Nam Dao

Từ Nhân Văn-Giai Phẩm đến Văn Đoàn Độc Lập

Hội Nhà Văn Việt Nam TP Hồ  Chí  Minh - chắc được chỉ  đạo từ những  cấp cao hơn  như Ban Tuyên Giáo của Đảng Cộng Sản Việt Nam (ĐCSVN), rồi Hội Nhà Văn Việt Nam ( HNVVN) -  mới đây gạch tên 9 hội viên không cho bầu làm đại biểu tham dự Đại Hội Nhà Văn lần IX sẽ nhóm họp ở Hà Nội vào tháng 7 năm nay.  Những hội viên bị gạch tên[i] đều là thành viên của Ban vận động thành lập Văn Đoàn Độc Lập (BVĐVĐĐL). Tập hợp này bị thế quyền gán cho là ‘’ ám muội’’, là ‘’diễn biến’’, tự tung tự tác t́m cách thoát trói buộc những định chế chính trị xưa nay vốn là rào cản tự do sáng tác và tự do ngôn luận. Khi được chỉ đạo chỉ nhằm phục vụ chính trị, văn học là thứ văn học minh họa kiểu người tốt việc tốt, lu loa tuyên truyền tô hồng, đẩy người  viết vào cách thế nh́n nghiêng với một mắt, thậm chí nhắm tịt cả hai mắt, mô tả cho ‘’phải đạo’’ một thứ hiện thực xă hội tô vẽ, hoang tưởng, đậm mùi duy ư chí.  Loại văn học văn chương có lănh đạo chính trị này khiến một  nhà thơ trẻ vào đầu những  năm 80 đau xót kêu:

 

Tụi nó cưỡi lên lưng anh làm ngựa

khiến mông anh trổ đuôi, c̣n gáy mọc ra bờm

anh vừa hí vừa vặn ḿnh nôn mửa

một  đống lạ lùng nửa áo nửa cơm. 

Tụi nó lại treo trước đầu anh một giỏ hoa thơm

có mùi văn  chương có hương nghệ thuật

anh nghiến răng  nhai một cách cuống cuồng

đến khi ợ mới biết mồm tàn tật...

Nền văn chương minh họa và phải đạo bén rễ sau thời Nhân Văn Giai Phẩm (NVGP) kéo dài hơn hai mươi năm bỗng hóa thân vào thời đầu Đổi Mới năm 87- 89 với những tác phẩm vượt trội. Xin tri ân tướng Trần Độ. Xin cám ơn nhà văn Nguyên Ngọc. Cả hai vị này đă phà duỡng khí hồi sinh vào thây ma của thứ văn chương vô hồn rập khuôn chính sách văn hóa Liên-Xô đă tạo ra những Quần Đảo Ngục Tù ( goulag) rồi c̣n lại  kẹp thêm tính Mao-nhiều & Mao-ít hậu phong kiến đội tên giả là xă hội chủ nghĩa. Th́nh ĺnh, chúng ta có hàng loạt tác phẩm đúng nghĩa với những Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Phạm Thị Hoài, Dương thu Hương, Nguyễn Quang Lập, Nhật Tuấn...Người đọc nay đua nhau  mua báo Văn Nghệ vốn xưa ế ẩm, t́m đọc Tướng Về Hưu, Nỗi Buồn Chiến Tranh, Thiên Sứ, Bên Kia Bờ Ảo Vọng, Những Mảnh Đời Đen Trắng, Đi Về Nơi Hoang Dă.... Văn chương thời Đổi Mới không c̣n hiện thực thô thiển, ngây ngô. Những nhà văn thời này phá rào đi vào t́m hiểu những qui luật nằm dưới tầng hiện tượng, với con người như cứu cánh của văn chương và  nghệ thuật. Nhưng ác thay, thời sáng tạo văn học Đổi Mới quá ngắn. Hai, ba  năm sau,  kinh hoảng trước cuộc thế đổi thay ở Đông Âu và sau là Liên Xô, thế quyền Việt Nam liền chuyển từ Đổi Mới qua thế Nới Cũ,  quay đầu thần phục Trung Hoa vĩ đại ở Thành Đô từ ¼ thế kỷ cho đến nay. Chính trị thống soái, và văn chương buộc lại khom lưng, boi tro trát chấu. Số tác phẩm có giá trị từ đó chỉ đếm trên đầu ngón tay, với những Bùi Ngọc Tấn, Nguyễn Xuân Khánh, Nguyễn B́nh Phương, Tạ Duy Anh, Vơ Thị Hảo, Hoàng Minh Tường...Hiện tượng thế quyền chăn nuôi gần 1000 hội viên HNVVN, hơn 800 tờ báo, 300 trang  mạng, hàng trăm dư luận viên, biến văn chương nghệ thuật thành truồng trại sản xuất thịt ôi, nông trại trồng cây không trái, tất cả èo uột và ủ dột một mầu vàng những hoàng hôn sắp tắt. Buồn cười hơn là dưới áp lực kim tiền trọc phú, quan chức ‘’văn hóa’’ HNVVN tung hô những ‘’tác phẩm’’ như thơ làm trên đỉnh Yên Tử của Hoàng Trọng Thuật, lăm le đi ‘’nộp đơn’’ xin ứng  thí giải Nobel!

Thời Nới Cũ cũng là thời tham nhũng cửa quyền vượt ngưỡng tưởng tượng, phân hóa giàu nghèo tăng gấp bội, đạo lư xă hội xuống cấp trầm trọng,  biển mất đất mất, kinh tế bị những anh em đồng chí phương Bắc lũng đoạn. Nhưng đau đớn thay, những kẻ tự cho ḿnh là lớp đặc tuyển th́ dửng dưng vô cảm. Trong số đó, không ít là những người cầm bút cam tâm nô bộc, đánh đĩ tâm hồn, bán miệng nuôi trôn. Trước t́nh h́nh đó, Ban vận động thành lập Văn Đoàn Độc Lập (VĐĐL) - một  tổ chức dân sự hoàn toàn độc lập với mọi hệ thống  tổ chức và thiết chế trong và ngoài nước - ra  đời vào tháng 3 năm 2014 [ii], với mục đích góp phần xây dựng một nền văn học đích thực, tự do, nhân bản, hiện đại...trong sự nghiệp phục hưng văn hóa, phục hưng dân tộc mà lịch sử đang đ̣i hỏi.  Và thật bất ngờ, HNVVN gạch tên 9 hội viên không cho bầu làm đại biểu tham dự Đại Hội Nhà Văn IX. Sự kiện  tùy tiện vô nguyên tắc này đă thành mồi lửa khiến 20 hội viên, đa phần là những  người  đă thành danh, đồng loạt từ bỏ HNVVN, trong đó có Nguyên Ngọc, một nhà văn niên trưởng đầy uy tín [iii]. Và là lẽ tất nhiên, những  thành viên của Ban vận động VĐĐL (BVĐ) tự hỏi họ đang và sẽ đối mặt với những  thách thức ǵ, ngoài chuyện thế quyền từng yêu cầu báo chí lề phải tẩy chay họ, lặng lẽ ‘’ bao vây’’ kinh tế, và đă ‘’dằn mặt’’ qua vụ việc bắt giam Bọ Lập dẫu nhà văn này đă rút tên khỏi BVĐ.

Nhà văn Vơ Thị Hảo cảnh báo, hăy coi chừng một vụ NVGP mới. Từ NVGP đến VĐĐL, thật ra xu thế thời đại đă thay đổi, cục diện chính trị khác hẳn, và hiện trạng xă hội Việt Nam cũng đă có những chuyển biến quan trọng.

Thời NVGP

Phong trào NVGP, tạm cho là từ 1-1956 đến 2-1957 với sự ra đời của Giai Phẩm và sau là Nhân Văn [iv],  đặt những đ̣i hỏi dân chủ đầu tiên cho văn nghệ sĩ trên miền Bắc sau Hiệp Định Geneve.  Tố Hữu buộc tội hai nhà văn quân đội Trần Dần và Tử Phác: ...‘’ Họ đ̣i thực hiện những ǵ? "Trả quyền lănh đạo văn nghệ về tay văn nghệ sĩ. Thủ tiêu chế độ chính trị viên trong các đoàn văn công quân đội. Thủ tiêu mọi chế độ quân sự hiện hành trong văn nghệ quân đội. Thành lập trong quân đội một chi Hội Văn Nghệ trực thuộc Hội Văn Nghệ, không qua Cục Tuyên Huấn và Tổng Cục Chính trị". Tóm lại là thủ tiêu sự lănh đạo của Đảng và kỷ luật của quân đội đối với họ".

Đ̣i hỏi trả quyền tự do sáng tác trong văn nghệ quân đội lây lan sang xă hội dân sự. Tiến tŕnh của phong trào này xin được ghi dưới đây như cước chú[v]. Chỉ chưa đầy một năm sau khi Giai Phẩm Mùa Xuân ra đời, vào tháng 11 năm 56, cuộc chính biến ở Hungary bắt đầu. Cũng tháng 11, Quỳnh Lưu nổi dậy và ngay sau đó ông Hồ Chí Minh kư sắc lệnh về báo chí, xác định lại những cấm kỵ trên b́nh diện thông tin, mở đầu cho những năm tháng khóa miệng toàn dân kéo dài nhiều thập niên.

Đầu 57, hồng quân Liên Xô tràn vào Hung trấn áp cuộc nổi dậy. Đế quốc Liên Xô hoàn toàn kiềm chế những  quốc gia chư hầu Đông Âu, và thế giới tiếp tục phân chia thành hai khối sau hiệp định Yalta cuối thế chiến ̀I. An tâm, những  nhà chính trị nắm thế quyền ở miền Bắc Việt Nam không cần tiếp tục ôn ḥa với những  mầm mống ‘’ tư tưởng  tư sản tư bản’’. Từ 20 đến 28/2/57, Đại Hội Văn Nghệ II họp tại Hà Nội. Trường Chinh kêu gọi đấu tranh "đập nát bọn NVGP". Cuối 1957, Mao Trạch Đông đánh phái hữu.  Miền Bắc Việt Nam cử Tố Hữu, Huy Cận và Hà Xuân Trường sang học tập kinh nghiệm, chính sách của Trung Quốc. Khi họ trở về, đảng tổ chức hai lớp đấu tranh "chống bọn phản động NVGP" ở Thái Hà ấp. Đây là một  cuộc đấu tố khá qui mô, nhà văn ném đá vào nhau, không khí trấn áp nặng mùi côn đồ ít thấy trong một tầng lớp được gọi là trí thức. Đại Hội Văn Nghệ III, họp tại Hà Nội tháng 6 năm 58, hoàn tất "Trận chiến đấu chống bọn phá hoại NVGP" với bài tổng kết của Tố Hữu, nghị quyết của hàng trăm văn nghệ sĩ lên án "bọn NVGP", ra lệnh thi hành biện pháp kỷ luật.

Thất bại của NVGP đánh dấu mốc đầu tiên của nền văn hóa toàn trị in chỉ dấu ư thức Mác-Lênin, vận hành trong mô h́nh tổ chức Lêninít,  được bổ xung bằng những định chế Maoít hầu thích nghi với những xă hội nông nghiệp phương Đông. Có nhiều lư do giải thích sự xẩy thai của cuộc đấu tranh cho dân chủ và tự do tư tưởng, tự do ngôn luận và tự do sáng tạo gầy lên bởi những trí thức kiệt xuất như Nguyễn Mạnh Tường, Trần Đức Thào, Trương Tửu...và những  nhà văn tên tuổi như Phan Khôi, Trần Dần, Hoàng Cầm, Lê Đạt, Phùng Cung...:

1-    Thời NVGP, ư thức hệ Mác-Lênin vẫn c̣n hấp dẫn, vẽ ra một xă hội CS như xu  thể lịch sử tất yếu thay thế xă hội dân chủ tư bản tư sản Âu Tây. Từ cơ sở đó, những dân tộc Á-Phi nằm dưới ách thực dân nuôi hy vọng giải phóng ( Cuba, Algeria... chẳng hạn), mặc dù có những chính biến như cuộc nổi dậy ở Ba Lan, ở Hungary. 

 

2-    Thời NVGP, thế quyền ở miền Bắc rập khuôn Maoít, làm nhiểu sai lầm, từ Chỉnh đốn tổ chức, Chỉnh quân Chỉnh huấn, đánh Tư Sản, và nhất là Cải Cách Ruộng Đất (CCRĐ). Nhưng sau hiệp định Geneve,Việt Nam bị cắt đôi, ước vọng độc lập và thống nhất đất nước là linh thiêng trong truyền thống dân tộc. Với chiến thắng Điện Biên lẫy lừng, người Việt t́m lại được tự hào, quần chúng mủi lỏng trước những giọt nước mắt của Chủ Tịch Hồ Chí Minh và bài diển văn về 7 sai lầm trong CCRĐ của Đại Tướng Vơ Nguyên Giáp, lại góp công góp sức xây dựng xă hội mới đang thời chập chững. Chập chững, nhưng khắc nghiệt. Sắc lệnh về Báo Chí do ông Hồ Chí Minh kư bịt miệng toàn dân, và Đảng độc quyền in ấn khiến từ đó chỉ có gió một chiều thổi từ những Ủy ban nào là Tư Tưởng, nào là Tuyên Huấn, Tuyên Giáo... từ thời đó cho đến ngày nay.

Thời VĐĐL

Sau thời NVGP, miền Bắc lao vào đại cuộc mang tên Chống Mỹ Cứu Nước, tâm lực dồn hết vào  chiến tranh, những  vấn nạn dân sự thời b́nh bị quên lăng trong một thời gian dài cho đến nằm 1975. Rồi 40 năm vụt qua, đến nay là thời VĐĐL. So với thời NVGP, có nhiều yếu tố khác biệt khá quan trọng. Xin kể:

1-    Về mặt ư thức, phải chờ đến thập niên 60-70 mới xuất hiện những Zinoviev, Sakharov, Solzhenitsyn... ở Liên Xô, nêu lên nhiều mặt trái của xă hội XHCN. Trí thức Tây Âu vỡ mộng, rụt rẻ đề nghị một xă hội CS với khuôn mặt nhân bản. Tổ chức xă hội kiểu Lêninít phi nhân tạo ra một tầng lớp quyền lực mới (nomenklatura), ư thức hệ Mác-Lê thành một ảo ảnh tan như băng dưới ánh mặt trời. Ngày nay, hệ thống  của cái gọi là XHCN hoàn toàn phá sản, và nếu c̣n  th́ chỉ có Trung Quốc, Bắc Hàn, Việt Nam và Cuba là những quốc gia mang cái tên gọi nhưng thực chất th́ chẳng c̣n ǵ  để tung hô Mác-Lê. Vô sản thế giới, nay hết thời, chẳng c̣n ai kêu gọi hăy đoàn kết lại!

 

2-    Từ 1976, đất nước thống nhất nhưng ḷng người th́ không. Thế quyền rải trên 3 miền đất nước những trại Học Tập Cải Tạo nhốt hàng trăm ngàn người, ra chính sách ‘’ bán chính thức’’ thu vàng đuổi người, đẩy con em ra khơi vượt biển. Số thuyền nhân chết ch́m đếm ra đến vài trăm ngàn, và những người tha hương lên đến ba, bốn triệu. Đất không lành, chim bay được th́ bay, đậu lại chỉ mang cái kiếp ‘’cột đèn’’ không đi được. Thế quyền độc trị đánh mất chính danh, nay thấp thỏm mong thời gian xóa mờ tội  trạng.

 

3-    Mặt khác, từ 40 năm nay, hứa hẹn xây dựng một xă hội vững mạnh với một nền kinh tế hiện đại và lành mạnh nay là những lời hứa suông. Dư luận nay đều rơ: kinh tế Việt Nam đang trên đà tiêu vong, chuyên bán nguyên vật liệu và gia công giá rẻ,  bị Trung Quốc lũng đoạn gần như toàn bộ, ngân sách thâm thủng, nhập siêu, nợ nần c̣n hơn Chúa Chổm. Người Việt nay sưu cao thuế nặng, công ăn việc làm bấp bênh, đa số vất vưởng với một nền Giáo Dục và Y Tế không đáp ứng  được những nhu  cầu tối thiểu. Tệ nạn xă hội, đặc biệt đạo lư xuống cấp, là hệ quả của một nền độc trị thiểu năng, chỉ biết phục tùng người anh em phương Bắc, và thẳng tay áp bức con dân ḿnh.

 

4-    Không thể không nói đến sự kiện Trung Quốc xâm lăng Việt Nam trên biển và ở những vùng đất biên giới. Thế quyền phản ứng e dè, nhượng bộ, và tránh né khiến những vấn đề chủ quyền, toàn vẹn lănh thổ nổi cộm. Đă có những ví von những  kẻ đương quyền với những Lê Chiêu Thống, Trần Ích Tắc. Lá cờ độc lập và giải phóng dân tộc đang có cơ vuột tay họ. Hơn nữa, rập khuôn mô h́nh xă hội Trung Quốc với những con mèo trắng cũng như đen, lá cờ XHCN  cũng thành những lá phướn vô hồn trong một chuyến xe tang mang ra nghĩa địa chôn những nắm chữ không c̣n nghĩa. Không có ǵ...Phải, không có ǵ quí hơn Lợi Ích Nhóm, không  có ǵ  ngoài phồn vinh giả tạo xây lên từ những công  tŕnh rút ruột đến 40%  để làm giầu cho những đại gia xuất thân con ông cháu cha, không có ǵ ngoài chuyện cướp đất, phá rừng mang cho Trung Quốc thuê những vùng địa lư có tính chiến lược quốc pḥng. Không có ǵ..., không có ǵ khác hơn là xử dụng côn đồ của xă hội đen  đánh đập lương dân, bịt miệng những nhóm xă hội dân sự đ̣i công  lư. Không có ǵ... Không có ǵ qui hơn Độc Lập Tự Do. Nhưng nay không Độc Lập, cũng chẳng Tự Do th́ những kẻ kế thừa ông Hồ Chí Minh làm sao giữ được chính danh.

 

5-    Cuối cùng. khác với thời NVGP, ngày nay thông tin mạng trở thành phổ cập. Rất khó chận bắt tin tức như những người thợ săn. Đối phó, thế quyền có hàng trăm tờ báo in, hàng trăm trang mạng lề phải và vô số dư luận viên, đúng  kiểu biện chứng biến lượng thành phẩm, cả vú lấp miệng, gơ thùng rỗng mong thấu đến trời cao. 

Thời VĐĐL như vậy hẳn khác xa với thời NVGP. Xu thế của thời đại nay  là con đường  tiến tới dân chủ, tự do và tôn trọng nhân quyền trên toàn thế giới. Việt Nam th́ cứ tách riêng như một  ốc đảo lạc loài. Quan trọng, là thế quyền ở đó hầu như mất gần trọn gói tính chính danh. Phía trái của cái cạp quần quyền lực là sự suy sụp xă hội và kinh tế Việt Nam. Bên phải, kiếp nạn mất biển mất đảo mất cả đất liển mà vẫn ngậm đắng nuốt cay ‘’ bốn tốt’’ và ‘’ 16 chữ vàng’’. Nói cách nói của nhà văn quá cố Trần Dần thời NVGP, hăy nắm lấy cạp quần mà vật xuống. Quần tuột, vua cởi truồng, và tồng ngồng lông lá th́ ai cũng như ai, con người cả mà!

Việc gạch tên 9 nhà văn không cho bầu làm đại biểu tham dự Đại Hội 9 của HNVVN là một cú đánh lén dưới thắt lưng, chứng tỏ tính ấu trĩ của một cơ quan có tầm quan trọng được thế quyền chỉ đạo và điều hành. Thái độ xởi lởi của ông Hữu Thỉnh với nhà văn Trần Kỳ Trung[vi], một động thái chính trị rẻ tiền, chỉ hùng hồn nói lên được cái tính vô liêm hèn hạ. V́ sao? V́ họ đă mất chính danh rồi! Hiểu như thế, chắc hẳn chẳng mấy ai  chui vào cái bẫy tự gạch tên ḿnh ra khỏi BVĐVĐĐL

Nhưng VĐĐL  phải làm ǵ ở thời điểm này?

Tuyên xưng mục đích góp tay xây dựng một nền văn học đích thực, dân chủ, tự do và nhân bản...cần, nhưng HNVVN cũng có thể phát ngôn cùng một tôn chỉ. Khác là VĐĐL  đứng ngoài mọi hệ thống tổ chức và thiết chế trong cũng như ngoài nước, không hoạt động dưới sự chỉ đạo và ṿng kim cô quản lư của ĐCSVN. Cái khác cơ bản này mới tạo hy vọng có thể xây dựng một  nền văn chương thôi ‘’phải đạo’’, không ‘’minh họa’’ bôi hồng trát son như từ xưa.

Làm ǵ để xây dựng? Trang mạng Văn Việt của BVĐVĐĐL (http://vanviet.info/) đă thực hiện nhiều đề mục quan trọng trong phần Nghiên Cứu-Phê B́nh. Mục Văn Học Miền Nam 54-75 trả lại công  bằng và  danh dự cho những  nhà văn nhà thơ miền Nam dưới thời Việt Nam Cộng Ḥa.  Mục Thảo Luận với những  bài về Viện Khổng Tử và Việc Dạy-Học Ngữ Văn  rất bổ ích. Về Văn và Thơ,  đề  nghị  thêm một diễn đàn riêng cho những  người  viết trẻ, trẻ không ở nghĩa tuổi tác mà rộng hơn, trẻ ở cái mới trong khai phá và sáng tạo. Và để đốc thúc sáng tạo ở khâu này, tại sao Văn Việt  không  tổ chức những Bàn Tṛn hội thảo trên những tác phẩm cũng như phương cách tiếp cận văn chương hiện đại ở trong  cũng như ở ngoài nước. Tại sao VĐĐL  không tạo ra những  Giải Thưởng tương tự như Giải Phan Châu Trinh mà nay được xă hội đánh giá như một  mốc đo phẩm tính của những người làm công việc văn hóa.  Nhắm đến lớp Trẻ trong số những người viết - người đọc rất quan trọng. Cũng hệt như NVGP xưa kia, VĐĐL ngày nay giới hạn vào lớp trí thức ưu tú thành thị, đặc biệt là ở những thành phố lớn. Lớp này phần đông đứng tuổi, và hiển nhiên, lớp trẻ hơn hẳn tự thân có nhiều xung lực dấn thân cần thiết cho những bước đường dài.

Làm gi để VĐĐL có vị thế tách bạch với HNVVN? Vụ Nhă Thuyên về vấn đề  tự do học thuật là một thí dụ điển h́nh cho thấy VĐĐL có quan điểm rơ rệt  chứ không ngậm miệng ăn tiền. Trong trường hợp những nhà văn bị chính quyền sách nhiễu, bắt bớ...HNVVN thường không lên tiếng bảo vệ hội viên. VĐĐL đă có hành xử  khác.  thí dụ như lên tiếng bênh vực nhà văn Phạm Đ́nh Trọng, nhà thơ Đỗ Trung Quân, và kêu gọi hỗ trợ Bọ Lập khi nhà văn này bị bắt giam.  Việc VĐĐL cất tiếng nói mỗi khi tự do tư tưởng và tự do ngôn luận bị chà đạp là tất yếu .

Làm ǵ để VĐĐL không bị đánh đồng với một hội ái hữu con con của HNVVN? Gạch tên 9 nhà thơ, nhà văn là xúc phạm họ, và đồng thớ làm tổn thương đến uy tín của BVĐVĐĐL. Động thái thiếu trưởng thành này cần được xử lư rạch ṛi về mặt luật pháp. VĐĐL nên tường tŕnh sự vụ lên ông Đinh Thế Huynh, trường ban Tuyên Giáo TW, đ̣i ông Hữu Thỉnh giải tŕnh một cách chính thức, và nếu không  thỏa đáng  th́ khởi tố trên cơ sở pháp quyền dân sự.

Mặt khác, có thể thời điểm này là lúc VĐĐL nên chính thức ra đời với cương lĩnh và nội qui như từng thông báo (và hứa hẹn). Đó là một bước dậy lên phong trào cho một nền văn học đích thực, tự do và nhân bản với những  nhà văn trong và ngoài nước thiết tha  thực hiện tiêu chí cao đẹp này. Đă có 22 tổ chức dân sự  độc lập ở Việt Nam, và đối lại, lực cản với cái cáo buộc ‘’ diễn biến’’ lúc nào mà chẳng có. Nhưng co ḿnh trong thế  thủ măi th́  khó mà đánh động được những nhà văn đồng tâm huyết, đồng tâm ư, nhưng c̣n nhiều ‘’tâm tư’’ đang mong chờ  những sự kiện rơ ràng thôi thúc họ dấn thân. Mở lối lót đường  tiến tới tương lai cần trí tuệ. Hiển nhiên, dũng khí là điều kiện đủ.

ND

19-05-15