Nam Dao

Hoàn cảnh Thu Tứ

 

Cho đến hôm qua, tôi vẫn chưa dám tin Thu Tứ đă hạ bút viết ‘’Trường hợp Vơ Phiến’’. Đọc và  cảm tưởng  văn bản này có vẻ như của đám đánh hôi tên ‘’biệt kích văn hoá’’  thời ‘’hồ hởi’’ chống Mỹ cứu nước, tôi điện thoại hỏi một người  bạn văn có giao t́nh với gia đ́nh Vơ Phiến. Anh bảo, bài đó  nằm trong http://gocnhin.net, số 295  của chính Thu Tứ, không  phải là Tuyên huấn Tuyên giáo ǵ, dẫu đăng trên tờ Văn Nghệ TP Hồ Chí Minh. Tôi lặng người, và hiểu những  nhà văn hải ngoại đă dùng những chữ như vô luân, nghịch tử, đấu tố cha…để đánh giá con người và hành động của Thu Tứ. Bạn tôi thở dài : ‘’ Bà Vơ Phiến chỉ khóc, thật tội nghiệp !’’

Có dịp đâu 7,8 năm trước đi thăm anh với Nguyễn Mộng Giác, tôi giữ h́nh ảnh một Vơ Phiến trung thực, chừng mực, xuề x̣a, và rất tinh nhậy trong những cảm nhận văn học. Khi đó, tôi kể được Thu Tứ gửi tặng 2 tập sách (nay tôi quên tên), Vơ Phiến bảo : ‘’ Chắc nó muốn làm quen đó !’’ và hỏi tôi nghĩ sao về văn Thu Tứ. Dĩ nhiên, tôi im lặng rồi  lảng chuyện. Anh tiếp : ‘’ Có dịp th́ giúp nó!’’. Tôi lại im lặng.  Văn là của Trời cho, mấy ai giúp được ai! Nhưng hôm nay, nhớ giao t́nh với Vơ Phiến, tôi cố gắng t́m cách hiểu hoàn cảnh Thu Tứ, dẫu chẳng mấy dễ dàng.

Đầu tiên, tôi vào truy lùng những vụ án ‘’ giết cha’’ trong văn học. Trong loại thảm kịch Hy Lạp, có cuốn sách khá nổi tiếng về 12 vụ án loại này. Vụ khá tiếng tăm là vụ Brutus  đâm chết Caesar trong Nghị Viện Hy Lạp. Năm 44 trước Công Nguyên, cùng những kẻ đồng loă ở Ides des Mars, Brutus giơ dao th́ Caesar ngoảnh lại, la lên « καὶ σύ, τέκνον », nghĩa  là ‘’ Cả mi à, con ta !’’. Câu hỏi tức th́, Thu Tứ  có phải là Brutus không? Triết gia Plutarque bàn về động cơ của Brutus, kẻ muốn bảo vệ nền Cộng Hoà (Hy Lạp) chống lại sự độc trị của Caesar, cho rằng Brutus là kẻ có lư tưởng, v́ nghĩa chung mà hy sinh  quyền lợi tư riêng. Thế th́ Thu Tứ chắc hẳn khác xa Brutus. Bài viết của anh hà hơi cho một chế độ toàn trị chết dở. Chế độ này thành công chỉ ở điểm làm lùi dân trí, khiến  xă hội ngày một vong bản, con người  hóa ra vô cảm, kinh tế  tụt hậu và lệ thuộc nhưa chưa từng có, biển mất  đất mất vào tay ngoại xâm,  dân chủ - công bằng - văn minh chỉ là những khẩu hiệu  hàng giả sau đến gần 40 năm Giải Phóng và Thống Nhất đất nước … Nếu Thu Tứ có  được chút nào  th́ là cái tên Brutus, người Hy ngày xưa  ám chỉ sự ngu muội. Nhưng Thu Tứ - Brutus  không chỉ ngu muội. Anh c̣n vô văn hoá : chính anh thú nhận đă kiểm duyệt và biên tập để gột phần ‘’ chống Cộng’’ khi in 2 tác phẩm của Vơ Phiến trong nước dưới cái tên Tràng Thiên. Ai viết văn cũng hiểu cái nỗi đau thấy chữ nghĩa ḿnh bị đục đẽo. Trước khi giết, Thu Tứ đă tra tấn và bạo hành chữ nghĩa của kẻ sinh thành ra anh!  Và thế là không, trăm lần không, v́  như vậy Thu Tứ làm sao cao bằng mắt cá chân Brutus.

Vụ thứ nh́ tôi lọc lựa để hiểu hoàn cảnh Thu Tứ là Oedipia. Chàng này thể hiện lời sấm truyền của Sphinx (nửa đàn bà nửa sư tử), phải giết cha và ân ái với mẹ. Sphinx là một con thú trong huyền thoại. Dĩ nhiên Oedipia của huyền thoại không là Thu Tứ, người  thế kỷ 21, từng tốt  nghiệp CalTech năm 86 và không  hành nghề kỹ sư từ 1991 v́ không  thích mà chuyển qua văn chương bắt chước viết văn như thân sinh ḿnh.  Nhưng điều Sigmund Freud gọi là ‘’ mặc cảm Oedipia’’ th́, tôi e, có phần nào giải thích được hoàn cảnh Thu Tứ. Mặc cảm này thể hiện một quá tŕnh dục tính (libidinal) có nhiều giai đoạn, từ khi sinh ra đến lúc thành niên, nảy sinh từ khuynh hướng của giới tính nam (nữ) là chiếm hữu người mẹ (cha) ; và để đạt  được  chỉ có phương thức quyết liệt là giết cha (mẹ). Giai đoạn cường điệu nhất là khoảng 3-7 tuổi, nhưng sau đó, quá tŕnh từ từ đảo ngược bởi lẽ con người từng bước được ’’xă hội hóa’’, t́m ra người yêu khác phái thay đấng sinh thành, và tiến tới trạng thái ổn định khi thành niên. Không phải là bác sĩ phân tâm, tôi không dám chẩn bệnh, nhưng qua câu chuyện giết (chữ nghĩa ) cha  trong bài viết ‘’ Trường hợp Vơ Phiến’’, tôi ngờ ngợ Thu Tứ đang c̣n ở một giai đoạn từ 3- 7 tuổi, tức là  trước khi ổn định được quá tŕnh dục tính của ḿnh. Có phải v́ Thu Tứ không t́m được người yêu, sống cô đơn, ít giao du, nghề nghiệp đem bỏ để theo nghiệp văn như anh viết tiểu sử của ḿnh, và tuy không nói nhưng cái bóng cha anh đè nặng trĩu trên cái nghiệp anh chọn lựa? Tôi không biết, nhưng nếu liều lĩnh một lời khuyên, tôi khuyên Thu Tứ nên đi tham cứu một  nhà phân tâm. Có bệnh th́ phải chữa, tất nhiên.  Nếu không muộn, xin thêm : viết văn là một nghiệp dĩ, tôi ít thấy một nhà văn đích thực nào mà hạnh phúc !

Gần đây thôi, ở Hà Nội, chính quyền triển lăm những thành quả của cuộc Cải Cách Ruộng Đất  long trời lở đất nửa thế kỷ trước. Khi người dân Dương Nội  đang mất đất đến xem th́ v́ ‘’ mất điện’’, người ta  đóng cửa triền lăm. Trong blog Pro&Contra, nhà văn Phạm Thị Hoài mang ra ‘’ trưng’’ Ghi  của Trần Dần về Cải Cách Ruộng Đất, và chỉ ở riêng vùng Bái Bắc thuộc tỉnh Bắc Ninh đă từng có 26 vụ con đấu tố giết cha mẹ. Đọc, tôi ngậm ngùi, không thể không liên tưởng đến  bài ‘’ Trường hợp Vơ Phiến’’. Cuộc đấu tố sau đây là một hư cấu :

Người cha qú, vẫn cười, cái cười khoan ḥa đến độ có chút ngu ngơ. Người con kề vai anh Đội, nh́n đám người xung quanh. Đội đập khẽ vào vai, người con xông ra quát:

-         Này, có nh́n ra ai đây không?

-         Dạ...Có, con là con ta mà!

-         Không cha con chi ráo trọi...Mang máu mủ ḥng lung lạc giai cấp hử? Mi biết mi tội ǵ với nhân dân không?

-         ...

-         Mi không nh́n ra đại cuộc Giải Phóng và Thống Nhất đất nước. Mi phao là đâu có cần đổi bằng máu hàng mấy triệu người, nhận đi...

-         Tui quên hết rồi! người cha th́ thào.

-         Cho là mi cũng yêu nước, nhưng lại mi yêu một cách tự ti!

-         Tui hổng hiểu nổi yêu nước tự ti là chi...

Người con tay đưa lên trời, hà miệng hét:

-         Đấy, bọn phản động nó ngoan cố vậy đó, nó chối th́ nói  hổng hiểu!

Đội nh́n quanh, ra dấu phóng tay phát động quần chúng. Tức th́ quần chúng đồng thanh hô: Đả đảo phản động! Cách mạng muôn năm...

Người con tiếp tục xỉa xói:

-         Mi chống Cộng cực đoan, mà c̣n cực  đoan hơn cà những người cực đoan Cộng Sản! Mi có nhận  thế không?

-         Tui quên hết rồi! Người cha lắc đầu.

-         Văn chương chống Cộng của mi là phi dân tộc! Phải trốc cái gốc ung thối đó đi...Nghe chưa!

Đội lại ra dấu. Quần chúng đồng thanh:  Phải rồi, đào tận gốc trốc tận rễ...

Người cha ngập ngừng:

-         Tui quên hết rồi...

Anh Đội nh́n người  con, ra lệnh:

-         Đồng chí lôi ‘’quả thực’’ ra!

 Người con khệ nệ ôm một chồng sách ném toạch xuống đất.

-         Hành h́nh, anh Đội phất tay.

Người con rút dao kéo, thẳng tay cắt vụn những trang sách cho sạch banh những đoạn chống Cộng, vung ném lên trời xanh. Quần chúng la, quả thực, quả thực... rồi nhảy lên vồ những con bướm trắng có vết mực in bay tung tưởi trên không. Cánh bướm bỗng tướm máu, mùi tanh tanh đâu đây thoang thoảng.

Người con khuỳnh tay, nói lớn:

-         Mi nhận tội chưa? C̣n điều ǵ để nói không?

Người cha im lặng một lát, giọng  khẽ khàng:

-         Tui quên hết rồi,  chẳng c̣n ǵ đáng nhớ!

Năm 2010, tôi ghé thăm th́ Vơ Phiến đă bắt đầu quên. Người anh c̣n khoẻ, nhưng đầu chớm chút lẫn lộn. Cầm trên tay  cuốn sách mới in tựa là ‘’ Cuối Cùng’’, anh nh́n tôi:  ‘’ Nam  Dao hay Nam Giao ? ‘’.  Chỉ mới hai phút sau, anh cầm bút đề tặng tôi, anh lại hỏi chị,  Dao  D trên hay D dưới ?

Lần cuối qua Cali cách đây hai năm, tôi điện thoại xin đến thăm anh chị. Chị bảo, thôi, anh lẫn lắm rồi, không nhớ ǵ đâu.  V́ có lẽ chẳng có ǵ đáng nhớ chăng? Nhất là nay với  cái ‘’quả’’  ngàn cân mang tựa  ‘’Trường hợp Vơ Phiến ‘’ th́ quên là một ân huệ. 

Nhưng thôi, Thu Tứ ‘’ hoàn cảnh’’ lắm.

Tội nghiệp!

Và cuối cùng th́ cái ǵ của Caesar, trả lại cho Caesar, cái ǵ thuộc văn học, sẽ cũng rồi trả lại cho văn học.   

 

Nam Dao

30-09-14