Phương pháp quản lư tư bản ?

 

Thị trường, tự nó, không có tính chất tư bản.

Cho tới nay, đó là h́nh thái phân công lao động và phân phối sản phẩm hữu hiệu nhất[1] trong lịch sử nhân loại. Từ xa xưa rồi, trước khi h́nh thái kinh tế tư bản ra đời rất lâu. Nó là một h́nh thái phân công, phân phối "tự-nhiên" không do lư trí của con người quyết định, tuy đó là phân công và phân phối giữa con người với nhau. Nó thể hiện sự lệ thuộc của con người đối với hành động của chính ḿnh, v́ không hiệu nổi hậu quả khách quan của hành động. Trong tính cách ấy, thị trường là một thần tượng. Xưa kia, một bộ mặt của nó là vàng, thước đo của tất cả. Từ thời Nixon cắt đứt mối liên hệ giữa vàng và đôla th́ nó là Đôla. Mai nay nó sẽ là ǵ, đố ai biết được.

Chẳng có ǵ đảm bảo h́nh thái tư bản ngày nay của thị trường sẽ vĩnh cửu. Nhất là những cuộc khủng hoảng chết người liên miên mà nó gây ra trong thế kỷ 20 và hiện nay.

Phương pháp quản lư, tự nó, không có tính chất tư bản. Đó chỉ là một cách điều hành những phương tiện hành động của con người, trong đó có bản thân con người, sao cho hữu hiệu nhất.

Để làm ǵ ? Đó mới là câu hỏi gốc về bản chất ư thức hệ của hành động.

Hành động của con người luôn luôn đi đôi với một ư thức hệ nào đó, kể cả ư thức hệ phúc thiện (philanthropie).

Cứ coi hành động phúc thiện ban đầu ở Bangladesh của Muhammad Yunus (Nobel Hoà B́nh) và ngân hàng Grameen Bank th́ thấy.

Đúng là phương pháp quản lư của ngân hàng "tư bản" ! Cũng cho vay vốn kiếm lời, lại với tỷ lệ lời "cắt cổ" (tới 20% / năm là thường lệ) ! Nhưng không để bỏ túi riêng. Để… giúp người nghèo tự ḿnh nhóc đầu lên khỏi vực thẳm phi nhân cách. Rất hữu hiệu ở mức thấp, cục bộ và trong một thời gian ngắn. Đó là giải pháp lâu dài để xoá sự nghèo khổ trong thị trường tư bản chẳng ? ở đây, ta không bàn.

Phương pháp quản lư của Muhammad Yunus là tư bản ? Xin trả lại cho César những ǵ của César…

Vấn đề ở đây là ǵ ? Là :

Cụ thể là cụ thể bởi v́ nó là h́nh thái tổng hợp của vô vàn yếu tố quyết định sự h́nh thành ra nó, và như thế, nó là thể thống nhất của sự khác biệt (hay đa dạng).

Le concret est concret parce qu'il est la synthèse de multiples déterminations, donc unité de la diversité.

(Marx, Introduction à la critique de l'économie politique.)

Có lẽ v́ thế, người đời thường khuyên nhủ ta phải "cụ thể", "khách quan", phải "xem xét vấn đề dưới 360 góc độ".

Rơ chán ! "360 góc độ" là khái niệm thuần vật lư, chẳng liên quan ǵ với ư tưởng của Marx.

Có lẽ nên nói : xem xét hành-động của con người trong mọi kích thước, chức năng của nó.

Hành-động cụ thể của Muhammad Yunus, chí ít, có hai chức năng :

a/ quản lư hữu hiệu (có lời, không th́ dẹp tiệm).

b/ để giúp người đời bớt khổ, bớt nhục (chẳng tư bản tí nào).

Cũng có thể ví von triết lư. Hành-động cụ-thể của Muhammad Yunus, chí ít, có hai kích thước của con người :

a/ điều hành những quá tŕnh tự nhiên một cách hợp lư.

b/ xuyên qua đó, cùng nhau làm người, một cách hợp t́nh. 

Khi ta tiếp cận kiến thức của nhân loại, ta nên biết giữ chính ḿnh. Một cách liên tục…

CHÚ THÍCH QUAN TRỌNG

Khi khai bút, tôi nghĩ tới những năm đầu hành động của ông Yunus.

Một người bạn cho tôi biết hiện nay chưa chắc vẫn như thế :

http://www.cadtm.org/Muhammad-Yunus-Prix-Nobel-de-l

Tôi đă đọc. Quả nhiên đă khác. Ông Yunus đă muốn đưa hành động quái đản thủa xưa của ông vào quy đạo của "thị trường" để phát triển mạnh hơn, chấp nhận trả lăi cổ tức, nhưng vẫn giữ mục tiêu phúc thiện, ít nhất theo lời phát biểu của ông. Ông muốn cứu văn chủ nghĩa tư bản bằng cách mang lại cho nó điều nó "thiếu" : kích thước nhân đạo. Chưa thể đánh giá được một cách thật rơ ràng v́ thiếu thông tin.

Điều này khá "tự nhiên". Ông Yunus bắt đầu làm vi tín dụng v́ ḷng thiện. Ông hành động với kiến thức kinh tế của ḿnh đă được rèn luyện ở Mỹ. Ở đó, "thị trường" chung chung là một nguyên lư của tư duy kinh tế. Do đó ông có thể tin rằng thị trường tư bản ngày nay trung lập với động cơ phúc thiện của người hành động trong nó. Nếu, lâu dài, ông thực hiện thành công điều ấy, ông là người cổ kim kỳ tài. Nếu không, ông sẽ chỉ c̣n là người đầu tiên khám phá ra một "mỏ vàng" sức lao động và phương pháp hữu hiệu khai thác nó để kiếm… cổ tức.

"Cụ thể là cụ thể" trong không-thời-gian của con người dưới h́nh thái nó không là trong nghĩa : nó đang biến thành một cụ thể… khác !

Thế mà tôi sém quên mất ! Hè hè…

2010-11-13