Rimbaud
Rong chơi. Chỉ cần tí ti không ǵ cả cũng đủ thức tỉnh sự ngạc nhiên của tuổi thơ. Đó là một buổi sáng ở Mont St-Michel, trước cửa sổ pḥng khách sạn. Mới hôm qua tôi c̣n ở Paris, trong vườn nhà. Tôi đong đưa trong vơng, không biết ḿnh sẽ làm ǵ trong cuối tuần dài 14 tháng 7.
"Anh dọn ghế ngoài vườn đi. Chúng sẽ mục nếu ta để chúng ngoài trời suốt đêm."
Tôi bỗng nổi điên. Nàng có lư quá. Chỉ có chuyện ấy đáng làm trong ngày tàn này. Tôi biết, tôi sẽ làm như hàng trăm lần. Trong khi tim tôi điên đảo xả rác ứ đọng trong đầu tôi, tôi sẽ chăm chú tỉ mỉ dọn ghế ngoài vườn để nó không bị khí ẩm làm hư hỏng ! Điềm tĩnh, lư trí lái đời tôi. Lư trí là thói quen. Chỉ có chuỗi ngày máy móc là thuần lư.
Tôi dọn ghế, tôi khoác áo da, và tôi bỏ đi.
"Ḿnh làm bậy, ḿnh bắt vợ chịu đựng nỗi đau vô bổ, vô cớ." Tôi càng tự nhủ, càng điên người, càng thèm bỏ đi, không bao giờ về nhà nữa.
Rất lâu, tôi lang thang dọc bờ sông Seine, giữa Cầu St-Michel và đại học khoa học. Đám đông trẻ trung nhộn nhịp cười nhảy trong mùi xúc xích nướng. Chẳng c̣n ǵ như xưa. Họ đă xáo trộn tất cả. Khắp nơi, họ trải thảm cỏ, thềm bê tông, dựng tượng, cột đèn. Bối cảnh tôi đă từng sống bao năm qua không c̣n nữa. Một vấn đề đă được giải quyết vĩnh viễn. Đất không là nơi cắm neo của con người. Không ở đâu có tổ quốc cho kư ức của tôi. Tôi ngả ḿnh trên cỏ, tôi ngắm trời. Ánh đèn xoá tận chiều sâu của đêm. Đă hơn hai mươi năm rồi tôi yên tâm sống trong áng sáng néon.
Một cô em duỗi ḿnh bên tôi, cách khoảng hai thước. Th́ tán gẫu, th́ cười, th́ sáp gần nhau, cà nhau, cọ sát nhau. Rồi quyết định đi lang thang với nhau hôm sau. Em thu ḿnh trên vai tôi. Hai đứa ngủ bên nhau trên thảm cỏ tới giá lạnh ban mai, và bước đi trong tinh sương.
Cuộc lang thang kỳ lạ trong thời hiện đại. Tha hồ lang thang, cả đám, theo bảng chỉ đường. Hệ thống đă hoàn chỉnh, bộ máy không chút khe hở, chẳng c̣n lạc đâu được.
Suốt ngày, băng qua những nẻo đường Bretagne dưới nắng tháng bảy. Chiều về, tới Núi St-Michel, leo lên tường thành trong ḷ lửa, chống lại tiếng du khách ồn ào đinh tai. Tởm lợm, trở về khách sạn, ră rời. Ṿi nước hoa sen, lạnh tuyệt vời, phủi đi mồ hồi hè. Vừa làm t́nh vừa ngắm biển xa xa qua cửa sổ. Tối về, trong pḥng khách kiểu cách khoa trương, ăn món trứng chiên h́nh hài xi-nê, đùi cừu nướng quá chín, uống chút rượu quá gắt. Em cười, khoan hồng, bảo ta đang ăn món hẩu lốn sang trọng. Tôi hài ḷng. Tôi bắt đầu khó tính lạ lùng với ăn uống. Một kư hiệu không gian dối. Tôi đang lành bệnh.
Tôi ngủ vài giờ, chờ ban đêm để dạo chơi. Giữa đêm, tôi đi xuống. Cửa khách sạn khoá. Không có người gác gian đêm. Không cách nào đi ra ngoài. Từ cửa sổ, tôi ngắm trời đêm đầy sao tỏa trên tường thành hoang vắng. Tôi vốn yêu cảnh trăng trôi trên những ngọn đá cổ. Chúng có vẻ điêu tàn phi thời gian rất hợp với nỗi nhớ nhung nào đó, tôi không biết, chôn sâu trong kư ức tôi. Vĩnh biệt lang thang lăng mạn. Tôi bỗng quá mệt để nổi giận.
Ngủ nặng ch́, ngủ quên kỷ niệm. Én kêu, chim ṃng biển kêu. Một tia sáng thức tỉnh tôi. Trên đê, một người cô đơn lang thang giữa băi xe lưa thưa. Xa xa, hàng dương liễu nhô khỏi sương mù. Nhạn bay day dứt. Một con sập xuống góc khung cửa sổ, luồn ḿnh vào ổ đá, khe khẽ kêu. Chim ṃng biển trắng yểu điệu bay trên băi cát sỏi. Ban mai lùa mùi biển vào xương thịt run rẩy của tôi. Thế giới là đây, mênh mông, yên ả, tươi mát. Chỉ tí xíu thôi đă đủ. Một thoảng gió, một sắc nắng trên một sắc đá, một con nhạn kêu, một cánh chim trắng khoan thai uốn cong bầu trời. Chỉ cần không ǵ cả cũng đủ khơi dậy ở tôi nỗi ngạc nhiên của thời thơ ấu, khi tỉnh giấc trong ban mai mát mẻ, tôi đột ngột ư thức rơ ràng mọi sự vật hiện h́nh như được nước mưa rửa sạch qua ánh nh́n tinh khiết đang chào đời : thế giới mới mẻ và chờ đợi.
Tôi vừa lái xe vừa thầm cười. Thế giới mới mẻ và chờ đợi. Nó chờ đợi cái quái ǵ ? Không ǵ cả. Ta đang sống ở thế kỷ hai mươi. Huyền diệu của tuổi thơ, cứ mua trên màn ảnh TV. Tương lai kết đề án ở đó. Màn kịch phải coi, quyển sách phải đọc, loại thịt phải ăn. Chỉ cần tuân theo để trở thành chính ḿnh. Trong vũ trụ chẳng có ǵ chờ ai cả. Chỉ loài người mới bịa huyền thoại ấy. Và điều chờ ta là cuộc ly dị đơn thuần ta chưa dám tiến hành. Ừ mà v́ sao ? V́ yêu con ? v́ tinh thần nhiệm vụ ? v́ sợ cô đơn ? Láo. Ta sẽ ly dị. V́ ảo ảnh. Người ta luôn luôn ly dị v́ ảo ảnh. Đó chính là lôgích của sự sống. Thế giới mới mẻ và chờ đợi ! Chỉ là khâu vá vặt một chương tŕnh lê lết trong ngăn kéo tuổi thanh niên của ta.
Vứt sọt rác. Trương tŕnh duy nhất thực sự lôi cuốn ta là định tŕnh cho máy tính. Mấy dạo sau, lập tŕnh mang cho tôi những giây phút duy nhất tôi thích làm việc, quên thời gian. Nỗi đam mê kỳ lạ. Ở Mỹ, đám chuyên viên tin học thuộc loại người ly dị nhiều nhất sau đám nghệ sĩ. Chắc chắn, công việc chẳng dễ dăi ǵ. Nó căng thẳng. Hơn trong nghề khác ? Tôi không tin. Nhưng phải biết cơn sốt của kẻ phanh phui định tŕnh mới hiểu được. Nó điên như thằng si mê. Nó quên ăn mất ngủ. Nó mơ tới, ban ngày trong métro, ban đêm trong chăn gối. Nó hết thấy vợ đẹp, con cười vui. Tôi tin tôi biết v́ sao. Đọc định tŕnh, rất nhục dục. Như ve vuốt một người đàn bà hay đọc một bài thơ. Khi ta ve vuốt đàn bà, không phải làn da dịu mềm, cơ thể nồng ấm khiến ta rối loạn, mà là cảm giác thoáng sờ được một con người, cảm thấy nó phập phồng dưới ngón tay tê cứng của ta. Thèm khát đó ám ảnh ta khi đọc định tŕnh. Ta phanh phui văn bản như phanh phui người đàn bà. Và điều ta t́m kiếm, bên kia xác giấy mực của nó, là lôgích của một tư duy, ư thức của một thực thể nhân tính. Phấn chấn nhất, ư thức đó di động như cuộc sống. Không là ư thức hoá đá chết cứng trong cơ thể nặng nề của máy móc, trong sự bất động của bức tượng. Đó là một ư thức đang trở thành, từ từ thoát y xuyên qua quá tŕnh hiện thực định tŕnh. Nó say sưa chính ḿnh quay ṿng, đột ngột lạc lối trong ngả đường tăm tối, bất th́nh ĺnh ló mặt trong diễn tiến tuần tự trong sáng, không gợn chút nhập nhằng. Như đối với một tư duy, ta có thể nói nó trong sáng hay tối tăm. Như đối với đàn bà, ta có thể nói nó thanh tao hay xấu xí. Không ǵ khoan khoái hấp dẫn hơn sảng khoái này : ta đă gặp một tư duy và ta đă hiểu nó. Tôi sẽ không bao giờ biết được người đàn bà tôi ve vuốt đă cảm nhận ǵ, nhà thơ tôi yêu đă nghiệm sinh ǵ qua ca khúc tôi đọc. Tôi chắc chắn biết người lập tŕnh đă nghĩ ǵ muốn ǵ khi nó hạ bút, ở đâu nó đă sai lầm như thế nào, và mủi ḷng mà không nhầm lẫn trước vẻ đẹp, tư duy thanh tao của nó. Và cũng như người ta hiếp đàn bà khi cưỡng ép cơ thể nó, ta hiếp một ư thức khi phanh phui định tŕnh của nó. Ta xô đẩy văn bản, ta lèn câu chữ của ta vào thể xác nó. Ta uốn nắn lôgích của nó theo lôgích của ta, ta đè tư duy của nó với tư duy của ta, và máy tính, trọng tài công minh, không thể sai lầm, phán quyết không thể phản cáo, khẳng định sự đồng nhất bản thể của hai thực thể chúng ta, xác nhận sự chiếm hữu đầy đủ, toàn vẹn của một tinh thần đối với tinh thần khác. Và khi ta đọc lại định tŕnh của chính ta, đúng là ta nói chuyện với chính ḿnh, đúng là ta t́m lại chính ḿnh, nguyên vẹn, tinh khiết, không thể biến dạng méo mó, đúng như ta tự hiện thân khi chữ nghĩa tạc tượng ta. Đó là đối thoại duy nhất giữa ta với ta không thể có chút gian dối nào len vào. Đó là bộ mặt duy nhất thẳng thắn, rơ ràng, chính xác của ta không ǵ bóp méo được. Ta đă là vậy.
Tất cả chuyên viên tin học tôi từng quen đều đă từng sống những ngày mê hồn, những đêm bồn chồn trên thân thể một định tŕnh. Tuy vậy, cuối cùng, họ đều chán ngán. Xét cho cùng, họ có lư. Ư thức ta đối diện chỉ là ư thức chết, ư thức giả tạo. Vận hành của nó c̣n giả tạo hơn cả h́nh ảnh trên màn bạc. H́nh ảnh ấy có không gian, vận động trong một viễn tượng. Ngôn ngữ lập tŕnh không có giọng, không có chiều sâu. Nó không bí ẩn, không có sắc thái, không bất ngờ. Nó vang lên rỗng tuyếch như sự thật vĩnh cửu, khô cứng, rỗng nhân tính như mọi sự thực. Đam mê lập tŕnh, như đam mê nghệ thuật, chỉ là đam mê yêu những tâm hồn đă chết.
Điều lạ nhất là có những tâm hồn đă chết trước khi khai sinh. Trong tất cả, đó là những tâm hồn xé ḷng nhất. Như chuyện nó bỏ hăng. Cả một chương tŕnh chỉ hiện hữu trong tưởng tượng. Thế mà không ǵ khiến nó đau đớn đến thế. Nó đă luôn biết câu chuyện sẽ chấm dứt như thế nào. Ngay bây giờ nó thấy rơ mồn một, không thương xót, cuộc tử h́nh nó đă tỉ mỉ chuẩn bị. Tới cuối hè, nó sẽ gặp lại nàng hai ba lần mỗi tuần. Nó sẽ nếm những lúc bất chợt trống vắng, những đêm dài miên man khắc khoải, bất th́nh ĺnh tỉnh dậy trong im lặng đen, với cái hố gặm ṃn lồng ngực, hàng giờ thèm khát được cảm thấy em bên anh ám ảnh và, thi thoảng, nhu cầu thét lên kỳ cục.
Rồi mùa thu sẽ tới. Người thay nó sẽ nhậm việc. Ta sẽ hết gặp lại em. Những tuần đầu, tháng đầu sẽ đau tàn nhẫn. Rồi như thoát khỏi cơn bất tỉnh, ta sẽ từ từ học lại động tác của cuộc sống, ánh nh́n chăm chú của mỗi ngày. Từ từ, vô thức, em sẽ tan biến khỏi thịt da anh, thần kinh và ư thức anh. Và sẽ có ngày anh lại có thể nh́n em như nh́n bất cứ người đàn bà nào với những khuyết điểm, ưu điểm của nàng, những toan tính nhỏ nhoi từng ngày, những thèm khát hàng đêm, những ảo mộng của mọi cuộc đời. Có thể anh lại có khả năng thèm muốn em. Anh sẽ nh́n em và tự nhủ : "anh đă yêu em biết bao nhiêu", và anh sẽ hiểu thế là hết. Tất cả những điều ấy đều chưa có thực và, nó cảm nhận lờ mờ, sẽ không bao giờ có thực. Tất cả sẽ như nó dự định, trừ nỗi đau ấy. Tuy thế, hôm nay nó đau đớn, nỗi đau xé người trước khi thiết thực đọng lại thành hành động, thành im lặng của ngôn từ. Đúng thật, ta thường chỉ đau đớn trong tưởng tượng, v́ quá minh mẫn. Vậy th́ càng tốt.