Nguyễn Quang Thân, nhà văn trung thực với chữ nghĩa của ḿnh
Tôi biết Nguyễn Quang Thân qua tiểu thuyết Ngoài khơi miền đất hứa. Đọc nó, tôi xúc động, sững sờ. Ở Việt Nam "xă hỗi chủ nghĩa" mà có tác giả hành văn dựng truyện mới lạ, hiện đại đến thế !
Lúc ấy Ánh Minh đang thèm dịch văn chương Việt Nam sang tiếng Pháp. Tôi bảo : thèm dịch văn th́ cứ dịch, nhưng không dịch thử chơi chơi một truyện ngắn xem sao, mà dịch hẳn một tiểu thuyết với mục đích xuất bản, nếu đồng ư, tôi giới thiệu.
Thế là Ánh Minh lao vào dịch Ngoài khơi miền đất hứa. Kể cũng liều : Ánh Minh c̣n trẻ, chưa hề viết văn, dịch văn. Nhưng biết làm sao giờ ? Tôi muốn thành lập một bộ sách văn chương Việt Nam ở một nhà xuất bản Pháp. Để độc giả Pháp, khi cần, biết t́m văn chương Việt Nam ở đâu. Bộ sách ấy sẽ làm bàn đạp cho văn chương Việt Nam đi vào văn học Pháp, nhà văn vào trước mở đường cho nhà văn tới sau. Chuyện ây, một ḿnh tôi không thể làm được. Ngoài Kim Lefèvre, tôi không quen ai có thể hợp tác. Đành "đào tạo" dịch giả trẻ. Thử nghiệm đầu tiên với một cậu sinh viên rất mê dịch văn và đầy tin tưởng ở ḿnh, tôi vỡ mặt. Nhưng chưa nản chí. Ánh Minh dịch xong chương nào, gửi cho tôi bản thảo, hỏi ư. Tôi yên tâm : đúng là người nhạy cảm văn chương. Đó là điều cơ bản, không ai dạy ai được, không ai học ai được. Mọi chuyện c̣n lại, học được hết.
Quả nhiên, tác phẩm mới vừa xuất bản, liền được tuyển dự một giải văn chương của đài Radio France International và vào chung kết.
Tôi gặp Nguyễn Quang Thân khi chàng được thành phố Bordeaux mời làm khách cư ngụ văn chưong (résidence littéraire) trong một tháng. Lúc ấy tôi được mời tham dự vài sinh hoạt văn chương văn hoá ở Bordeaux. Pḥng tôi ngay cạnh căn hộ của chàng. Sáng sáng, tôi tới chàng uống trà ké. Chàng uống trà kiểu truyền thống, ấm đất nung màu nâu nhỏ xíu, nửa trà nửa nước. Chén trà chỉ một hớp là cạn, nhưng chàng nhâm nhi có thể nửa giờ chưa hết. Chỉ ở dịp này tôi mới được uống trà kiểu ấy.
Ngày ngày, hai đứa lang thang trong thành phố thú vị này. Lúc ấy, Unesco đă ghi danh Bordeaux là di sản của nhân loại. Bordeaux đang được cải tạo. Có những khu phố lộng lẫy hiện đại. Có những khu phố nghèo xác sơ, nhưng rất đẹp và, đặc biệt có sinh hoạt văn hoá văn nghệ cởi mở, dồn dập. Có một tiệm ăn trứ danh, bán một món ăn duy nhất : "L'Entrecôte". Muốn ăn, chỉ có một cách : đến sớm sắp hàng vào cửa, tiệm không nhận giữ chô cho bất cứ ai. Và, thú vị hơn cả, có hai người bạn hợp t́nh hợp ư di dạo, tán gẫu trời biển với nhau. Đặc biệt, chuyện ǵ đi nữa, nghiêm trọng đến mấy, như chuyện đấu đá giữa Tố Hữu và phe nhà văn đ̣i đổi mới chẳng hạn, qua mắt Nguyễn Quang Thân đều thấm chút vẻ hài hước.
Một lần, bước vào một phố cổ nhỏ, thấy phố mang tên L'Esprit des Lois (Tinh Thần Pháp Luật, tác phầm lừng danh của Montesquieu, nền tảng của thể chế tam phân quyền đời nay), tôi buồn buồn nghĩ : ngày nào ở Hà Nội mới có một con đường mệnh danh B́nh Ngô Đại Cáo ? Vài phút sau, trong một phố khác, khắc trên mặt đường, một câu văn của Montaigne. Tôi bùi ngùi. Đúng, Bordeaux có quyền tự hào là nôi của tư duy về pháp luật. Đúng, Bordeaux có quyền tự hào là quê hương của một trong những ng̣i bút đă sáng tạo ra tiếng Pháp hiện đại mà Thân và tôi đang dùng.
Bữa đó, chẳng biết tán gẫu với nhau thế nào mà khiến chàng nói : Tôi là nhà văn coi như nếu tôi đă viết một câu văn tồi, th́ toàn bộ tác phẩm của tôi đáng vứt vào xọt rác. Tôi hiểu liền, ớn ớn. Hay càng tốt, dở chẳng sao, đúng th́ mừng, sai th́ nhận, có sao đâu. Nhưng, viết tồi th́ không viết. Lạ thật, có lẽ chỉ riêng với chàng, câu nói ấy không khiến tôi bật cười. Tôi chỉ nghĩ : ông anh thức thách ở mức cao đấy. Từ đó, mỗi khi có dịp đọc hay đọc lại một tác phẩm của chàng, tôi chú ư xem có câu văn tồi nào chăng. "Đành" công nhận : Nguyễn Quang Thân là nhà văn không có khả năng viết một câu văn tồi.
Tôi cũng viết lăng nhăng đủ thứ văn phong trong đủ thứ lĩnh vực, tiếng Việt, tiếng Pháp. Tôi cũng mong được như Nguyễn Quang Thân, sẽ không bao giờ viết môt câu văn tồi hay đểu. Khó quá. Để xem sao.
2017-03-11