết) anh lại không tránh khỏi náo nức.Tôi tự biết : rồi đâu lại vào đấy. Rồi tôi lại sẽ thu ḿnh, cô độc, không bạn bè tri kỷ, không hoạt động giao du....

    Tôi cảm tạ anh đă cho hưởng những giờ phút dấn thân sôi nổi vào thế cuộc. Tôi chắc  chắn anh có bản lănh, anh không nhiễm lạnh v́ tôi. Nhưng tôi vẫn phải xin lỗi anh.

Thân kính

 

&

Khoan nói về hư vô. Để tôi kể chuyện gặp lại anh 4 năm sau lần đầu. Dịp đó, Giác đau,  không c̣n  đi  được với tôi đến thăm anh. Hôm trước, tôi cùng các anh Lữ Quỳnh,Thành Tôn… đến chơi với Giác. Gắng  ngồi lên, Giác vui vẻ tiếp chuyện chúng tôi, và khi nói đến văn  chương th́ anh vẫn cứ sôi nổi trẻ trung. May, Giác có chị Diệu Chi  bên cạnh,  lúc nào cũng cao giọng cười như đùa nghịch bất chấp  phần số ngặt nghèo.  May, có thày Vơ Thắng Tiết bên cạnh, đi ra đi vào làm bạn với Giác trong những phút giây bệnh tật. 

Tṛi vào xuân, mây lơ lửng trôi trong nắng rơi trên thế gian nhuộm lên vạn vật một màu vàng óng ả. Ra vườn ngồi với Vơ Phiến, tôi kể dịp mới thăm Giác,  nhưng anh chỉ im lặng thở dài.  Chợt nhớ ra lời Giác kể là Vơ Phiến rất kiệm lời khi nói về cái chung cục ắt rồi sẽ có trong mọi đời người. Chắc hẳn anh không tin vào luân hồi, vào kiếp sau. Và không cảm thấy sự liên tục của sống và chết, nỗi kinh hoàng  trước cái ta gọi là hư vô làm sao tránh  được.

Anh nhờ chị Viển Phố lấy cho anh tập sách đặt tên là Cuối Cùng anh mới cho in năm 2010. Anh kư tặng, miệng hỏi chị, Nam Dao hay Nam Giao, d trên hay gi  dưới ? Chị cười, nói nhỏ ‘’ Ổng nay hơi lẫn rồi!’’. Thế đấy, nhưng ổng chưa lẫn đâu. Đọc 2 cuốn Bể Dâu tôi in năm 2007, anh hỏi : Cuộc Chiến  Việt Nam là chi?  Cuộc chiến chống Đế Quốc Mỹ? Hay một cuộc chiến ủy nhiệm giữa 2 phe, một bên là Tư Bản, bên kia là Cộng Sản? Hay  chỉ là một cuộc nội chiến giữa người Việt? Tôi đáp, cả ba! Nhưng tôi có lẽ nhấn mạnh khía cạnh nội chiến, v́ hai khía cạnh kia th́ đă có văn chương ‘’ cách mạng’’  và văn chương ‘’ chống Cộng’’ rêu rao chán rồi!  Khía cạnh nội chiến th́ chẳng qua là sự tiêp nối oái oăm cùa lịch sử từ thời Trịnh-Nguyễn phân tranh. Không mổ xẻ để chữa trị cho lành th́ vết xe cũ có thể lại lặp lại, máu người Việt lại đổ, và oán hận lại chồng chất…Anh  hỏi, giọng rầu rầu, sau những cơn Bể Đâu th́ ta liệu có hàn gắn với nhau được không? Câu tôi trả lời trong Bề Dâu là được, với điều kiện chúng ta hành xử với nhau như những  con người  v́ con người và v́ tương lai. Hóa giải hận thù là chuyện sống c̣n của cả một dân tộc đă oằn lưng  ra gánh bao nhiêu oan khiên v́ theo-chống, v́ được-thua, v́ c̣n-mất... Rồi hóa giải hận thù có xong th́ ta mới nói được chuyện Hoà hợp Hoà giải dân tộc.

&

Hư vô anh viết trong thư có phải là Bản Thể và Hư Vô, tên tác phẩm triết học của J.P. Sartre? Hoặc giả hư vô là  Sắc bất dị  Không, Không bất dị Sắc. Hay  Sắc tức thị Không, Không tức thị Sắc, Thọ, tưởng, hành, thức diệc phục như thị?

Cảm thấy hư vô có phải là khi trực giác chợt nhận ra đời sống không miên viễn, và sau cái sống th́ chẳng thể hay biết là nó cái ǵ. Đây là trường hợp của những người không tin sau vật chất có linh hồn, sau đời sống có  hoặc Thiên Đàng hoặc Địa Ngục,  hoặc Niết Bàn hoặc những cơi u minh chập chùng Ngạ Quỉ. Câu hỏi thiết thân về cái đến sau đời sống không được đáp trả, hư vô xuất hiện, ám ảnh, đeo đuổi khiến mọi cuộc tồn sinh tự nó đèo bồng mầm mống của cái ǵ rất mỏng mảnh phù du, thậm chí vô lư vô nghĩa.

Tiếng gọi của hư vô - vu vơ từ xa - rất xa - cậu bé Đoàn Thế Nhơn đă nghe từ hồi 7, 8 tuổi. Trời cho cậu  thứ trực giác bén nhậy: đó là một ân huệ trong cuộc sống, thứ ân huệ đă biến cậu thành nhà văn Vơ Phiến. Nhưng cái ǵ cũng có mặt trái. Ân huệ kia hẳn cũng đèo bồng ư thức đau đớn về cái tạm bợ trong cái cơi ta bà này.  

Anh Vơ Phiến, vậy th́ xin cầu chúc anh vĩnh hằng ở một cơi khác, nơi rồi ta sẽ lại gặp nhau,  nơi khoa học vật lư gọi là hố đen (black hole), nơi năng lượng không c̣n, và mọi qui luật  của những thế giới vật thể đều bị phủ định.

Thân kính,

Nam Dao

3-11-2015