Hai nhân tài Việt Nam ở thế kỷ 20

Trần Văn Giàu từng nhận xét : "Năm trăm năm sau cách mạng tháng Tám, dân ta sẽ c̣n nhớ chỉ tên của một ḿnh cụ Hồ, ḿnh ông Giáp."[1]

Bản thân Trần Văn Giàu cũng có thể sánh vai sát cánh với hai người ấy. Những năm 1940, khi thời cuộc nghiêng ngả, một ḿnh, Trần Văn Giàu phân tích t́nh h́nh thế giới, t́nh h́nh Việt Nam và t́nh h́nh Nam Bộ, vạch ra đường lối đấu tranh, xây dựng lực lượng, lănh đạo và chỉ đạo quần chúng vùng lên cướp chính quyền. Leclerc, một danh tướng Pháp, theo quân Anh đổ bộ vào Nam Bộ, đành phải đối diện với một thực trạng hoàn toàn mới trong thời đại thực dân : đây là đất nước đă có chủ. Leclerc hiểu liền : không thể đẩy lùi Việt Nam về thời đại thực dân. Leclerc hơn De Gaulle, d'Argenlieu, De Lattre e tutti quanti ở đó.

Tài năng ấy, so với chuyện cướp chính quyền tại Hà Nội dưới sự lănh đạo của Hồ Chí Ḿnh, tám lạng nửa cân.

Nếu Trần Văn Giàu không bị Đảng Cộng Sản Ziao Chỉ trù dập và nếu ông phát huy được tài năng của ḿnh trong suốt chặng đường lịch sử dẫn tới ngày Việt Nam hoàn toàn độc lập và thống nhất, tên tuổi của ông sánh vai sát cánh với Hồ Chí Minh và Vơ Nguyên Giáp, thật xứng đáng.

*

Trong lịch sử thế kỷ 20, trên thế giới, không thiếu chính trị gia lỗi lạc, tướng tài. Ai có được hào quang của Hồ Chí Minh và Vơ Nguyên Giáp trong ḷng người tứ xứ ? V́ sao ?

Trong lịch sử nhân loại, Hồ Chí Minh là người đầu tiên được hàng chục quốc gia tự nguyện thụ quốc tang.

Vơ Nguyên Giáp chết, thế giới nhắc tên tuổi và sự nghiệp.

Trận Điện Biên Phủ, so với những trận trong chiến tranh thế giới 1 và 2, không lớn lắm[2]. Nhưng nó ghim vào kư ức của người đời.

Khỏi nói tới cuộc đụng đầu với quân đội Mỹ đổ bộ vào miền Nam và oanh tạc miền Bắc : chưa dân tộc nào đă phải chịu đựng và dám kháng cự suốt bấy nhiêu năm một hoả lực như thế mà không gục, lại chiến thắng !

Người đời không quên. V́ sao ?

V́ Hồ Chí Minh và Vơ Nguyên Giáp đă giúp nhân loại tiến lên nửa bước : mở đường khai tử chủ nghĩa thực dân cũ (1945) và mới (1975) đă từng thống trị nhân loại hàng trăm năm. Ư nghĩa và giá trị đặc thù của hai con người này ở đó.

Ngày nay, bộ mặt thế giới mang dấu ấn của họ. Chủ nghĩa thực dân đă vĩnh viễn ch́m vào quá khứ. Chủ nghĩa thực dân kiểu mới chưa chết hẳn, vẫn hoành hành ở Châu Phi và vài nơi khác. Nhưng khả năng tồn tại của nó ngày càng bấp bênh.

Điều trên không có nghĩa là sẽ không xuất hiện một thứ chủ nghĩa khác cho phép một quốc gia khống chế một quốc gia và một dân tộc khác. Cứ coi chính sách bành trướng Đại Hán đối với các nước lân cận và nhiều nước Châu Phi, thậm chí Châu Âu th́ thấy. Nhưng nó không thể thực hiện ư đồ của nó theo kiểu thực dân cũ và mới nói trên.

Trong lịch sử nhân loại, chính trị gia lỗi lạc, tướng tài, không hiếm. Đọc lịch sử Trung Quốc, Hy Lạp, La mă, Châu Âu hay Mỹ, thiếu ǵ ?

Nhưng chính trị gia và tướng tài có khả năng mở đường cho nhân loại bước từ thời đại này qua thời đại khác, có thể đếm trên đầu ngón tay.

Trong đó, ở thế kỷ 20, có hai người Việt.

Họ đă mở đường cho nhân loại tiến lên… nửa bước : độc lập. Bước tiếp, cũng là hoài băo và mục tiêu cuối cùng của họ, tự do và hạnh phúc, họ không thực hiện được. Hai mục tiêu họ đeo đuổi đ̣i hỏi hai loại tài năng khác nhau, có khi trái ngược nhau. Xin miễn bàn. Quá dài và, hiện nay, không đủ khả năng.

Hai mục đích "độc lập" (trong nghĩa muôn đời) và "tự do, hạnh phúc" (trong nghĩa hiện đại) gắn liền với nhau, dường như tự nhiên, ai cũng hiểu được. Chẳng tự nhiên tí nào. Sự kiện chúng chỉ cùng xuất hiện trong ước mơ của cả loài người ở thế kỷ 19-20 thôi, là tính đặc thù của một thời đại. Thời đại nào ? Thời đại có đủ nhân tố cho phép con người có và bắt đầu thực hiện 2 ước mơ ấy.

*

Lịch sử thực nó vậy : không bao giờ đơn giản dễ hiểu như khi ta cấu một mẩu, nhốt vào vài khái niệm h́nh thức để suy luận, giải thích, ca ngợi, chửi bới, uưnh nhau, e tutti quanti, cho tới ngày tận thế vẫn… hạ hồi phân giải.

Ở bất cứ đâu, ở bất cứ thời điểm nào, lịch sử "thực" trong đầu ta đều do sự đan chéo của nhiều thời đại mà h́nh thành. V́ con người, kẻ làm nên lịch sử (Marx), là một con vật văn hoá lạ lùng, có kư ức của muôn đời kết tinh ở ḿnh, có khả năng phủ định chính ḿnh nên có khả năng tưởng tượng tương lai. Có khả năng làm ḿnh, hôm nay.

Ở thế kỷ 20, tại Việt Nam, lịch sử thực do thời đại phong kiến, thực dân, thực dân kiểu mới và thời đại dân tộc chủ nghĩa đan chéo nhau mà h́nh thành.

Chủ nghĩa phong kiến Ziao Chỉ, mặt tốt cũng như mặt xấu, c̣n đang tồn tại trong đầu óc, t́nh cảm của con người, chi phối hành động của nó, là nhân tố nội tại h́nh thành xă hội Việt Nam thời ấy. Ngay thời nay, nó vẫn là một nhân tố cấu tạo người Việt. Cứ coi quan lại của chính quyền đua nhau tham nhũng, vét của dân xây Nhà Thờ Tổ th́ thấy.

Thực dân, cũ và mới, với những ư thức hệ và hành động của nó, đương nhiên là nhân tố ngoại tại.

Chống lại chủ nghĩa thực dân cũ và mới : chủ nghĩa dân tộc.

Nhưng, bao trùm tất cả, là thời đại tư bản : nó thống trị cả thế giới, những h́nh thái tồn tại hay tiêu vong của các thời đại trên đều bị nó trực tiếp chi phối. Nó thống trị nhân loại không chỉ về mặt kinh tế : nó là phương thức sản xuất tiến bộ nhất ; luôn cả về mặt văn hoá. Ở đây cần phải ghi rơ : không thể đồng nhất văn hoá tư sản của Tây Âu với chủ nghĩa tư bản. Văn hoá tư sản không do những nhà tư bản ngày đêm đeo duổi lợi nhuận mà h́nh thành và phát triển, mà do tài năng và tấm ḷng của nhiều nhà văn hoá, nghệ thuật và khoa học tạo ra. Hầu hết những người ấy không là nhà tư bản ! Nhưng, đích thực, giai cấp tư bản ở Tây Âu đă dựa vào văn hoá đó để làm cách mạng, nắm chính quyền, xây dựng và củng cố chế độ tư bản, chinh phục thế giới dưới nhiều h́nh thức khác nhau.

Chỉ trong thời đại tư bản, lư tưởng tự do và b́nh đẳng trong nghĩa hiện đại mới có thể h́nh thành và càng ngày càng biến thành ước mơ của cả nhân loại : phương thức sản xuất tư bản đ̣i hỏi người lao động tự do và trao đổi b́nh đẳng.

Chỉ trong thời đại tư bản, khoa học mới phát triển nhanh chưa từng thấy : phương thức sản xuất tư bản không ngừng đ̣i hỏi phát triển và ứng dụng khoa học vào sản xuất, tổ chức, quản lư, kinh doanh và… chinh chiến.

Chỉ trong thời đại tư bản, lư tưởng hoà b́nh mới trở thành khát khao phổ biến lớn nhất của nhân loại : những chiến tranh khốc liệt nó gây ra trong thế kỷ 20 đâu phải chuyện đùa chữ nghĩa.

Cả ba điều trên Marx, người hiểu sâu sắc nhất phương thức sản xuất tư bản, đă giải thích rơ ràng. Xin miễn lải nhải thêm.

*

Ngày nay thế nào ?

1/ Dưới h́nh thái này nọ, hầu hết nhân loại đă bước vào quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản.

Về mặt kinh tế, Trung Quốc đă trở thành cường quốc tư bản thứ 2, với một chế độ chính trị toàn trị và một ư thức hệ… hè hè.

Ziao Chỉ Quận đă biến thành tư bản rừng, phi luật lệ, phi văn hoá, phi khoa học, phi đạo đức, nhưng đích thực tư bản, tuy ở cấp vặt. E tutti quanti.

2/ Chủ nghĩa dân tộc vẫn cực thịnh, nhưng bất lực về mặt kinh tế, cứ coi kết quả của những cuộc vùng dậy ở các nước Ả Rập vừa qua th́ thấy. Không có con đường nào khác ngoài con đường tư bản.

3/ Chủ nghĩa tư bản không c̣n "đối thủ". Những anh tư bản gộc, Tây Tàu Anh Mỹ Nga Nhật Đức Brazil Ấn Độ, e tutti quanti, cạnh tranh lẫn nhau, khi cần th́ bắt tay nhau. Cần nữa th́ đánh nhau, tốt nhất một cách gián tiếp.

4/ Hơn 20 năm qua, nó phát huy ngày càng triệt để và khôn khéo lôgích vận động đặc thù của nó, mau chóng dồn cả nhân loại vào hai thị trường vốn là nôi sinh nở, phát triển và bành trướng của nó : thị trường sức lao động và thị trường hàng hoá. Hàng hoá Tây Âu sản xuất với sức lao động rẻ ở Trung Quốc đă khiến các anh tư bản Tây Âu kiếm lời nhảy vọt. Anh tư bản và nhà nước Trung Quốc dĩ nhiên hưởng lây không ít. Bàn dân Trung Quốc lại có công ăn việc làm, dù tồi tệ c̣n hơn chết đói. Hàng hoá của anh tư bản Trung Quốc tràn ngập thị trường Tây Âu cũng làm giàu anh tư bản chuyên xuất nhập cảng và phân phối hàng hoá ở Tây Âu, cứ vào Supermarket PhuLăngXa th́ thấy. Song song, nạn thất nghiệp và lao động bấp bênh cũng lan tràn trong xă hội Tây Âu, không sao cưỡng được. Hiện tượng này sẽ kéo dài dài. Cho rằng "Giờ th́ Trung Quốc đă chạm điểm Lewis – nói thẳng ra, Trung Quốc đă cạn nguồn lao động thặng dư nông thôn"...[3] th́ sức lao động rẻ tiền của nó ở thành thị, từ lao động thủ công tới lao động tri thức, vẫn cho phép nó giữ vai tṛ nó chiếm được trong nền kinh tế tư bản toàn cầu hoá 20 năm qua. Thế thôi. Tóm lại, tuy có cạnh tranh, các anh "tư bản toàn cầu" có chung quyền lợi. Ở PhuLăngXa đă có nhiều hăng tư bản không nhỏ, tên Tây, chủ Tàu. Từ bán nước hoa (Marionnaud) đến… sản xuất xúc xích (Cochonou) ! Mấy ngày qua, đọc báo PhuLăngXa nghe tin có một anh tư bản Tàu đang thương lượng mua 30% cổ phiếu của hăng sản xuất ôtô để trở thành ông chủ chính của hăng Peugeot…

5/ Tóm lại, thời đại này là thời đại cực thịnh của chủ nghĩa tư bản. Không thích, không muốn, cũng thế thôi.

Trong h́nh thái tư bản toàn cầu hoá, quyền lợi của các anh tư bản gộc không c̣n gắn bó với quyền lợi của các quốc gia nữa. Quyền lực kinh tế và chính trị của họ cũng đă vượt lên trên quyền lực Nhà Nước ở nhiều quốc gia. Cứ coi chủ quyền của các nước trong Liên Minh Châu Âu càng ngày càng bị gặm ṃn th́ thấy. Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản toàn cầu hoá và chủ nghĩa dân tộc sẽ càng ngày càng tăng, không thể khác được.

*

Trăng tṛn, trăng phải khuyết.

Ngày nay, khát khao hoà b́nh, tự do, dân chủ và hạnh phúc vẫn là một lư tưởng, không chỉ của những dân tộc lệ thuộc, thua kém, nghèo nàn. Ngay cả với bàn dân PhuLăngXa cũng thế, chí ít đối với một số không nhỏ người càng ngày càng đông. Những khủng hoảng kinh tế, xă hội, chính trị, niềm tin và ư thức hệ liên miên từ 30 năm qua cũng cho thấy.

a/ Hoà b́nh. Sau hai thế chiến, bàn dân PhuLăngXa đă được hưởng gần 70 năm hoà b́nh. Chẳng mấy ai ham chiến tranh. Nhưng chính phủ Pháp vẫn cứ phải – và muốn – tham chiến đây đó, tuy nho nhỏ thôi.

b/ Tự do. Ở đâu tự do hơn ở xứ PhuLăngXa này ? Nhưng là tự do của kẻ lệ thuộc, bắt buộc phải bán sức lao động mới có quyền sống, và phải bán trong hoàn cảnh b́nh đẳng theo pháp luật này : tôi nắm hết phương tiện sản xuất, kinh doanh, e tutti quanti ; anh hai bàn tay trắng, không lấy đâu ra bữa ăn cho ngày mai ; anh muốn làm việc cho tôi với giá này không ? Anh cứ tự do chọn lựa. Trên cơ sở ấy, có một ông chủ đă từng hứa hẹn với người làm thuê : tôi đảm bảo công ăn việc làm của anh với điều kiện anh xách vợ con qua Roumanie, lao động ăn lương trong điều kiện xă hội và thị trường lao động ở Roumanie… Tùy cách đếm, khoảng 10-15% bàn dân PhuLăng ở tuổi lao động đang thụ hưởng h́nh thái của tự do kiểu ấy : tự do thất nghiệp, tự do sống bám vào trợ cấp xă hội ngày càng eo hẹp, rất nhục đối với đa số, hay tự do… ăn mày, ăn cắp, cướp giựt… hoặc tự do tự tử.

c/ Dân chủ. Niềm tin này của bàn dân PhuLăngXa đă và đang suy thoái trầm trọng : một người một lá phiếu ! Nhưng bầu cho Tả (Đảng Xă Hội) hay Hữu (Đảng UMP), cũng thế thôi : 30 năm qua, lời mỵ dân th́ khác nhau, càng ngày càng sáo, càng ngày càng ngập lụt dưới một đống "khái niệm" (concept !) mới  rỗng tuếch, nhưng khi nắm chính quyền, chính sách như nhau với những hậu quả y hệt. Dân chủ giữa những con người bất lực.

d/ Hạnh phúc. Phức tạp lắm. Nhưng chỉ cần ăn no, mặc ấm, có mái nhà che mưa nắng gió tuyết, con cái được học hành, quá đủ rồi. Thế mà cũng vẫn là giấc mơ dường như bất khả thi với nhiều người, trong thời đại nhân loại thừa khả năng nuôi chính ḿnh và, từ từ, cùng khá lên.

Những giấc mơ của nhân loại hôm nay do chủ nghĩa tư bản vay mượn của văn hoá tư sản khơi ra. Chính nó cũng đă tạo ra những điều kiện vật chất để thực hiện chúng ở một mức tối thiểu nào đó. Và chính nó đang ngăn cản chúng trở thành hiện thực đối với đại đa số. Món đó gọi là mâu thuẫn nội tại của phương thức sản xuất tư bản.

Một h́nh thái xă hội không bao giờ biến mất trước khi phát triển hết tất cả lực lượng sản xuất mà nó có khả năng chứa đựng. Không bao giờ những quan hệ sản xuất mới, cao cấp hơn, thay thế nó trước khi những điều kiện tồn tại vật chất của những quan hệ sản xuất mới ấy đă nhú mầm ngay trong ḷng xă hội cũ. Chính v́ thế nhân loại chẳng bao giờ đặt ra những vấn đề ngoài những vấn đề mà nó có khả năng giải quyết, v́, xét cho kỹ, bản thân vấn đề chỉ xuất hiện khi những điều kiện vật chất để giải quyết nó đă có, hay, chí ít, đang h́nh thành.[4]

Marx, Phê phán kinh tế chính trị học.

Diễn nôm : phương thức sản xuất tư bản chưa phát triển hết khả năng của nó, chớ mơ tới một phương thức sản xuất nào hơn. Nhưng chính nó sẽ tạo ra những điều kiện vật chất loại trừ nó, thay thế nó bằng một phương thức sản xuất tốt đẹp hơn. Lúc đó, người đời mới bắt đầu đặt vấn đề về nó. V́ những điều kiện vật chất để giải quyết vấn đề, nếu chưa hiện thực đầy đủ th́ cũng đang trong quá tŕnh h́nh thành.

Bốn lư tưởng trên đă trở thành khát khao của một phần đông nhân loại. Tại sao mọi người chưa được hưởng ? That is the question. Vấn đề ở đó.

Phải chăng, hôm nay, những điều kiện vật chất để giải quyết những vấn đề này đă có hay đang nhú mầm, cho phép nhân loại bước qua một thời đại mới ?

Bước đó đ̣i hỏi nhiều tri thức, trí tuệ, sáng tạo, của cơ man người. Toàn là vấn đề kiến thức và văn hoá.

Trên bước đường đó, sẽ có tên một người Việt không ?

Tôi mong : có. Dân ta đă khổ, đă nhục quá rồi.

2013-10-15