Rimbaud
Tôi có lư khi nhận đi công tác ở địa phương. Nhảy cóc đó đây xa nhà vài ngày, lang thang ở Pau, Toulouse hay Nice khiến tôi dễ chịu.
Dạo sau, có điếu ǵ đă len vào không khí trong nhà khiến tia mắt, cử chỉ, ngôn từ, im lặng đời thường gây thương tích. Cuộc sống tiếp tục như trước, lâu lâu bị khóet thủng bởi những lời ngắn ngủn để lộ mũi dao chán trường nóng nảy bị dồn nén. Như trước và, có khi, trong cơn âu yếm nối tiếp trận ôm ấp đam mê. Tuy vậy ngay sự dịu dàng của vợ, tôi cũng không chịu đựng được nữa. Nó công kích tôi. Tôi không hiểu v́ sao tôi cảm nhận nó như lời trách móc thầm lặng. Tôi cũng thấy chính nhẫn nại của tôi khiến em bực bội dường nào. Ngay cả tiếng con bi bô cũng áp bức chúng tôi.
Tôi không nói tâm trạng tôi với em nữa. Nói hết cho nhau làm ǵ ? Chỉ hoài công làm nhau khổ. Khi tấm ḷng đă câm lặng, chẳng ai c̣n đủ kiên nhẫn bỉ ổi nghe nhau. Đằng sau lư lẽ, thù oán, trách móc kèn kẹt nghiến răng. Mâu thuẫn vợ chồng lạ lùng thật. Gian dối hay trung thực chẳng ăn nhằm ǵ, chỉ tổ xâu xé nhau thôi. Gian dối, giả vờ, giấu giếm chỉ khả thi giữa hai kẻ không thèm biết nhau nữa. Họ đều có thừa. Trung thực chỉ có thể có giữa hai kẻ hoàn toàn tuyệt vọng. Nó chẳng ích ǵ, chẳng mang lại ǵ, chẳng thay đổi ǵ. Sự trong suốt vô dụng. Hạnh phúc tay đôi tự khước từ, không cần diễn văn b́nh luận, hay tự cho toàn diện, có vần và không cần lư. "Hiểu nhau" là cái bẫy, chuyện hoang đường khủng khiếp đưa ta tới vực thẳm. Giải pháp duy nhất là chia tay, bỏ đi.
Tôi thừa biết, những cuộc ra đi chẳng bao giờ dẫn tới đâu cả. Nơi khác chỉ có thật trong ḷng tôi thôi. Nhưng khi sống quá ngăn nắp, lành mạnh, có những ngày bỗng quá nặng nề. Lúc đó, chặt neo lang thang một lúc, bỏ đi vài ngày, sống vài đêm không dấu mốc, không gia đ́nh, không bè bạn, không cơ quan, không hồ sơ, cho lại ta cảm giác lạ lạ vẫn đánh lạc được chính ḿnh. Hôm qua, ở Nice, có lúc tôi cảm như gặp con người.
Hôm qua nó tới Nice giới thiệu phương pháp phân tích của nó. Việc thường ngày, nhàm chán. Cái phương pháp đă nuốt tươi bao đêm suy luận, bao ngày lao động miệt mài, bỗng nhiên xa lạ, chán ngán. Những người nghe nó như đúc cùng khuôn. Nó có cảm tượng thuộc ḷng cử chỉ, vẻ mặt của họ. Buổi họp gia đ́nh, kết quả tranh luận ai ai cũng đà biết.
Có gă tóc đen, thái dương hoa râm, ung dung trải người, bắt tréo chân trên ghế bành. Mắt sắc, mặt linh hoạt. Nó lơ đễnh nghe, vẻ mặt biết rồi, mỉm cười trịch thượng. Người ấy mân mê những ǵ trong đầu, nó biết rơ : "Cứ phét lác đi, rao bán hàng đi, tao đă xem quá nhiều rồi".
Có tay cán bộ trẻ vừa tốt nhiệp, y bản sao người mẫu Cardin, căng phồng bằng cấp, đầu nhồi đầy sách vở, vo ve đầy chân lư vừa học trong semina mới nhất. "Cứ tán đi, tao đợi mày ở ngơ quặt". Chắc chắn, chưa hết buổi sáng, chàng sẽ tạt vào mặt ta chí ít cũng hơn hai mươi khái niệm. Bọn tin học đẻ "khái liệm" mới nhanh kinh hoàng. Một căn cứ dữ liệu thông báo thời tiết may ra mới chứa hết. Có khái niệm khái niệm và không khái niệm, khái niệm hữu lư và khái niệm vật lư. Có khái niệm cứng và khái niệm mềm cưới nhau đẻ ra khái niệm chắc. Có khái niệm có tính chức năng không là khái niệm có tính hữu cơ không nên nhầm lẫn với khái niệm có tính phân bố. Và không được quên khái niệm có tính cấu trúc hoàn toàn không liên quan tới khái niệm có tính hệ thống. Quan trọng lắm, những khái niệm cấu trúc tính… Dường như ngôn từ thường ngày xé nát tư duy của họ. Nghe họ, ta có cảm tưởng ư tưởng quá vĩ đại cản họ nói. Thế mà cứ tán liên miên. Tôi đă từng gặp một chàng tin học trẻ, trội, đầy triển vọng tương lai, giải thích một hơi không kịp thở : "Ông thấy không, phương pháp cấu trúc tính của tôi rất gần chủ nghĩa cấu trúc, tôi nghĩ tôi gần với chủ nghĩa cấu trúc tuy tôi chưa hề đọc ǵ về học thuyết cấu trúc".
Vui biết mấy nếu có ngày nhốt được tất cả lũ tin học trên quả đất vào một cũi mênh mông, cấm không cho ra trước khi viết được một trang tổng kết khác biệt giữa khái niệm ư niệm với ư niệm khái niệm. Thế giới tin học, hôm ấy, sẽ gặp ngày hiển thánh. Và có lẽ chúng ta sẽ học được rằng khái niệm ư niệm định nghĩa ư niệm như khái niệm trong khi đó ư niệm khái niệm chỉ khơi khái niệm với tư cách là ư niệm. Rơ rành rành như thế mà. Và bằng chứng là người Mỹ dùng hai khái niệm khác nhau để chỉ định hai ư niệm đó.
Cuối cùng, không tránh được, c̣n gă kia đang béo tay để khỏi ngủ gật.
Nó nh́n chính ḿnh thuyết tŕnh cho lũ cán bộ ưu việt, nhàm chán. Cảnh tượng khôi hài tội nghiệp chẳng có ǵ bằng ngoài sự tự măn đánh bóng nhoáng từng bộ mặt. Nó cũng thế, cũng thuộc thế giới cỏn con của "chuyên gia cao cấp", những kẻ thần thế của thế giới hiện đại, người bọc đầy phẩm cách khốn nạn của khoa học kỹ thuật, ngạo mạn vững tin, người biết kẻ khác không biết.
Nó nh́n ḿnh nói, ngán ngẩm. Làm sao trao đổi được với ai khi ḿnh phải chịu đựng ngôn từ, ngôn ngữ, cách lư luận của nó, nếu ḿnh c̣n chút chân thành t́m hiểu nó ? Toàn là súc sắc gian, tranh đấu lận ngay từ đầu. Chúng nó đều biết rơ. Đó là nhăn hiệu không phủ nhận được của cuộc tranh luận lịch thiệp giữa dân nhă nhặn. Tại sao vẫn kiệt sức giả vờ ? Một bầy ruồi mắc lưới nhện. Ngôn ngữ của bọn tin học chỉ là ngôn ngữ gỗ. Và thế thực. Cộng đồng người không xây dựng trên văn hoá chung, ngôn ngữ chung. Nó h́nh thành trên một cách chịu đựng nhau chung. Trong mọi nghề nghiệp ở đời đều có người tưởng ḿnh là chuyên viên kỹ thuật, nhưng có lẽ duy nhất trong ngành tin học mỗi chuyên viên, dù xoàng xĩnh, cũng tưởng ḿnh là người. Nói cho cùng, dễ hiểu thôi. Họ chưa bị nạn thất nghiệp săn đuổi. Chưa. Ghê tởm phơn phớt, nhẹ như nụ cười đang chớm nở, ghẹo ư thức nó. Nó đang làm ǵ ở đây ? Kiếm sống bằng nước bọt say sưa ngay lúc đời nó chẳng c̣n ǵ đáng quan tâm. Nó kiếm sống v́ thói quen. Người ta luôn sống nhờ thói quen, và luôn luôn chết v́ lơ đăng.
Họ để nó ở sân bay khoảng mười sáu giờ. Đến mười chín giờ năm phút máy bay mới cất cánh. Ba giờ để chẳng làm ǵ. Ba giờ rỗng tuếch, không bám víu vào đâu, vĩnh cửu tầm thương, ai ai cũng có được. Nó nh́n đại sảnh rộng lớn, thấy một người đàn bà một ḿnh, nó đi về phía nàng, ngồi bên, bắt chuyện. Dạo sau này, nó không cưỡng nổi nhu cầu nói chuyện với người không quen, bất cứ ở đâu. Đi tới đâu nó cũng t́m ai đó và nói vô độ về chính nó, về đời nó. Chẳng có ǵ phấn chấn hơn, tồi tàn hơn là t́m kiếm con người nơi kẻ xa lạ. Ăn mày đơn thuần, thuần túy, trơ trẽn như van xin. Con người trần truồng không c̣n biết tự vệ. Kinh hoàng, đột nhiên nó hiểu t́m bạn trong lũ đồng chí là chuyện hăo. Đồng chí, nó không thiếu. Đă từng có lúc nó hứng khởi nghĩ rằng nó không do dự hi sinh đời ḿnh v́ họ. Thế mà hôm nay nó sẽ không mở nỗi ḷng cho bất cứ đứa nào. T́nh đồng chí nơi trận địa chẳng thể nào thay thế t́nh bạn lúc tuyệt vọng. Trong tuyệt vọng không có tiền tuyến. Bây giờ mà ta ngă lăn xuống hố, sẽ chỉ có kẻ xa lạ ch́a tay với ta.
Nó chợt mỉm cười. Trở về khởi điểm ! Như xưa, để đương đầu với kiếp trống vắng, nó chỉ c̣n những kẻ xa lạ qua đường. Nó chưa hề có bạn.
Nàng đợi người bạn gái từ Ư qua. Mặt nàng thanh, trái xoan, mắt nàng màu oliu dịu chỉ ánh lên khi nàng cười. Giọng cười rung rung, lạ lẫm, trầm, hơi găy, giọng Aznavour trong vài t́nh ca. Nàng làm nghề sửa sắc đẹp. Nàng vừa ra hành nghề độc lập, không có cửa tiệm, giờ giấc. Nàng muốn thế để giữ tự do, sống theo sở nguyện. Họ lan man chuyện sắc đẹp, nhu cầu quyến rũ, khát khao t́nh dục, t́nh yêu, như hai người bạn lâu đời. Nàng kể nỗi đam mê của nàng, cố gắng yêu, được yêu mà không bị xiềng xích, không phủ nhận Tha nhân. Thỉnh thoảng nàng bỗng chững lại, cười với giọng cười trầm găy.
"Tôi quay ḷng ṿng. Tôi nghĩ tất cả chúng ta đều quay ḷng ṿng trong vũ trụ ḷng ṿng quay".
Họ chia tay, lưu luyến, như hai người bạn đời ngẫu nhiên xua tan trong đường phố. Nàng quay lại lẳng lặng mỉm cười vẫy tay từ biệt lần cuối.
Nàng lẳng lặng mỉm cười, ánh mắt xanh oliu cứ dịu dàng thấm măi vào mộng mị ở nó trong máy bay. Đă rồi, một khoảng cách vô tận đă len vào giữa nó và người đàn bà xa lạ thân thiết. Họ không biết nhau, không chia sẻ ǵ với nhau, ngay cả một kỷ niệm, không nhắm tương lai chung nào, ngay cả gặp lại nhau. Tuy vậy, họ đă nói cho nhau những điều họ không bao giờ nói ngay cả với những người thân nhất, những bạn tốt, ngay cả với chính ḿnh. Những điều họ sẽ chôn vùi trong quên lăng, xa mọi mắt người, mọi suy tư, những điều sẽ ch́m đắm với thể xác họ ngày hư vô.
Tại sao chỉ có thể có trong dấu ngoặc kép ngán ngủn, ba giờ rối loạn trong ḍng đời, khoảnh khắc vô danh trong đại sảnh vô danh của một sân bay không kư ức ? Tại sao chúng ta không thể, trong cuộc sống hàng ngày, trút bỏ vỏ quy ước, nơi ta yên ả lết đến cơi chết ?
Nó nhớ một bài báo về sự vận hành của bộ óc. H́nh như nó ngày đêm tiết ra chất hao hao như thuốc phiện hay aspirine. Chất ấy làm tê liệt trung tâm của cảm giác đớn đau. Máu thiếu chất ấy, nỗi đau bộc phát liền. Con người như thế. Không ai sống sót được nếu thiếu thuốc phiện, thiếu khả năng quên, khả năng nói dối, nếu không làm tê liệt được một góc ư thức của ḿnh, nếu không biết phản bội. Tuy vậy, dường như được mà. Nó vừa nghiệm sinh điều ấy ba giờ liền. Ch́a khoá mở bí ẩn này ở đâu ? Tiêu diệt quá khứ, xóa sạch tương lai, vĩnh viễn sống trong dấu ngoặc ? Nhưng hiện tại chẳng là ǵ cả, và vĩnh cửu th́ phi nhân tính.
"Yêu cầu quư bà quư ông hành khách xuống máy bay trở về pḥng đợi. Ban kiểm tra an ninh vừa phát hiện thiếu một hành khách, thừa một hành lư. Chúng tôi xin quư vị thông cảm trục trặc này và làm theo chỉ thị nhằm đảm bảo an ninh của quư vị."
Cuộc phiêu lưu ! Chẳng ai rùng ḿnh, chẳng ai hoảng loạn, chẳng ai phản đối. Một bày cừu ngoan ngoăn lầm bầm bực bội. Tử thần ŕnh rập trong hầm hành lư, dấu ấn định mệnh run rẩy trên cánh thép may bay phản lực. Đáng chú ư quá, mọi người đếch cần biết. Thật đúng lúc. Ta sẽ đọc trong đúng hoàn cảnh tập san văn chương này với chuyên đề văn chương và cái chết.
Chán thật. Kỳ lạ thay thói ngông nghênh của nhà văn, nghệ sĩ, triết gia đối với cái Chết. Cuộc đời có lúc lột da mọi người. C̣n lại, ai ai cũng khiêm tốn cố gắng sống hạnh phúc. Họ th́ say sưa ghiền cái Chết. Họ nhấm nháp nó suốt đời, từng giọt một, cứ như thời gian là chờ đợi dài họ muốn mút từng giây từng khắc. Có lẽ điếu ấy cho phép giữ vẻ nghiêm trang, tô son chét phấn sự vô lư vô duyên kinh hoàng của mọi nỗi đau. Người ta có thể sống trừu tượng đến thế thật không ? Có lẽ người ta đă cố t́nh bịa ra cái Chết, ư niệm dứt điểm cho phép mỗi người chui vào bóng tối của nó để vặt vănh tự tạo định mệnh.
Hùng vĩ, tầm thường, vớ vẩn, định mệnh vẫn là định mệnh, một ư nghĩa tự khép ḿnh trên bí ẩn của một đời người, với sự trường tồn của pho tượng, trong nỗi bàng hoàng chóng mặt cùng cực không đáy. Ôi, cái chết hàng ngày, cái chết ngu xuẩn độc địa sẽ dễ chấp nhận biết bao, thậm chí quyến rũ biết mấy, nếu nó biến được đời ta thành định mệnh, mang cho nó chút ư nghĩa dù nhỏ nhoi đến mấy, một giá trị dù nhẹ cân đến mấy. Dĩ nhiên, ta có thể mạ vàng liều thuốc kiểu khác, nổi loạn chống mọi định mệnh. Thay được quái ǵ ? Định mệnh của Malraux là ǵ ? Mọi người đếch cần biết. Chàng cũng vậy, bây giờ. Không hề có định mệnh. Chưa ai có định mệnh cả. Chỉ có chuỗi ngày lướt vào quên lăng.
Một lần, tôi thây một người đàn bà trẻ chết cách tôi hai thước. Nàng băng qua đại lộ Jourdan, từ métro đi về cửa Cư xá sinh viên. Một xe hơi ăn cắp bị hai môtô cảnh sát rượt, đă đập nàng tan nát dưới mắt tôi. Thân ḿnh nàng bay lên, vẽ nét cong hài hoà trong không gian. Rồi nó rơi, đầu dập vào đá lát đường. Tôi nh́n thấy sọ tan bơ nơi mặt đường bào nó. Tôi không nhớ tôi đă rùng ḿnh. Tôi nh́n thể xác mềm nhăo, chiếc cẳng gập đôi h́nh góc vuông lạ lẫm ngay giữa xương chày, óc trắng xốp trải trên đường lát đá. Tôi tự nhủ, chết là thế này đây, và tôi bỏ đi.
Tự nó, cái chết, cái chết của chính nó, chẳng khơi cho nó điều ǵ. Hơn một lần, nó đă hỏi bè bạn : nếu mày phải chết trong hai tiếng nữa, mày thấy sao ? Luôn luôn câu trả lơi chân thật, hồn nhiên : chẳng ǵ cả. Họ không thấy ư đó phi lư. Đó là khả năng ghi trong đời họ, nhưng cũng chỉ là một khả năng như nhiều khả năng khác trong trường khả năng khép kín của kiếp người. Cái chết chưa bao giờ thôi miên bất cứ ai v́ bí ẩn. Chẳng có ǵ bí ẩn trong hiện tượng chết. Người ta xác định nó qua bảng biểu nhịp tim tầm thường : đường thẳng, chữ kư của thầy pháp y, thế là xong. Ngoài ra, cho rằng có bí ẩn, thiên hạ đếch cần biết.
Rồi, lại T́nh yêu và cái Chết, với Bataille không thể né tránh. Nó như đă từng nghiệm sinh điều ǵ tương tự. Nhưng tác giả không viết thế. Nó chưa hề nếm vị chết chóc xuyên qua sự sụp đổ chóng mặt của ư thức khi căng thẳng t́nh dục, khi khoái lạc bùng nổ. Ngược lại, thỉnh thoảng, ngay trong lúc quần nhau, nó bỗng thấy ḿnh trôi nổi trong không gian căn pḥng, đang nh́n chính ḿnh làm t́nh. Nếu cái Chết có thể có gương mặt th́ chính là bộ mặt này, nỗi cô đơn tàn nhẫn của người đàn ông trong ṿng ôm ấp yêu đương. Khắc khoải sợ chết có lẽ chỉ là tấm gương phản chiếu cho ta thấy ta không thể yêu được. C̣n lại, ta sống v́ ta đă bị sinh ra và ta chết v́ ta đă sống. Và chết chẳng là ǵ cả. Mỗi ngày có biết bao đứa chết trong thế giới buồn bă này, những kẻ đă sống v́ chút đỉnh ǵ đó, và đă chết chẳng v́ ǵ hết.
"Xin mời quư hành khách chuyến bay Air Inter IT634 tới Paris nhập tàu. Yêu cầu quư vị chỉ hành lư của ḿnh nơi chân máy bay. Hành lư không ai thừa nhận sẽ ở lại sân bay".
Nó ngoan ngoăn đi theo ḍng người. Một sự đồng thuận đến lạ lùng. Cứ như người đă đành chấp nhận giết người không dám chấp nhận cái chết của chính ḿnh. Sự thực có lẽ tầm thường hơn. Chẳng ai muốn chết cả nhưng mọi người, nói cho cùng, đếch cần.
Nó leo lên máy bay, tiếp tục đọc. Chán thật, sự cám dỗ khôi hài quyến rũ cuộc sống bằng cái Chết, rẻ tiền giá trị hoá một đời khập khiễng. Ta khiến nó long lanh dưới ánh sáng lời gian dối tầm phào và, đột nhiên, ta cảm thấy mất neo, tự do, vô ích, tuyệt vọng như Chúa. Nó bỗng mỉm cười. Như mọi người, trong cơn bàng hoàng nó đă làm bản nghị luận cỏn con vế cái chết bằng cách đùa nghị luận của tha nhân, và tṛ chơi ấy đă khiến nó quên đau, bằng chứng không phủ nhận được rằng nỗi đau ấy không có thực, rằng, cũng như cái chết, sẽ không bao giờ có thực đối với nó. Sẽ có ngày nó sẽ đă chết đối với người khác, trừ em. Vậy th́ bất kể. Khi chẳng làm được ǵ nữa, ta mua chính ḿnh bằng ngôn từ. Nhưng làm sao mua lại được đời ta.
Nhưng v́ sao con người lại là kẻ si t́nh, nỗi đau đạo đức, khi cái chết của nó phi luân lư ? Xét cho cùng, đă phải chết, cách chết duy nhất chấp nhận được là chết với cơn tức điên cuồng trong tim, chết trào nước mắt, với niềm hy vọng cứ khắc sâu vào máu thịt trước viễn tượng thối rữa. Tới lúc ấy, nó sẽ c̣n can đảm kêu la, khóc, tiếp tục đeo đuổi hy vọng, hay hèn hạ nhắm mắt lại dưới chân trời lặng thinh ?
Qua cửa sổ, nó ngắm lằn chân trời hồng. Lạ thật. Chân trời là một vạch chia cắt đất trời. Ở đây không có đất. Toàn là mây, trên đầu, dưới chân, nơi nơi. Mắt người vận bịa một chân trời. Cái chết, như ảo ảnh, cần thiết để ta thấy cuộc sống ? Chân trời không có thực. Cái chết không có thực. Chẳng nên sống trong bóng ảo ảnh.
"Thuyền trưởng thông báo với quư khách. Chúng ta đang bay trên Địa Trung Hải, độ cao mười hai ngh́n thước, với tốc độ tám trăm cấy số / giờ. Nhiệt độ bên ngoài là 7 độ. Chúng ta sẽ tới Paris trong một giờ mười phút".
Sự thực vững chắc. Mười hai ngh́n thước. Chưa tới mười giây để rơi xuống biển. Nó sẽ không có đủ thời giờ khắc khoải, dựng vở kịch nhỏ nhoi về cái chết, bịa cho ḿnh một vai tṛ cỏn con. Sẽ chỉ có quả tim, gân cốt thắt lại và, đột ngột, sự tỉnh táo mênh mông, ngắn gọn, một thế giới bao la lănh đạm như trời sao ban đêm. Và, có thể, một bùng nổ tối tăm, loạn xạ, một vị biển đập nát óc, mũi, một tiếng kêu nhớp nháp ch́m đắm xuống đáy đại dương. Đời nó sẽ c̣n lại ǵ ? Một quả phụ tạm thời, hai đứa bé mồ côi trọn kiếp, một quyển sách mục trên giá sách. Một bóng thoáng trong kư ức dễ bay hơi ở vài người đă từng yêu hay hận nó. Nó điểm số người có thể, một năm sau, c̣n nghĩ tới nó, dù chỉ một lần thôi, bất kể thù hằn hay âu yếm. Chẳng ai cả, chẳng ǵ cả, như đời nó. Nó tự hỏi nó ao ước để lại ở ai một kỷ niệm hạnh phúc, nó gặp lại hư vô của chính ḿnh.
Một lần nữa, nó bắt gặp nó mỉm cười. Đằng kia, ở xứ sở nó, khi ai chết, người ta bảo nó đă trả nợ đời. Nợ đời ! Ngạn ngữ b́nh dân lạ lùng. Trí tuệ các quốc gia công nhận sự hiển nhiên khủng khiếp ấy. V́ đúng vậy, đó là món nợ được ghi nhận trong sổ kế toán của các quốc gia. Nó sinh ngày ấy, nó chết đêm ấy. Giấy khai sinh, khai tử xác nhận điều ấy trước pháp luật. Món nợ kỳ dị. Nợ ai ? Không ai biết cả. Chẳng sao, ai ai cũng trả ngay lập tức. Dù sao cũng là món nợ nhẹ v́ chẳng ai kiểm soát giá trị của phiếu thanh toán. Đời ta là món hàng ta không đặt mua mà vẫn nhận hoá đơn và thanh toán bằng ngân phiếu không có bảo chứng.
Nó lơ đăng cầm báo, mở ra.
MỘT BÁO CÁO CỦA UNICEF
NĂM NAY, MƯỜI LĂM TRIỆU TRẺ EM ĐĂ CHẾT ĐÓI TRONG THẾ GIỚI THỨ BA
Mấy đứa này đă trả nợ cú một, tuổi thơ, mà không hề đặt câu hỏi. Ta đă là một thằng trong chúng nó. Tôi chăm chú đọc bài báo. Tôi bốn mươi tuổi. Tôi không c̣n can đảm kêu la nữa. Tôi không c̣n sức rùng ḿnh nữa. Tôi là trí thức, chuyên gia tin học, kỹ thuật viên thống kê, đồng t́nh tự nguyện làm một bánh xe của sự Hiện Đại. Tôi xem xét sổ sách. Tôi ghi nhận con nợ đă rất gương mẫu trung thực : nó đă trả nợ. Có lẽ đó là cách duy nhất đàng hoàng thanh toán món nợ đời. Không đặt câu hỏi, im mồm, trả giá.